Magиstrатура mяrkяzи hüseynzadə FƏrrux yasəF

9 

 

Təbiətdə mineralların gözəl formaları və müxtəlif rəngləri get-gedə insanları 

özünə cəlb edirdi. Нэг bir insanm yüksək zövqə marağı vardı. Qədim zamanlardan 

bəzəkli,  naxışlı  muncuqlar  yaraşıq  üçün  istifadə  edilirdi.  Zaman  getdikcə  bəzək 

daşlarmm növbrinə və for-malarma olan münasibət də dəyişirdi. 

Daş  dövründə  hamarlanmış  xırda  çay.  daşlarından,  xüsusən  onlarm 

sürtünməsi  nəticəsində  этэЬ  gələn  dairəvi  və  başqa  növlə-rindən  bəzək  əşyaları 

kimi geniş istifadə olunurdu. 

Zövqün yüksəlməsib əlaqədar olaraq zərgərlik mallarmm keyfıyyəti artaraq, 

qiymətli  və  yarımqiymətli  rəngli  minerallardan  muncuqlar,  şəvə,  üzük,  bilərzik, 

sırğa  və  s.  hazırlanırdı.  Tədqiqatlar  və  arxeoloji  qazmtılar  göstərir  ki,  paleolit 

dövründə 20-э qədər mineral məlum idi. Neolit dövründə isə bu minerallarm sayı 

40-a  çatrmşdır.  Bu  da  həmin  dövrbrdə  insanlarm  müxtəlif  növlü  zərgərlik 

mallarmm  çeşidinin  artırılmasma  və  keyfiyyətinin  yüksəldilməsinə  təşəbbüs 

etdiklərini  göstərir.  Tarixi  məlumatlara  görə,  eramızdan  7  min  il  əwəl  Çində 

nefritdən, Hindistanda isə (е.э. VI əsr) qırmızı yaqut (rubin), almaz, zümrüd, beril, 

sonralar  isə  mirvaridən  yüksək  keyfiyyətli  zərgərlik  daşları  kimi  istifadə 

edilmişdir. 

Misirdə  е.э.  IV  əsrdə  zümrüd,  ametist,  yəşəm,  kvars,  xrizokolla,  qranat, 

malaxit və azuritdən zərgərlik malları hazırlanmışdır. Eramız-dan 2000 il əwəl isə 

mirvarinin  dənizdən  çıxanlması  məlum  olmuş-dur.  Beləliklə,  qeyd  etmək  olar  ki, 

eramıza  qədər  Orta  Asiya  ölkələ-rində,  Əfqanıstanda,  Azərbaycanda,  Bizansda 

(Vizantiyada),  Yuna-nıstanda,  Romada  qiymətli  və  yarımqiymətli  rəngli  daşlarm 

bir  sıra  xüsusiyyətləri  məlum  olmuş,  onlardan  zərgərlik  işlərində  geniş  istifadə 

edilmiş, həmçinin görkəmli şəxsbrin var-dövbt yığımına da səbəb olmuşdur. Arüq 

böyük sərkərdəbr və imperatorlar brilyant, qızıl və qiymətli daş-qaşlarla bəzədilmiş 

taclardan istifadə edirdibr. 

XV  əsrdə  Romada,  Yunanıstanda,  Fransada  və  s.  kilsəbri,  abidəbri,  bəzi 

sarayları  rəngli  daşlarla  bəzəməyə  başladılar.  Daşlarm  cilalanma  üsulu 

öyrənildikdən sonra, Şərqdə və Avropada şahlar, krallar və sultanlar taxt-taclarmı, 

geyim  paltarlarım,  habeb  baş  örtükbrini  və  iqamətgahları  cilalanmış  qiymətli  və 

---

10 

 

yarımqiymətli  rəngli  daş-qaşlarla  bəzəyirdibr.  Bu  əsrdə  çexbr  yəşəmdən,  yaşıl 

xrizolitdən,  al  qırmızı  rəngli  pirondan  bəzək  şeybri  hazırlamaları  ib  Avropada 

məşhür idibr. 

XVI  əsrdə  zərgərlik  mallarma  marağm  artması  ilə  əlaqədar  minerallar 

haqqmda  elmə  diqqət  də  artırdı.  Məsəbn,  görkəmli  Saksoniyalı  dağ-mədən 

metallurqu  Aqrikola  «Minerallarm  mənşəyi  haqqmda»  kitabmda  bəzi  daşlarm 

mineroloji  təsvirini  vermiş,  «Təbii  qazmtılar  haqqmda»,  «Dağ  işbri  haqqmda»  və 

digər əsərbrində rəngli minerallarm fiziki xüsusiyyətbrini (parlaqlıq, sərtlik, xüsusi 

çəki, rəng, ayrılma və s.), ebcə də xarici formalarmı ətraflı təsvir etmişdir. 

XV-XVI əsrbrdə inkişafda olan kapitalizm sənayesinin mey-dana gəlməsi ib 

əlaqədar  olaraq  müxtəlif  rəngli  daşlarm  və  s.  faydalı  qazmtılarm  çıxarılmasma 

böyük ehtiyac duyulurdu. Bımunla paralel elm sahəsində yeni irəliləyişlər var idi. 

Avropamn  bir  çox  yerbrində  dağ  ЬШиги,  lazurit,  yəşəm,  əqiq  və  s.  zərgərlik 

daşlarmdan geniş istifadə 

Zərgərlik məmulatlan bir çox əlamətlərə görə təsnifləşdirilir. Təyinatma görə 

zərgərlik  malları  8  qrupa  bölünür.  Hər  bir  qrup  öz  daxilində  yarımqruplara, 

yanmqruplar  növlərə,  növ-lər  isə  öz  növbəsində  növ  müxtəlifliyinə  aynlır.  Bu 

qruplar aşağıdakılardan ibarətdir: 

1. 

şəxsi bəzək əşyaları; 

2. 

tualet (təmizlik) əşyalan; 

3. 

interyeri bəzəmək üçün olan əşyalar; 

4. 

süfrə ləvazimatları; 

5. 

yazı ləvazimatları; 

6. 

saatlar üçün olan ləvazimatlar; 

7. 

papiros üçün ləvazimatlar; 

8. 

yadigar əşyalan. 

Şəxsi bəzək əşyaları öz növbəsində aşağıdakı yarımqruplara ayrılır: 

1. 

baş üçün bəzək əşyaları; 

2. 

boyun və paltar üçün bəzək əşyaları; 

3. 

əl üçün olan bəzək əşyaları; 

---

11 

 

4. 

qarniturlar.   

Tualet ləvazimatları 3 yarımqrupa aynlır: 

1. 

qadmlar üçün olanlar; 

2. 

kişilər üçün olanlar; 

3. 

sair ləvazimatlar. 

Qadmlar  üçün  olanlar  aşağıdakı  növlərə  bölünür:  pudra  qabla-rı,  güzgü 

çərçivələri,  mücrü  qabları,  şlyapa  üçün  sancaqlar,  saç  üçün  sancaqlar.  Bu  növ 

məmulatlarm  istehsalmda,  əsasən  qiymətli  və  əlvan  metal  ərintilərindən,  xırda 

daşlardan,  keramikadan,  plastik  kütlələr-dən,  ağac  materiallarmdan  və  s.  geniş 

istifadə edilir. 

Kişilər üçün olan ləvazimatlara manjet düymələri, qalstuk san-caqlan, kəmər 

üçün  hissələr  və  s.  aiddir.  Bunlar  gümüş  ərintisindən  və  yaxud  əlvan  metallarm 

üzərinə qızıl suyu çəkilməklə bəzəndirilir. 

Sair  ləvazimatlara  ətir  qabları,  pulverizator  və  yaxud  çiləyicilər,  sabun 

qabları  və  s.  əşyalar  daxildir.  Bu  qrup  məmulatlar  gümüş  ərintisindən,  əlvan 

metallardan, şüşədən, billurdan, alüminiumdan və s. materiallardan hazırlanır. 

İnteryeri bəzəmək üçün olan əşyalar aşağıdakı yarımqruplara ayrılır: 

1. 

keramik bədii məmulatlar; 

2. 

daşdan yonulmuş və kəhrəbadan olan bədii məmulatlar; 

3. 

ağacdan olan bədii məmulatlar; 

4. 

sümükdən olan bədii məmulatlar; 

5. 

metaldan olan bədii məmulatlar. 

Süfrə ləvazimatları aşağıdakı yanmqruplara ayrılır: 

1. 

xüsusi təyinatlı süfrə ləvazimatları; 

2. 

servizlər və priborlar.  

Bu  qrup  ləvazimatlara  yeməkxana,  çay  və  qəhvə  üçün  olan  qa-şıqlar, 

çəngəllər,  bıçaqlar,  qədəhlər,  bakallar,  stopkalar,  şərab  üçün  qrafinlər,  çayniklər, 

qəhvədanlar,  nəlbəki  və  fincanlar,  stəkan  althqla-rı,  pirojna  və  tort  kürəcikləsi, 

salfet kağızı qabları, duz, istiot, xardal qabları, billurdan olan məmulatlar və s. aid 

edilir. Bütün bu qrup mə-mulatların hazırlanmasmda əsas material kimi gümüşdən, 

---