Metodologiya4
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müzakirə mövzusu
21 onlardan biri sələflərin yazılarından müəyyən mətnləri seçirdisə, onda o, “Metodoloji sözlər”i 1 kitabına ad götürürdü. Həmçinin, əvvəl çap olunmuş məqalələri toplayıb bir kitab halında nəşr etmək istəyənlər “Metoda dair məqalələr” kimi adlardan 2 istifadə etmişlər və s. Tapşırıq: İbrahim peyğəmbərin (Ona salam olsun!) öz xalqına müraciət metodologiyasını elmi metodologiyanın məlum mənasında haqq ilahın axtarışı adlandırmaq olarmı? İxtisaslı akademik‐elmi sahədə “Üsul elmi”nə tədqiqat və bilik metodu kimi toxunulur 3 və bu zaman elmə və metod böhranının və ya müasir metodologiya probleminin həlli üçün onun yeniləşdirilməsinə dair tədqiqatların aparılmasından danışılır. İslam etiqadı barəsində söhbət düşdükdə isə nəzərlər ondakı metodoloji tədqiqata yönəlir və hesab edilir ki, bu, müasir islam düşüncəsi metodlarına və dinin fundamental məsələlərini araşdırma metodologiyasının elementlərinə dair tədqiqat qəbilindəndir. Çünki Allah etiqad, ibadət, əxlaq və qanunvericilik məsələlərini özündə ehtiva edən dürüst yol kimi islamı seçmişdir. Bütün bu məsələlər məcmu halda islam metodunu təmsil edir. Bu, o islam metodudur ki, ilk nəsil onun sayəsində haqq yola yönəlmişdi. Sonra isə onların nəsilləri bu metodu kəlam‐fəlsəfə məsələləri və ya vicdanla, sufiliklə bağlı hisslər və ya quru, pərakəndə ibadət növləri arasında bölücü vasitənin təmsilçisinə çevirdilər. Bu isə öz növbəsində islam metodunun quruluşuna yenidən rabitəliliyin qaytarılmasına və dağınıqlıq vəziyyətinin aradan qaldırılmasına kömək edən islahatçı novatorların yetişməsini zərurət kimi ortaya qoydu 4 . Müzakirə mövzusu: Dinin fundamental məsələləri elmi (elm əl‐ Üsul) təfəkkürdə dəqiq elmi metodologiyanın formalaşmasına necə kömək edə bilər? Fikrinizi əsaslandırmaq üçün iki misal gətirin.
1 Casim ibn Məhəmməd ibn Mühəlhil əl-Yasin. əl-Kəlimat əl-mənhəciyyə min kəlam Şeyxülislam ibn Teymiyyə (Şeyxülislam İbn Teymiyyənin kəlamlarında metodologiya). Küveyt, “əl-Kəlimə” müəssisəsi. Çap tarixi göstərilməyib. 2 Salman ibn Fəhd əl-Övdə. Məqalat fil-mənhəc (Metoda dair məqalələr). Miçiqan, An-Arper. Şimali Amerika İslam Akademiyası. “Novatorluğa dair traktatlar” seriyasından. № 2. 1999. 3 Taha Cabir əl-Ülvani. Üsul əl-Fiqh əl-İslami: mənhəc bəhs və mə`rifə (İslam fiqhinin fundamental məsələləri: tədqiqat və bilik metodu). Herinden, Virciniya. “Beynəlxalq İslam Düşüncəsi İnstitutu”nun nəşrləri. 2-ci nəşr. 1995, səh. 7. 4 Əbdürrəhman ibn Zeyd əz-Zəbidi. Mənahic əl-Bəhs fil-əqidə əl-islamiyyə fil-əsr əl-hazir: dirasə li- mənahic əl-fikir əl-islami əl-müasir və lil-ənasir əl-mənhəciyyə fi dirasə üsul əd-din (Müasir dövrdə islam etiqadını tədqiqat metodları: müasir islam düşüncəsi metodlarına və dinin fundamental məsələlərinin araşdırılmasının metodoloji elementlərinə dair tədqiqat). ər-Riyad, Tədqiqatlar və İnformasiya Mərkəzi. “Dar İşbiliya” nəşriyyatı, 1998, səh. 5-6. 22 Madam ki, söhbət xüsusiyyətləri və rüknləri baxımından islamın praktiki metodundan gedir, onda biz Yusif əl‐Qərdavi ilə birlikdə görürük ki, o, Peyğəmbərin sünnəsində mövcuddur. Çünki Sünnə Quranın praktiki izahıdır. “Peyğəmbər (Ona Allahın salamı və xeyir‐ duası olsun!) izahedici Quran, təcəssüm etdirən İslam rolunu oynayırdı. Müsəlmanların Peyğəmbərin bu metodundan xəbərdar olmaları zəruridir; onlar bu metodun əhatəlilik, bütövlük, tarazlıq və asanlıq kimi xüsusiyyətlərinə bələd olmalıdırlar. Bununla da onlar Sünnəni lazımi şəkildə başa düşməyin və ona münasibətin necəliyini öyrənmiş olacaqlar. Əgər dövrümüzdə müsəlmanların ən ümdə problemi düşüncə ilə bağlıdırsa, onda bu problemin ən bariz cəhəti Peyğəmbərin sünnəsini başa düşmədə və ona olan münasibətdə özünü göstərən böhranda təmsil olunur. Xüsusən də bu hal islam dirçəlişinin bəzi cərəyanlarında özünü büruzə verir. Bu isə çox vaxt həmin kəslərin Pak Sünnəni pis şəkildə baş düşmələrinin nəticəsi kimi təzahür edir” 1 . Abdulcabbar Səid isə Peyğəmbərin sünnəsinə münasibət metodologiyasında mövcud olan bir çox təhrif hallarını sadalayır 2 .
Tarixə dair tədqiqatlarda isə metod problemi İbn Xəldundan başlayaraq indiyədək əvvəlkilərin “müsəlman reallığıdır” – deyə nəql etdikləri mətnlərdən yapışmaqla metodologiya aləminə “sıza bilmiş” bir çoxlarını hələ də çulğalayır. Problemə bu cür münasibət tarixçiləri xətalara sürükləmişdir. Eyni müsibət həm də belə bir metoddan əl çəkib şərqşünasların metodologiyasına üz tutmağa cəhd edənlərin başına gəlmişdir. Bunlar həmin şərqşünaslardır ki, müəyyən sahələrdə təqdirəlayiq xidmətlərinin olmasına rəğmən, müstəmləkəçiliyin məna‐ feyindən çıxış etmişlər. Belə insanlar Qərbin üstünlüyündən məst olaraq, tarixi “şüşə divar arxasından” yazmağa başladılar. Bununla da onlar islamın zaman və məkan xüsusiyyətlərindən xəbər tutmadılar 3 . Müasir islam düşüncəsinin problemlərindən biri də eyniadlı metodologiyaya münasibətdə kompleks yanaşmanın yoxluğu prob‐ lemidir. Bu elə bir yanaşmadır ki, sözügedən metodologiyanın
1 Yusif əl-Qərdavi. Keyfə nətə`aməl məə əs-sünnə ən-nəbəviyyə: məalim və zəvabit (Peyğəmbərin sünnəsinə münasibətimiz necə olmalıdır: əsas təzahürləri və qayda-qanunları). 1-ci nəşr. Herinden, “Beynəlxalq İslam Düşüncəsi İnstitutu”nun nəşrləri. ər-Riyad, “əl-Müəyyid” kitabxanası, 1990, səh. 23- 27. 2
münasibətin metodologiyası). “Məfkurənin islamlaşdırılması” seriyasından. № 18. 1999, səh. 53-88. 3 İbrahim Beyzun. əl-Kitabə ət-tarixiyyə əl-islamiyyə: beynə ət-təriqə vəl-mənhəc (Üsul və metod prizmasından tarixin islam nöqteyi-nəzərindən yazılması). London Ərəb-İslam Tədqiqatları İnstitutunun nəşr etdirdiyi mövsümi mədəni “əl-Mə`həd” jurnalı. № 1. 1999, səh. 9-15. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|