Microsoft Word \300Z?RB\300YC\300n dovl?T iqtis\300d universiteti struktur maq doc
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
70
Bu problemin asan və birdəfəlik həlli modeli məlum deyildir. Ümumi formada problemin mahiyyəti investisiyaların həcminin artırılmasında, strukturunun təkmilləşdirilməsində və səmərəliliyinin yüksəldilməsindədir. Bunun üçün investisiya siyasəti səfərbəredici olmalı, onun məqsədləri, hədəfləri və mənbələri kifayət qədər açıqlanmalıdır. Potensial və real investisiya qabiliyyəti bütün müəssisələrin və təsərrüfat subyektlərinin investisiya proqramlarının hazırlanması özlüyündə aktual məsələ olsa da, bu problemi həll etmir. Bazar islahatları özlüyündə Azərbaycan iqtisadiyyatının bütün sektorlarında (xüsusilə neft və telekommunikasiya kimi sektorlardan kənarda) cəlbedici və beynəlxalq rəqabət üstünlüklərinə malik investisiya mühitinin formalaşması ilə nəticələnməmişdir və buna görə də həmin mühitin radikal dəyişdirilməsi prioritet xarakter daşımalıdır. Həmin amillərin istifadə modelləri olduqca genişdir. Buna görə də mövcud şəraitdə mümkün variantların əsas məsələsidir. Altıncısı, təbii inhisarların iqtisadiyyatın restruktrizasiyasında rolu gücləndirilməlidir. Bəzi hesablamalara görə ölkədə sənaye istehsalının 15-20%-i sənaye istehsal fondlarının orta illik dəyərinin 10-15%-i təbii inhisarların fəaliyyəti dairəsində cəmlənmişdir. Lakin təbii inhisarların “struktur formalaşdırıcı” rolu onların iqtisadiyyatdakı yerindən daha “güclüdür”. Bütün təbii inhisar sahələrində, xüsusilə də elektrik enerjisi sahəsində həm tarif mexanizminin islahatı və həm də rəqabət sferasının genişləndirilməsini nəzərdə tutan restruktrizasiya tədbirləri vasitəsilə bütövlükdə iqtisadiyyatın strukturuna təsir göstərmək mümkündür. Bilavasitə təbii inhisarların fəaliyyət seqmentlərinin rəqabət prinsiplərindən “azad” olması nəticəsində onların mallarının və xidmətlərinin tariflərinin tənzimləmə sferasına aid edilməsi həmin tariflərin bazarın tələblərinə uyğunlaşmaqdan azad etmir. Əksinə, tənzimləmə vasitəsilə tariflərin bazara uyğunlaşdırılması və az səmərəlidir. Buna görə də rəqabət məkanının genişləndirilməsi (mövcud şəraitdə mümkün olan genişləndirilməsi) şərti ilə tarif mexanizminin islahatı ən uyğun variant hesab olunur. Bu bir neçə istiqamətdə genişləndirilə bilər. Əvvəla, istehsalçıların xərcləri şəffaf prinsiplər və normativlər bazasında əsaslandırıl- malıdır. Ikincisi, xərclərin azaldılması zərurətə çevrilməli və stimullaşdırılmalıdır.
71
Üçüncüsü, tariflərin diferensiallaşdırılması əsaslandırılmalıdır. Məsələn, elektrik enerjisi tariflərinin səviyyəsinə görə sənaye istehsalının əhali istehlakına nisbəti Türkiyədə təqribən bərabər, Belçikada 3,1 dəfə, Fransada 2,7 dəfə və Ispaniyada 2,5 dəfə aşağıdır. Postsovet ölkələrinin əksəriyyətində isə əhali istehlakı qrupu üzrə elektrik enerjisi tarifləri sənaye qrupundan xeyli aşağıdır. Azərbaycanda bu fərq təqribən 2 dəfədir və bunu şərtləndirən amillər təkcə sosial xarakter daşımır. Lakin bu gün iqtisadi və praktik baxımdan daha vacib məsələ “sənaye qrupu” ilə “kommersiya xarakterli qrupun” uyğunlaşdırılmasıdır. Nəhayət, elektrik enerjisi istehlakına bənzər sahələrdə “xidmətə və ya məhsula” qənaət stimullaşdırılmalıdır. Iqtisadiyyatın rəqabət potensiallı strukturu formalaşdığı halda ÜDM-in enerji tutumunun aşağı salınması bu və ya digər ölkələrin rəqabət üstünlüyü amilinə çevrilir.
72
FƏSIL 3. DÖVLƏTIN STRUKTUR S YАSƏT N N REALLAŞDIRILMASININ TƏKM LLƏŞD R LMƏS
А
gucləndirilməsinin, son nəticələrinin, əhalinin həyat şəraitinin və səviyyəsinin yüksəldirilməsinin fundamental amillərindən bir qrupu iqtisadiyyatın "hansı" və "necə" strukturunun formalaşması ilə bağlıdır. Iqtisad elminin əvvəlki aktual problemləri sırasına aid olan bu məsələ son onillikdə daha da aktuallaşmışdır. Bunu şərtləndirən çeşidli səbəblər arasında Azərbaycanda struktur siyasətinin formalaşmasında nəzərə alınması zəruri olan və ya yan keçilməsi mümkün olmayan bir neçə cəhətin xüsusi vurğulanması məqsədəuyğundur. Ə vvəla, postindustrial inkişaf mərhələsinə keçid ardıcıl sürətlə çağdaş cəmiyyətin və iqtisadiyyatın xarakterik meyllərindən birinə çevrilir. Bununla ə laqədar artıq "yeni iqtisadiyyat" (new economy) anlayışı nəzəri iqtisadi və sosioloji araşdırmalarla yanaşı, rəsmi orqanların, məsələn, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa Iqtisad Komissiyasının (UNECE) hesabatlarında da yer almaqdadır. "Yeni iqtisadiyyatın" məzmununu açıqlamaq məqsədilə "xidmət iqtisadiyyatı" və ya "xidmət hökmranlıqlı iqtisadiyyat", "informasiya" və ya "bilgi", "çəkisiz" (weightless) və ya "materialsızlaşmış" (demate-rilized) iqtisadiyyat anlayışları ortaya atılmışdır. Bu anlayışlardan hər birinin nə qədər dəqiq olub-olmaması, həmin anlayışlar qrupunun (blokunun) iqtisadiyyatda baş verən postindustrial xarakterli prosesləri nə dərəcədə ifadə etməsi məsələlərinə varmadan qeyd etmək lazımdır ki, bunun iqtisadiyyatın strukturunda miqyaslı təzahürləri müşahidə olunur. Bu və ya digər ölkədə iqtisadiyyatın strukturu iqtisadi inkişaf səviyyəsini mütləq şəkildə ifadə etməsə də, həmin göstəricilər arasında ciddi asılılıq var. Dünya Bankı mütəxəssislərinin hesablamalarına uyğun olaraq 2011-ci ildə ümumi daxili məhsulda (ÜDM) xüsusi çəkisinə görə ABŞ-da (Yaponiyada) kənd təsərrüfatı məhsulu 3 faiz (3 faiz), sənaye məhsulu 36 faiz (37 Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|