Metodologiya4
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- METODOLOJİ ŞÜUR
16 həmin mövzunun elementlərinə hərtərəfli baxışı birləşdirir. Həmçinin, deduktiv metod, mövzu ilə əlaqəli məqsədlərə çatma yolunun praktiki əməliyyat və icraedici üsullarla müəyyənləşdirilməsi kimi məsələlər metodologiyanın elementlərindən sayılır. İlkin təsəvvür və düşünmə olmadan hər hansı bir icraedici əməliyyatın mövcudluğuna inanmaq çətindir.
17
Əgər müsəlmanlar əvvəlki qüdrətlərini geri qaytarmaq, boyun‐ larındakı əmanəti sonrakı nəsillərə ötürməklə mədəniyyət karvanının sarbanına çevrilmək istəyirlərsə, metodoloji şüura sahib olmalı və onu inkişaf etdirməlidirlər. Metodologiya üsullar haqqında elmdirsə, onda metodoloji şüur olduqca zəruridir. Çünki bəzən yol uzanır, maneələr onu “çılpaqlaşdırır”, mənzilbaşılarının sayı artır, yolçunu yoldan çıxara biləcək döngələr və az qala üfüqə çatacaq yoxuşlarla dolu olur. Addımların büdrədiyi enişlər, təhlükələr çoxalır. Bu
zaman metodologiya köməyə gələrək, yolun sonuna çatmaq üçün bələdçi rolunu oynayır 1 . Metodoloji şüur metodoloji fəaliyyətdə, məfkurənin islam‐ laşdırılması işindən proqramların reallaşdırılması işinə keçmədə zəruri olaraq aydınlıq, konkretlik tələb edir. Tələb olunan bu aydınlıq isə məfhumların yaradılması, onların yararlığından əmin olma və metodologiya arzusunu reallaşdırmaq üçün mənbələrin təsis edilməsi arasında fərq qoymağı zəruri edir. Tədqiqatçı Məna Əbülfəzl bu cür fərqləndirməni “metodoloji düyüm” adlandırır 2 və bildirir ki, islam nəzəriyyəçiliyi elminin mənbələrinə münasibətdə lazımi metodoloji şüura sahib olmadıqca biz bu “düyüm”ü aça və mütərəqqi mədəni sıçrayışın pionerlərinə çevrilə bilməyəcəyik. Qeyd olunmalıdır ki, məlum metodologiyanın təmininin birinci şərti Qurani‐Kərimə metodoloji münasibət bəsləməkdir. Məna Əbülfəzl göstərir ki, Quranın çağırışına münasibətdə mövcud olan kompleks modellər, ümumiyyətlə, ictimai reallığa, xüsusən də bu reallığın qanunauyğunluqları və istiqamətləri üzrə ixtisaslaşan bilik sahəsinə tətbiq edilməlidir. Ancaq ənənəvi bilik atmosferində növ dəyişikliyinə yol açacaq tərəqqi sıçraması üçün bu cür modellər azlıq təşkil edir və fərdi cəhdlər hələ də dağınıq haldadır. Mövcud bilik abı‐havası üçün isə bir tərəfdən, xaos, səthilik və kor‐koranəlik, digər tərəfdən isə ideoloji qıcıqların və təsirlərin davamlı vüsəti xarakterikdir 3 . 1 Məna Əbdülmün`im Əbülfəzl. Nəhvə minhaciyyə lit-təamül mə`ə məsadir ət-tənzir-əl-islami: beynə əl- müqəddimat vəl-müqəvvəmat (Verilənlər və struktur hissələr prizmasında islam nəzəriyyəçiliyi elminə münasibətin metodologiyasına doğru). Qahirə, “Beynəlxalq İslam Düşüncəsi İnstitutu”nun nəşrləri, 1996, səh. 8. 2 Yenə orada, səh. 11. 3 Yenə orada, səh. 29. 18 Çox güman ki, bu məqamda qısa şəkildə metodoloji şüurun bəşəri idrak mexanizmi, formaları və səviyyələri ilə əlaqəsi məsələsinə toxunmağımız faydalı olardı. Bildirilir ki, elm obyekti ilə deyil, metodoloji funksiyası sayəsində və ya hər ikisinin müştərəkliyi ilə kəsb ediləndir; elmin qazanılması, biliyin kəsbi və idrak kimi məsələlər aktiv və passiv əməliyyatlarla tənzimlənir. Belə ki, tədqiqatçının metodo‐ logiyası rasional düşüncəsi və psixikasından, eləcə də onun şəxsiyyətini formalaşdıran digər amillərdən təsirlənir. Belə metodologiya isə öz növbəsində cəmiyyətdə, elmi tədqiqatın problemlərini, prioritet və meyarlarını müəyyənləşdirən sosial‐mədəni standartlarda ümumi şüurun formalaşmasında iştirak edir. İdrak metodologiyası insanın reallığı dərketmə şüuruna təsir edir; insan düşündüyü və reallığı dərk etdiyi kimi çatdırmağa cəhd etdiyi zaman, əslində reallığın özünü çatdırmır. O, sadəcə olaraq istifadə etdiyi münasib metodologiya çərçivəsində ona yaxınlaşır 1 . Belə cəhd aşağıdakı üç element arasındakı qarşılıqlı təsirlə əlaqədardır: a. Zehində həkk olunan biliklər: buraya fitrətlə bağlı, ya da sosial nizam və şəraitin doğurduğu prinsip və dəyərlər daxildir; b. İstifadə olunan vasitələr, təfəkkür və şüur prosesləri, intuisiya, təxəyyül və iradə kimi qabiliyyətlər; v. Reallıqla əlaqədar obyektiv həqiqətlər: reallığın kəmiyyət və keyfiyyət məziyyətləri, ətraf aləmlə münasibətləri bu qəbildəndir. Bütün bu elementlər insan təfəkküründə qarşılıqlı təsir içərisində olur. Təfəkkür isə bu elementləri “bəşəri təcrübə” adlandırılanın daxilində tənzimləyir. İnsan şüuruna gəlincə, o, bu təcrübədən ona görə istifadə edir ki, təbii və sosial reallığı dərk etsin, onun obyekt və təzahürlərini başa düşüb izah etməklə fəhm və davranış çərçivəsində onların sistemləşdirilməsi imkanlarını açıqlasın. Ancaq bəzən insanın şüuru “saxtakarlıq” edə bilir. Çünki ictimai reallıq, onun şərait və icbariliyi fərdlərə elə qayda və şərtlər diktə edir ki, onlar da öz növbəsində hakim mədəniyyət və toplu şüur forması ilə sərt davranmağı tələb edirlər. Məhz belə bir təzahür cəmiyyətlərin mədəni‐ideoloji məhsuldarsızlığının, ətalətliliyinin səbəblərindən biri hesab edilir.
1 Nəsr Məhəmməd Arif. Qəzaya əl-mənhəciyyə fil-ülum əl-islamiyyə vəl-ictimaiyyə (İslami və sosial elmlərdə metodologiya problemləri). 1989-cu il Əlcəzair Metodologiya Konfransının materialları. Qahirə, “Beynəlxalq İslam Düşüncəsi İnstitutu”nun nəşrləri, 1996, səh. 10. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|