Metodologiya4
İnsanın reallığı dərketmə şüuru və bir‐neçə elementin qarşılıqlı təsiri
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
19
İnsanın reallığı dərketmə şüuru və bir‐neçə elementin qarşılıqlı təsiri: a. Zehində həkk olunan biliklər b. İstifadə olunan vasitələr, təfəkkür və şüur prosesləri, intuisiya, təxəyyül, iradə və s. qabiliyyətlər v. Reallıqla əlaqədar obyektiv həqiqətlər.
Ancaq buna rəğmən, hər bir cəmiyyətdə fərqləndirici və yaradıcı iradəyə malik az saylı insanlar mövcuddur. Onlar müstəqildirlər, fərqlənmədə azaddırlar və onlar kütlədən fərqli olaraq üstün şüura sahibdirlər. Çünki bu insanlar reallığa yeni üsullarla münasibət bəsləyir, ona dair təcrübələrini birincilik düşüncəsi ilə nizamlayırlar. Bəzən də onlar yeni fikir və metodla müjdə verməklə novatorçu şüur formasının banilərinə çevrilirlər. Onların davamçıları çoxalır, ideyaları isə təcrübə obyektinə çevrilir. Bununla da intibah baş verir, novatorluq yaranır. Əsr yarımdır ki, islahat carçıları müsəlman reallığının geriliyinə və ümmətin intibaha ehtiyacının dərkinə dair yazılar qələmə alırlar. Ancaq belə dərketmə şüuru dolaşıq və dağınıq görünür. Eləcə də o, birtərəfli, naqis metodologiyalar üzrə bölüşdürülüb. İslahat carçılarından elələri vardı ki, sələfi metoduna qayıtmağı irəli sürürdülər. Bu metodun mahiyyəti keçmişi ilahiləşdirməkdən və sələfləri (əvvəlki nəsilləri) tərifləməkdən ibarətdir. Onun tərəfdarları Qərb metodlarından üz çevirir, onların (qərblilərin – mütərcim) qüsurlarını və nailiyyətlərindəki çatışmazlıqlar haqda hər yerdə ağızdolusu danışırdılar. Ancaq dünyəvi nəsiblərinə gəlincə, övladlarına Qərb üslublu təhsil verməklə onları Avropa metodologiyasının uğurlarından faydalanmağa rəğbətləndir‐ dilər; evlərində, ofis və küçələrində Qərbin nailiyyətlərini tətbiq etdilər. Yeni metodologiyaya üstünlük verənlər də tapıldı. Bu insanlar “özünüqamçılama” fəaliyyətinə və islam tarixindən “canqurtarma” seçiminə üstünlük verdilər. Onlara görə, islam tarixi təkcə ümumi tarixi “söküb” ondan üzülüşməklə kifayətlənmir, həm də bu işdə ona bəraət qazandıracaq fakt və modellər ortaya qoyur. Qərb isə özünü hökmranlıq və ağalığa hazırlayan üstünlük və istedada sahibdir 1 .
1 Əbdülkərim Bəkkar. Təcdid əl-Və`y (Şüur novatorluğu). “Özə qayıdış” silsiləsindən. № 2. Dəməşq, “Dar əl-Qələm” nəşriyyatı, 2000. səh, 9-23.
20 Yəqin ki, həmin metodların təmsil etdiyi islam şüuru forması böhranı bir çoxlarına dərindən sirayət etmişdir. Çünki hər iki tərəfdən olan metod carçıları çox vaxt xalqla yaxın münasibətdə olmuşlar. Onlar ya rəsmi dairələrdə, ya da maarifləndirmə orqanlarında işləmişlər. Həmçinin, bu böhran ardıcıl hərbi və siyasi məğlubiyyətlərin, ümidverici rəhbərlik və şüarların yıxılmasının insanlarda doğurduğu ümidsizlik nəticəsində vüsət kəsb etmişdir. Ancaq bəzən şərdə də xeyir olur; çünki çox vaxt belə məğlubiyyətlər özlərini millətin “şüur, təfəkkür, və mədəniyyət rəhbərləri” sayanlarda “şüura qayıdış”ın səbəbi rolunu oynayır 1
Şüurda saxtakarlıq və dolaşıqlığın ən təhlükəli forması metodla bağlıdır. Həqiqətən də metodoloji şüur formasının yoxluğu bizi metodologiya və funksiyaları məsələsindən uzaqlaşdırmış və biz metodla heç bir əlaqəsi olmayan şeylərə “metod” adını vermişik. Əslində, metodologiya şüuru formalaşdıran və ona yolgöstərən mənbə hesab olunur. Əgər metod məqsədə aparan yoldursa, onda o, yollara və nailiyyətlərə dair bir elm sahəsinin mövcudluğunu zəruri edir. Bu elm sahəsi özünün prinsip və nöqteyi‐nəzərlərinin sağlamlıq dərəcəsindən asılı olaraq yolun əsas göstəricilərini müəyyənləşdirən mötəbər bələdçi rolunu oynayır 2 .
edilməsi keçən əsrin ortalarından etibarən islam dünyasının müxtəlif yerlərində daha da artmış, müxtəlif bilik sahələrində, düşüncə, dəvət işi və hərəkat dairələrində alim və mütəxəssislərin fəaliyyət səksəkəsinə çevrilmişdir. Belə ki, təbliğ carçıları dəvət elminin metodologiyasına dair tədqiqatlara üstünlük verməyə başlamaqla 3 dəvət işində müəyyən metoda – peyğəmbərlərin metoduna əməl etməyə çağırmışlar; 4 əgər 1 “1967-ci il İyun” məğlubiyyətindən sonra bir çox məşhur mütəfəkkir və ədib rejimlərə və rəhbərlərə ənənəvi xoş münasibətdən vaz keçdi. Onlara məlum oldu ki, siyasi rəhbərliklər mədəni-ideoloji rəhbərlikləri aldatdıqları kimi, xalqa da kələk gəliblər. Bununla da “İyun” məğlubiyyəti “şüura qayıdış”a səbəb rolunu oynadı. Bu, Tofiq əl-Həkimin yazdığı və “Dar əl-Məarif” nəşriyyatının 1972-ci ildə çap etdirdiyi kitabın adıdır. Eyni addımı məlum məğlubiyyətdən sonra Nəzzar Qəbani də öz poemaları ilə atmışdır. 2 Seyfəddin Əbdülfəttah. Hövlə əl-mənhəciyyə əl-islamiyyə: müqəddimat və tətbiqat (İslam metodologiyası haqqında: müqəddəm şərtlər və tətbiq sahələri). Beynəlxalq İslam Düşüncəsi İnstitutunun 12-17 noyabr 1998-ci il tarixində Əmmanda (İordaniya) keçirilmiş III İslam Metodologiyası sessiyasının materialları, səh. 4. 3 Məhəmməd Əbülfəth əl-Bəyanuni. əl-Mədxəl ila elm əd-də`və: dirasə mənhəciyyə şamilə li-tarix əd- də`və və üsulihə və mənahicihə (Dəvət elminə giriş: dəvət tarixinə, prinsip və metodlarına dair hərtərəfli metodoloji tədqiqat). 2-ci nəşr. Beyrut, “ər-Risalə” müəssisəsi, 1993. 4 Məhəmməd Sürur Zeynəlabidin. Mənhəc əl-ənbiya fid-də`vət ilal-lah (Allaha dəvətdə peyğəmbərlərin metodu). İngiltərə, Birminhem, “Dar əl-Ərqəm” nəşriyyatı, 1992. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|