Magistratura məRKƏzi əlyazması hüququnda
Yüklə 0,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
26 Xəzər dənizinin Azərbaycan sahilində təbii şəraitin və təbii ehtiyatların müxtəlifliyi onu digər dəniz sahili bölgələrdən fərqləndirir. Sahilyanı ərazilərdə fəaliyyət göstərən istehsal müəssisələrindən fərqli olaraq rekreasiya təsərrüfatı əsasən məişət tullantıları mənbəyi kimi narahatlıq doğurur. Odur ki, regionda ətraf mühitin mühafizəsi üçün minimum tullantıların toplanması məsələsi həll olunmalı, onların təkrar emalı təmin edilməli və çirkab sularının axıdımaması məqsədi ilə istirahət yerlərində kanalizasiya sistemi qurulmalıdır. Subtropik iqlim şəraiti ilə fərqlənən cənub sahilləri rekreasiya təsərrüfatının inkişafı üçün çox əlverişlidir. Lakin mövcud imkanlardan hələ də tam istifadə olunmur. Buna baxmayaraq İranın sahil əraziləri həm Xəzər regionu, həm də bütövlükdə ölkə üzrə ən vacib və əhəmiyyətli istirahət zonalarınlan biridir. Xəzər regionunu digər sahil ərazilərinlən fərqli olaraq çoxsaylı kiçik və orta istirahət mərkəzlərinin sıxlığı İran sahilinin rekreasiya təsərrüfatı üçün əsas səciyyəvi cəhətdir. Yaz-yay mövsümündə on minlərlə iranlının ölkə daxilində əsas istirahət məkanı məhz Xəzər sahilidir. Rəsmi məlumatlara görə, yay mövsümü ərzində yalnız Gilan və Mazandaran ostanların sahil ərazilərində əhalinin sayı 2-3 dəfə artır. Təbii ki, bu axın xidmət sahələrinin və ümumiyyətlə, rekreasiya təsərrüfatının inkişafına təkan verir. Gilan ostanında füsunkar təbii iqlim şəraiti ilk öncə onun fiziki-coğrafi mövqeyindən irəli gəlir. Bu diyarın bir tərəfi dəniz sahili, digər tərəfi isə Talış və Əlburus dağı və dağətəyi sahələrdir. Nisbətən yığcam ərazidə (sahəsi 14,7 min km 2
üçün hər cür imkan vardır. Bu bölgənin təbii gözəlliyi, yumşaq iqlimi insanları özünə cəlb edir. Odur ki, Gilan ostanı (Tehran istisna olmaqla) İran əhalisinin ən sıx məskunlaşdığı bölgədir. Burada əhalinin orta sıxlığı 1 km2-də 170 nəfərə çatır. Ostanın mərkəzi şəhəri sayılan Rəştdə əhalinin sıxlığı 330 nəfər təşkil edir. Rekreasiya təsərrüfatının inkişaf etmiş servis sahələrinə başlıca olaraq sahilboyu salınmış 10-dan çox şəhərdə rast gəlmək mümkündür. Lakin son illər burada qısamüddətli («week-end») kütləvi istirahətlərin təşkili dəbdədir. Xəzər
27 regionunun digər sahil ərazilərində bunu müşahidə etmək mümkün deyil. Yay mövsümündə dağətəyi sahələrdə sahil boyunca uzanan magistral şose ətrafında çoxsaylı rekreant «təbiətdə istirahət» təşkil edərək böyük həcmdə məişət tullantıları ilə ətraf mühiti çirkləndirir. Eyni zamanda, vətəndaşların birbaşa avtomagistral kənarında qısa-müddətli də olsa istirahət etməsi, təbii ki, narahatlıq yaradır. Məlumdur ki, havanın çirklənməsində avtomobillərin xüsusi çəkisi çox böyükdür. Əlbəttə, avtomagistrallar boyunca uzanan sahələrin ekoloji vəziyyəti heç də əlverişli sayıla bilməz. Belə ki, magistral yol kənarında istirahət edənlər burada keçirdikləri vaxt ərzində kifayət qədər zərərli maddələrlə «qidalanırlar». Yaranmış vəziyyətin aradan qaldırılması üçün ilk növbədə ekoloji maarifləndirmə istiqamətində təbliğat işlərini gücləndirmək lazımdır. Dağətəyi landşaftların dəniz sahilinə «yaxınlaşdığı» zonalarda insanın buranın həddən artıq kövrək təbii mühitinə təsiri daha da güclənir. Digər Xəzərsahili ərazilərdə olduğu kimi, İranda da dağətəyinin sahillə qovuşduğu zonada meşələrə divan tutulması prosesi daha intensiv gedir. Buna nümunə kimi İran-Azərbaycan sərhədinin Astara sahəsini göstərmək olar. Sərhədin hər iki tərəfində vaxtilə sıx olan meşələr tədricən seyrək ağaclı meşələrə çevrilməkdədir. Meşələrin qırılmasına bir neçə amil təsir edir. Onlardan ən əsasları: yanacaq problemi, sellüloz-kağız istehsalı və digər ağac emalı sahələrinin inkişafı, rekreasiya obyektlərinin yerləşdirilməsi və kommunikasiya sistemlərinin inşasıdır. İranın sahil ərazilərində qrunt sularının qalxması çəltik əkini təsərrüfatına böyük ziyan vurmuşdur. Gilan ostanında onsuz da geniş olmayan sahil ərazilərində torpaqların məhsuldarlığının aşağı düşməsinə meşələrin qırılması da təsir etmişdir. Bölgədə çox həcmində yağıntıların düşməsi (ildə 1800-2000 mm) gilli süxurların yayıldığı yerlərdə sürüşmə təhlükəsini artırır. Yağıntılarla yanaşı, sürüşmələrə zəlzələlər də təsir göstərir. Seysmik cəhətdən fəal olan bu bölgədə hər il çoxsaylı zəif və orta güclü zəlzələ müşahidə etmək olar.
28 Rekreasiya təsərrüfatı daha çox Rəşt-Ənzəli və Rudsar-Lanjerud-Lahican sahələrində inkişaf etmişdir. Rəşt Gilan ostanının paytaxtıdır və əhalinin ən çox məskunlaşdığı şəhərdir (800 min nəfərə yaxın). Burada qədim tarixi-mədəni abidələr də çoxdur. Rəştin coğrafi mövqeyinə uğyun olaraq buradan bütün istiqamətlərə magistral avtomobil yolları uzanır. Şəhərdə lazımi səviyyədə servis sahələri inkişaf edib və turistlər üçün müxtəlif gəzinti marşrutları da məhz buradan təşkil olunur. Birbaşa sahil zolağında yerləşmiş ən cazibədar şəhərlərdən biri Ənzəlidir (iranlılar onu Bəndə-Ənzəli adlandırırlar). Ənzəli Rəştdən 40 km şimal qərb istiqamətində yerləşir. Əhalisi 150 min nəfərə çatan bu şəhər İranın Xəzər sahilində ən iri ticarət limanı hesab olunur. Nadir təbiəti, zəngin subtropik bitki və heyvanat aləmi ilə fərqlənən Ənzəli laqunası hər il minlərlə turisti, həvəslər ovçu və balıqçını bura cəlb edir. Ənzəli laqunasının eni 10 km, uzunluğu 30 km və sahəsi 320 km 2 təşkil edir. Burada hər il 1000 dən çox köçəri quş olur. Laqunanın dərinliyi 1-4 metr olsa da, burada hələ ki 37 balıq növünə rast gəlmək mümkündür. Bütövlükdə Xəzərin sahil regionunda analoqu olmayan Ənzəli laqunasının 20%- dən çoxu qamışlıq sahələrdən ibarətdir. Belə təbii şərait köçəri quşları cəlb edir və nəticədə biosenozun zənginləşməsinə səbəb olur. Rudsar-Langerud-Lahican zonası bir xətt üzrə şərq-qərb istiqamətində sahilə paralel uzanmışdır. Rudsar və Lahicanda əhalinin sayı təxminən eynidir: 240-250 min nəfər. Langerudda bu göstərici 850 min nəfərə çatır. Burada dağlardan dənizə axan Çaboksar, Qalaçay və Amlaş kimi kiçik çaylar bölgədə təbii şəraiti daha da zənginləşdirir. Gözəl təbiəti ilə turistləri cəlb edən Sefidabad və Sarvat kəndləri Çaboksar və Amlaş çaylarının dağətəyi sahəsində yerləşir. Lakin xidmət sahələrinin nisbətən aşağı səviyyədə olması rekreasiya ehtiyatlarından tam istifadə edilməsinə maneçilik törədir. Langeruddan 15 km aralıda, dəniz sahilində turistləri özünə cəlb edən gözəl bir istirahət mərkəzi yerləşir. Çamxaledan qərb istiqamətinə hərəkət etdikdə sahildə gəlib Kiaşəhr yaşayış məntəqəsinə və eyniadlı limana çatırsan. Liman təsərrüfatı əsasən balıqçılıq istiqamətində fəaliyyə göstərir.
Yüklə 0,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|