Makro va mikroiqtisodiy tizimlar va modellar Reja: Kirish

Modelga taʼsir etuvchi omillar
Yalpi talab (AD) oʻsishiga sabab boʻluvchi omillar:

• 
  Xaridorlarning real daromadlaridagi oʻsish (ish haqi, transfert toʻlovlarining oʻsishi va aholi toʻlaydigan soliqlarning pasayishi);
  
• 
  Investitsion xarajatlarni amalga oshirish uchun stimullar (imtiyozli kreditlar berish va investorlarning huquqini taʼminlash);
  
• 
  Davlat xaridlari hajmining oshishi;
  
• 
  Jamiyat va tadbirkorlarning kutilmalari. Mamlakat iqtisodiyotning barqaror rivojlanishi jamgʻarishdan koʻra koʻproq sarflashga undaydi.
  

Qisqa muddatli oraliqdagi yalpi taklifning (SRAS) oʻsishiga taʼsir etuvchi omillar:

• 
  Ishlab chiqarishda foydalaniladigan resurslar koʻpayishi va ulardan foydalanish samaradorligining ortishi;
  
• 
  Ishlab chiqarish resurslari narxining pasayishi;
  
• 
  Ishlab chiqaruvchilarga soliq yukini kamaytirish, ularga subsidiyalar berish.
  

Uzoq muddatli oraliqdagi yalpi taklifning (LRAS, potensial YaIM) oʻsish sabablari:

• 
  Mamlakatda aholi sonining koʻpayishi;
  
• 
  Iqtisodiyotda ishlangan soatlarning ortishi;
  
• 
  Texnologiyalarning mukammallashuvi;
  
• 
  Mehnat unumdorligidagi oʻsish.
  

IS-LM modeli

IS egri chizigʻining oʻngga surilishi yuqori foiz stavkasi (i) va real YIM hajmini (Y) oshishiga olib keladi
Tovar va pul bozorida umumiy muvozanatga erishish va makroiqtisodiy siyosat tadbirlarining bu ikki bozorga taʼsirini umumlashtirib tadqiq qilish IS-LM modeli yordamida bajariladi. Model 2 egri chiziq — ��  (investments-savings) va ��  (liquidity-money)dan tashkil topgan. IS investitsiyalar-jamgʻarmalardagi holatni, LM esa pul bozoridagi muvozanatni tasvirlaydi. Model iqtisodiy sikllar tahlili uchun qoʻllaniladi va qisqa muddatli oraliqdagi model hisoblanadi. Model 1937-yilda iqtisodchi John Hicks tomonidan ishlab chiqilgan va keyinchalik Alvin Hansen tomonidan mukammallashtirilgan.
Model yopiq iqtisodiyotni tasvirlagani uchun, yalpi ishlab chiqarish isteʼmol xarajatlari, investitsiyalar va davlat xaridlaridan tashkil topadi: �=�+�+�IS oʻzgarishi davlat xarajatlari, isteʼmolchilarning jamgʻarish normasi, investitsiyalar hajmi va soliq stavkasidagi oʻzgarishga bogʻliq. LM holati esa narxlar darajasi, muomaladagi pul miqdori va foiz stavkasi orqali belgilanadi. Bundan xulosa shuki, IS-LM modeli fiskal va monetar siyosatning iqtisodiyotga birgalikda koʻrsatadigan taʼsirini baholash imkonini beradi. Davlat xarajatlarining oʻsishi yoki soliqlarning kamayishi IS egri chizigʻini oʻngga siljitadi. Davlat xarajatlarining kamayishi va soliqlarning oshishi esa bu egri chiziqni chapga siljitadi. Xuddi shuningdek, pul taklifining oshishi LM egri chizigʻini oʻngga, kamayishi esa chapga siljitadi. IS-LM modeli maʼlum makroiqtisodiy natijalarga erishishning turli variantlarni koʻrib chiqish imkoniyatini beradi. Bir bozorda boʻlgan oʻzgarish ikkinchi bozorga ham taʼsir etadi. Masalan, Markaziy bank ochiq bozordan obligatsiyalar sotib ola boshladi. Natijada pul taklifining koʻpayishi (LM egri chizigʻini oʻngga siljishida aks etib) foiz stavkasining pasayishiga olib keladi. Monetar impuls taʼsirida, yaʼni, foiz stavkasining pasayishi oqibatida investitsiya xarajatlari koʻpayadi va IS egri chizigʻi ham oʻngga siljib, yangi nuqtada muvozanat oʻrnatiladi.