Metodologiya4
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
11 başa düşülür. Məsələn, “Məkkənin yolu” dedikdə nəzərdə tutulan şey ona çatmadakı vasitədir. Çünki çatma məqsəd, necə çatmaq isə metoddur” 1 .
Ərəb dilində bu sözformalar (“mənhəc” və “minhac”) çox vaxt bir‐birinin sinonimi olaraq işlədilir. Bəzən isə onların müxtəlif məqamlarda işlədilməsinə rast gəlmək mümkündür. Məsələn, “əl‐
metod) kimi ifadələrlə həyata, yaradılış və insanlığa dair universal görüş və ya bilik sistemi anlayışları ifadə edilir. “əl‐Mənhəc ət‐tərbəvi fil‐İslam” (islamda pedaqogika metodu) dedikdə isə elm sahələrindən biri nəzərdə tutulur. Və ya belə deyilir: “Mənhəc əş‐şafei fil‐üsul” (fundamental məsələlərdə şafei metodu), “Mənhəc əl‐mötəzilə fil‐Kəlam” (Kəlam elmində mötəzili metodu). Burada nəzərdə tutulan şey tədqiqatçılara, mütəfəkkirlərə, alimlərə və ya elmi kollektivlərə xas ideoloji məktəb, cərəyan və ya məzhəbdir. Həmçinin, deyilir: “Tədqiqatda istifadə edilmiş metod tarixi və ya empirik metod idi”. Bu isə müəyyən yol və yanaşmaları özündə ehtiva edən tədqiqat növü deməkdir. Ümumiyyətlə, metod dedikdə tədqiqatın aparılması üsulu və ya pedaqoji məqsədə çatmaq üçün ortaya qoyulmuş təlim vasitələri və təcrübəsi növlərinin məcmuyu başa düşülür. Elmi metod isə tədqiqatın elmi üsulu olub mülahizələrə, fərziyyələrin irəli sürülməsinə, nəticəyə varmada və alınan nəticələrin ümumiləşdirilməsində onların təcrübədən keçirilməsinə əsaslanır. Metodologiyaya gəlincə, o, XVIII əsr Avropasında dinin dirçəldilməsi fəaliyyətinin ümumi adı olmuşdur. Bu fəaliyyət Oksford universitetində başlanmışdır. Bu zaman dinin öyrənilməsi və ona çağırış işi metodologiyanın əsas prinsipləri əsasında aparılırdı. İndiyədək bu işlə məşğul olanlar “metodistlər” adlandırılırlar 2 .
Tapşırıq. Metod sözünün müxtəlif mənalarda işlədilməsinə dair yazılmış bir neçə kitabın adını söyləyin.
1 Əli ibn Abdulkafi əs-Səbəki. əl-İbhac fi şərh əl-Minhac (Metodun şərhində füsunkar yol) Cild I: əl-Qazi Beyzavinin “Minhac əl-Vüsul ila elm əl-Üsul” (Üsul elmini öyrənməyin metodu) adlı əsərinə yazılmış şərh). Beyrut, “Dar əlk-Kütub əl-Elmiyyə” nəşriyyatı, 1995, səh. 3. 2 Əbdülmün`im əl-Hifni. Universal fəlsəfə terminləri lüğəti. Qahirə, “Mədbuli” kitabxanasının nəşrləri. 3- cü nəşr. 2000, səh. 849. 12 Metodologiya metodun istehsalı mənbəyidir. Ərəb dilində nisbi sifət olan “mənhəciyyə” (metod ‐i/‐ı) morfemi “metodologiya” mənasına gələn “mənhəciyyə” sözformasından fərqlənir. Məsələn, belə deyirik: “Tədqiqatçı öz işini metodoloji (mənhəciyyə) üsulla görür”, yəni, o, məsələyə kortəbii deyil, sistemli şəkildə toxunur. Ancaq bu sözdən düzəldilmiş isim isə kökformaya aid xüsusiyyətləri özündə ifadə edir; törəmə mənalar həqiqi mənaya oxşar olur. Biz “Tədqiqatçı özünün düşüncə metodologiyası ilə başqalarından fərqlənir” ‐ dedikdə bununla onun düşüncəsinin sağlamlığını, dürüstlüyünü nəzərdə tutmuş oluruq və s. Metodologiya sözünün ingilis dilindəki qarşılığı “methodology” morfemidir ki, bu da “üsulları, yolları öyrənən elm” mənasını verir. Həmçinin, sözügedən dildə məlum termin aşağıdakı mənalarda işlədilir: a. Müəyyən bilik sahəsində tədqiqat və öyrənmə prosesini tənzimləyən prinsip və əməliyyatları təhlil edən məntiq elminin bir qolu; b. Müəyyən fəlsəfi məktəbin nəzəri əsasları ‐ əsas fərziyyələri, verilənləri və anlayışları 1 .
“yeni elm növlərindən biri” mənasına gəlir və bu elm yolları, metodları öyrənir. O, bütün elmlərlə əlaqəli olsa da daha çox elmlərin genezisi, epistemologiya və qnoseologiya ilə sıx surətdə bağlıdır. Bəzən bu termin hər bir elmin bir tərəfini, hər bu və ya digər bilik sahəsinin (fizika, tarix və s.) bir qolunu ifadə edir və həmin tərəf və qolların məntiqi əsaslarını, məzmununu, bilik əldəetmə və tədqiqat yollarını öyrənir. Məsələn, tarix elminin metodologiyası və s. Bu mənada “metod” dedikdə hər hansı bir bilik sahəsi üzrə tədqiqat üsulları və əməliyyatları başa düşülür. Metodologiya isə bu üsulları və əməliyyatları öyrənən elm kimi nəzərdən keçirilir. Tədqiqat üsulu isə özünün məqsədliliyi, aydınlığı və düzgünlüyü ilə seçilməlidir 2 . Metod: tədqiqat üsulları və əməliyyatları Metodologiya: tədqiqat üsulları və əməliyyatlarını öyrənən elm sahəsi.
1 M. Agnos, E. Guralnik. Webster’s New World College Dictionary. 4-th ed. Foster City, CA. Webster’s New World, 2001, p. 906; DK Publishing, Oxford Illustrated American Dictionary, New York: Oxford University Press. 1998, p. 515. 2 Faris Eşti. Mədxəl ila əl-Mənhəciyyə fil-ülum əl-İctimaiyyə (Sosial elmlərdə metodologiyaya giriş). “əl- Ülum əl-İctimaiyyə” jurnalı. № 1. Livan Universitetinin nəşrləri. Cild I, 1991, səh. 33-47. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|