Magиstrатура mяrkяzи hüseynzadə FƏrrux yasəF

59 

 

h.2 - daşm xəyali qalmlığı. 

N - daşm yüksək şüasmdırma göstəricisi. 

N = h 

h = F - F 

n2 1 1 1 2i 

Ariv 

Fı=60,345 mm, F2=58,773 mm, hı=3,8 mm olarsa, h2=60,345-58,773=l,572 

mm. 3,8 = 2,417 1,572 

II təcrübə 

hı=3,8 mm, Fı=60,012 mm, F2=58,43 mm olarsa, 

h2=6050 1 2-58,43=l,582 mm. 

N = -M_ = 2,402 1,582 

III 

təcrübə 

hı=3,8 mm, Fı=63,802 mm, F2=62,236 mm olarsa, h2=63,802-62,236=l,566 

mm. 

N = -^- = 2,426 1,566 

IV 

təcrübə 

hı=3,8 mm, Fı=61,554 mm, F2=60 mm olarsa, h2=61,5542-60=1,554 mm. 

N = -M_= 2,445 1,554 

V 

təcrübə 

hı=3,8  mm,  Fı=61,402  mm,  F2=59,86  mm  olarsa,  h2=61,402-59,86=1,542 

mm. 

N = _M- = 2,464 1,542 

Orta qiyməti hesablasaq: 

v 2,417 + 2,402 + 2,426 + 2,445 + 2,464 „  

A. =   - 2,431 

c) ikiqat şüasmdırma göstəricisinə görə təyin etmə. 

Brilyantm ikiqat şüasmdırma göstəricisi çox yüksək deyildir. Buna görə də 

refraktometrlə  adi  natrium  işığmda  onu  təyin  etmək  praktik  cəhətdən  mümkün 

deyil. Lakin onu qırmızı və bənövşəyi işıqla işıqlandırdıqda hər bir işıq dalğasma 

---

60 

 

uyğun  refraktometrin  şkalasında  şüasmdrrma  göstəricisini  almaq  mümkündür. 

Aparılan  təcrübə  zamanı  qırrmzı  işığa  uyğun  şüasmdırma  göstəricisi  2,402, 

bənövşəyi işığa uyğun isə 2,465 ədədinə bərabər oldu. Buradan ikiqat şüasmdırma 

göstəricisinin  ədədi  qiymətini  tapmaq  olar.  Bu  qiymət  iki  şüasmdırma 

göstəricisinin qiymət fərqinə bərabərdir. Beləliklə, almaz üçün ikiqat şüasmdırma 

göstəricisi 

Bu qiymət elə dispersiyamn ədədi qyiəmtinə bərabərdir. Almazm dispersiya 

effekti  onun  imitasiyalarmdan  aşağı  qiymətli  olması  ilə  fərqlənir.  Bunu  qrafik 

halmda aşağıdakı şəkildən görmək olar. 

q) şüa əksetdirmə faizi.   

Brilyantm  şüasmdırma  göstəricisindən  istifadə  edərək  onun  şüa  əksetdirmə 

faizini  hesablamaq  mümkündür.  Bu  çox  vacibgöstərici-dir,  çünki  daşm  parlaqhğı 

məhz  onun  şüa  əksetdirmə  qabiliyyətindən  asılıdır.  Reflaktometrdə  alman 

şüasmdırma  göstəricisindən  istifadə  edərək,  brilyantm  şüa  əksetdirmə  faizi 

aşağıdakı formula ilə hesab-lanmışdır. 

Brilyant  şəffaf  daşlar  içərisində  ən  yüksək  şüa  əksetdirmə  qabi-liyyətinə 

malikdir. Əgər heç bir cihaz yoxdursa, almazı parlaqlığma görə, hətta adi gözlə də 

fərqləndirmək olar. Belə ki, məsələn, üzüyə bərkidilmiş brilyanta onun meydança 

hissəsindən baxdıqda, daşm yüksək şüaəksetdirmə qabiliyyətinə görə barmaq onun 

arxasmdan  görünmür.  Lakin  onun  oxşadılmasmda  isə  daşm  altmdakı  cisimlər 

müəyyən qədər görünür. Bu yüksək şüa əks hadisəsini aşağıdakı sxemdən görmək 

olar: 

Almaz  rənginə  görə  5  qrupa  bölünür:  rəngsiz,  sarı,  qonur,  boz  və  qara. 

Axırmcı dörd rəng özləri də tünd və ya açıq rəngli olmaları ilə seçilir. Həmçinin 

onun  yaşıhmtıl,  maviyə  çalan,  bənövşəyimtil  rənglərinə  də  təsadüf  olunur. 

Təbiətdə nadir halda göy, qırmızı və yaşıl rəngli almaza rast gəlinir. 

Brilyantı rənginə görə təyin etmək üçün onu ağ kağız üzərinə qoyub gündüz 

işığı  altmda  kolleksiyä  nümunələri  ilə  müqayisə  etmək  lazımdır.  Nümunə 

kolleksiyasmda 0,50 K-lı doqquz rəngdə almaz toplanmışdır. 

---

61 

 

Təcrübə üçün götürülmüş üç ədəd daş (sirkon, şpinei və almaz) rənginə görə 

hansmm  almaz  olduğunu  təyin  etmək  olar.  Sirkon  rəng-siz  olduğu  üçün  I  qrup 

kolleksiya  nümunəsi  ilə  müqayisə  edərək,  təbii  almaz  ağ  kağız  üzərində  hədsiz 

dərəcədətəmiz vəşəffaf, heç bir rəng çalarhğı olmayan, sirkon isə bir qədər tutqün, 

diqqətlə  baxdıqda zəif  bozumtula  çalması ilə  fərqlənir. İkinci  daş  -  şpinel  maviyə 

çalan  rəng  təəssüratı  yaratdığma  görə  onu  II  qrup  nümunə  ilə  müqayisə  edilir. 

Təbii  almaz  çox  təmiz  və  xoşagələn,  zəif  maviyə  çalan  və  şəffaf  olduğu  halda, 

şpinel  isə  bir  qədər  bulanıq,  müxtəlif  istiqamətlərdə  baxdıqda  bir-birindən  fərqli 

rənglərə  çaldığım  müşahidə  etmək  olur.  Üçüncü  daş  -  brilyant  zəif  qəhvəyi  rəng 

çalarlığma malik olduğu üçün VII qrup nümunə ilə müqayisə edilir. Hər iki daşın 

şəffaf və qəhvəyiyə çalan, müxtəlif istiqamətlərdə baxdıqda rəngini dəyişməyən və 

olduqda oxşar rəngli olmasım müşahidə etmək olur. 

d) sıxhğma görə təyin etmə (hidrostatik metodla). 

Hər bir daş özünəməxsus sıxhğa malikdir. Onlar sıxhqlarmm müxtəlifhyinə 

görə  bir-birindən  fərqlənir.  Sıxhq  göstəricisini  təcrübəvi  oİaraq  ölçmək 

mümkündür.  Almazm  rəng  qruplarma  müvafiq  onla-rm  sıxlıqları  da  kiçik 

intervalda  dəyişir.  Təcrübəyə  rəngsiz,  yaşıla  çalan,  maviyə  çalan,  qəhvəyi  rəngli 

almaz  və  yaşıl  rəngli  sirkon  götürülmüş,  sirkonu  almmış  sıxhqlarm  bir-birindən 

necə fərqlən-diyini göstərmək üçün aşağıdakı təcrübəni nəzərdən keçirək. 

I təcrübə 

Yaşıla çalan rəngli almaz üçün. 

Təcrübə  üçün  götürülmüşdaşı  elektron  tərəzisi  ilə  0,001  q  dəqiqliyi  ilə 

havadakı  çəkisini  təyin  edib  və  1,05  K  aldıq.  Sonra  daşm  yerləşdiriləcək  yaym 

sudakı çəkisini, yaym daşla birlikdə sudakıçəkisini təyin edib, bu qiymətləri uyğun 

olaraq  6,753  K,  7,505  K  olduğunu  müəyyən  etdik.  Aİmmış  bu  qiymətlərdən 

istifadə  edərək  yaşıla  çalan  rəngli  almazm  sıxlığmı  formullarla  hesablamaq 

lazımdır. 

M - daşm spiralla birlikdə sudakı çəkisi; 

m - yaym sudakı çəkisi; 

Am - suda itirilən çəki; 

---