Mavzu: Mamlakat iqtisodiyotida ishlab chiqarishning o’rni Krish i-bob. Iqtisodiy resurslar va ularning turlari

Xususiy tadbirkorlik 
Kichik biznesda tadbirkorlikni tashkil qilishning eng oddiy shakli bu yakka 
xususiy tadbirkorlikdir. Xususiy tadbirkorlik— xo‘jalik yuritishning shunday 
tashkiliy-huquqiy shakliki, unda mulk egasi bitta shaxs yoki oila bo‘ladi va 
faoliyatidan kelgan daromadni (turli to‘lov va soliqlar to‘laganidan keyin) 
hammasiga egalik qiladi, qolaversa biznesdagi xavf-xatar va tavakkalchilik uchun 
yakka o‘zi javob beradi. 
Tadbirkorlikning ushbu shakli chakana savdoda, umumiy ovqatlanish 
sohasida, m aslahat sohasidagi biznesda, maishiy xizmatda, fermerchilikda, 
tibbiyotchilik amaliyotida va hunarmand- chilikda ko‘proq uchraydi. U ikki xil k o 
‘rinishda tashkil qilinishi mumkin:
a) individual — ya’ni korxona tashkil qilmasdan va 
b.) xususiy korxona — ya’ni yuridik shaxs tashkil qilgan holda. 
Xususiy tadbirkorlikning afzalliklari: — ishni tashkil qilishdagi oddiylik, to 
‘la mustaqillik, harakat- dagi erkinlik va tezkorlik. Tadbirkor biror qaror qabul 
qilishida yuqori tashkilotlarga murojaat qilishning yoki sheriklar roziligini 
olishning zarurati yo‘q; — ishga qiziqtiruvchi sabablaming ko'pligi, chunki barcha 
foyda faqat mulkning yolg‘iz egasiga kelib tushadi va u ko‘proq ishlashga 
rag‘batlanadi, ish ustidan kerakli nazorat oTnatish, ehtiyotlik bilan qaror qabul 
qilish va ish ko‘lamini yanada kengaytirishga intiladi; — konfidensiallik (ishdagi 
maxfiylik) saqlanadi.
Ba’zi bir biznes tu rlarid a m axsus uslub, y o ‘llar, texnologiyalar 
tadbirkorlik faoliyatining asosiy boyligini (kapitalini) tashkil qiladi. Xususiy 
tadbirkorlik maxfiylikni saqlashga imkon yaratadi va h.k.lar. 
Xususiy tadbirkorlikning kamchiliklari:
— zaif moliyaviy poydevorga egiladi. Bu katta miqdordagi kapitallarni jalb 
qilishdagi qiyinchiliklarga sabab bo‘ladi; 
— xo‘jalik faoliyatida xavf-xatar va tavakkalchilik yuqori darajada 
bo‘lganligi sababli faoliyat davomiyligining noaniqligi; 
— barcha xo‘jalik faoliyati uchun cheklanmagan javobgarlikning hukm 
surishi; 
— yakka xo‘jalik mulkining mulkni boshqa shaxsga (masalan, boshqa oila 
a’zolariga) berishda noqulayligi — ixcham emasligi", 

---

 — mulk egasining o ‘limi, mehnatga noloyiq bo‘lib qolishi yoki ishdan 
chetlanish hollari yuz berganda, yakka xo'jalik mulki tarkibini saqlab qolishning 
mushkulligi. 
Yuqorida keltirilgan kam chiliklarni bartaraf etish niyatida ishbilarmonlar 
mol-mulki, kasb yoki kapitallarini qo‘shib birlasha- dilar. 0 ‘rtoqliklar, kom m 
andit, to ‘la va chala shirkatlar. 
Kichik biznesda ishbilarmonlik faoliyatini amalga oshirish uchun har xil 
shakldagi shaxslar birlashuvi ichida eng oddiysi o'rtoqlik, ya’ni shirkatchilikdir. 
O ‘rtoqlik — bu ikki yoki undan ortiq shaxsning mulkini umumiy manfaatni 
ko‘zlovchi maqsadlardagi tadbirkorlik harakatini uyushtirish birlashuvidir.
U shartnom a asosida tashkil qilinadi,
uning qatnashchilari aw alo o ‘zining 
va boshqa a ’zolarning manfa- atini ko‘zlab harakat qiladilar. 0 ‘rtoqlikning, 
asosan, u c h ta turi mavjud: chala (oddiy), to ‘la va &0w/Mtf/76f/7shirkatchiligi. 
Chala (oddiy) shirkatchilik — bu ikki va un d an k o ‘p shaxslaming 
shartnomaviy birlashuvi bo‘lib, unda mulk va tadbirkorlik harakatlari umumiy 
shirkatchilik manfaatiga erishish maqsadida birlashadi. Ushbu biHashish shaklida 
tashkilot umuman boMmaydi, chunki shirkatchilik sheriklari har biri alohida 
harakat qiladi. 
To ‘la shirkatchilik — bu shartnoma asosida ikki va undan ortiq shaxslaming 
umumiy maqsadga erishish uchun o‘z mulklari va tadbirkorlik kuchlarini 
birlashtirishga asoslangan kelishuvidir. 
To’la shirkatchilikda ham xuddi chala (oddiy) shirkatchilikka o‘xshab, uning 
egalari manfaatining birligi seziladi. Agar chala (oddiy) shirkatchilikda umumiy 
manfaat maxfiy namoyon boMsa, toMa shirkatchilikda uchinchi shaxslar bilan 
boMadigan barcha munosabatlarda umumiy shirkatchilik manfaati aniq ko‘rinib 
turadi.
Kommandit shirkatchiligi — bu ikki yoki undan ortiq shaxsning mulkni va 
tadbirkorlik harakatlarini umumiy maqsadga erishish niyatida birlashtirishga 
asoslangan shartnomaviy kelishuvi boMib, bunda sheriklar ichida kam ida bittasi 
kreditorlar oldida to'la (cheklanmagan) javobgarlikka , yani bittasi cheklangan 
javobgarlikka ega bo’lmog’i kerak. To’la javobgar shaxslar haqiqiy a’zolar 
cheklangan javobgarlar omonatchi— a’zo yoki kommanditlardcb ataladilar.

---

Kommanditlar kreditorlar oldida o ‘zi- ning shaxsiy mulki bilan emas, balki 
umumiy mulkka qo'shgan hissasi bilan javobgar bo’ladi.
Sirdaryo viloyatida yangi tashkil etilgan kichik korxonalar 
2023-yil yanvar mart oylarida iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha eng ko’p 
kichik korxona va mikrofirma qishloq xo’jaligi sohasida 296 ta savdoda 196 ta 
hamda sanoatda 59 ta yangidan tashkil etilgan. 
Viloyatning tuman va shaharlar kesimida tahlil qilinganda , eng ko’p kichik 
korxona va mikrofirma Guliston shahrida 121 ta, Sardoba tumanida 115 ta hamda
Oqoltin tumanida 99 ta yangidan tashkil etilgan. 

---

---