M. Ə. MƏMMƏdov

I FƏSİL 
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ  
TEXNİKİ KİTABXANALAR SİSTEMİ 
 
1.1. 
Texniki kitabxanalar: funksiyaları və vəzifələri 
 
Respublikanın  kitabxana  sisteminin  iri  bir  şəbəkəsini 
t
əşkil edən texniki kitabxanalar özləri də müstəqil bir sistem 
kimi  formalaşmışdır.  Bu  kitabxanalar Respublika Dövlət 
Elmi v
ə Texniki İnformasiya sisteminin tərkib hissəsi olmaq-
la yanaşı, eyni zamanda mənsub olduğu və xidmət etdiyi sə-
naye sah
ələrinin,  idarə  və  müəssisələrin  ayrılmaz  hissəsini 
t
əşkil edir. Texniki kitabxanalar müvafiq sənaye sahələri və 
onların müəssisələri,  yarandığı və formalaşdığı dövrdən hə-
min mü
əssisələrin tərkib hissəsi kimi meydana gəlmiş, idarə 
v
ə  müəssisələrin,  istehsal birliklərinin və  sənayenin sənəd-
informasiya bazası kimi onunla bərabər sinxron şəkildə for-
malaşaraq inkişaf etmişlər. Qeyd etmək lazımdır ki, respub-
likada  texniki  kitabxana  şəbəkələri,  onların  təşkili,  quruluş 
prinsipl
əri,  yerləşməsi,  fəaliyyət istiqamətləri və  digər  əla-
m
ətləri bütünlükdə keçmiş Sovetlər dönəminin texniki kitab-
xanalar sistemin
ə  xarakterik olan bütün mövcud əlamətləri 
özünd
ə  əks  etdirmişdir.  Belə  bir vəziyyət təbii və  qanu-
nauyğundur, ona görə ki, Azərbaycan xalqı uzun müddət rus 
dövl
əti çərçivəsində  yaşamış  və  inkişaf  etmişdir.  90-cı  ildə 
Az
ərbaycan  Respublikası  öz müstəqilliyini bərpa etdikdən 
sonra,  bütün f
əaliyyət sahələrində  həyata keçirilən siyasi, 
sosial-iqtisadi,  m
ədəni islahatlar kitabxana  işi  sahəsində  də 
h
əyata keçirilməyə  başladı.  Lakin digər sahələrdən fərqli 
11 

---

olaraq yenil
əşmə  prosesi  texniki  kitabxana  işi  sahəsində 
mü
əyyən dərəcədə ləng getdiyindən Azərbaycanda texniki və 
elmi-texniki kitabxanalar 
öz  işlərində  yeniləşmə  prosesini 
h
əyata keçirə bilməmişlər.  
Keçmiş ittifaqda olduğu kimi Azərbaycanda da texniki 
kitabxanalar 
əsasən sənaye sahələrini təmsil edir və  onların 
əsas informasiya ehtiyatları kimi fəaliyyət göstərir. Azərbay-
canın müstəqillik illərində ölkənin iqtisadi həyatında baş ve-
r
ən köklü islahatlar bir çox istehsal müəssisələrinin, sənaye 
obyektl
ərinin öz fəaliyyətini dayandırması və yaxud tam gü-
cü il
ə işləməməsi ilk növbədə elmi-texniki kitabxana şəbəkə-
l
ərinin sürətlə bağlanmasına və ya fəaliyyətinin dayandırma-
sına səbəb olmuşdur. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, 
sovet dövründ
ə respublikada təxminən 300-ə qədər elmi-tex-
niki  kitabxana 
olmuşdursa,  hazırda  onların  yarısından  çoxu 
bağlanmış  və  ya ləğv  edilmişdir.  Ölkənin kitabxana siste-
min
ə  xarakterik  olan  bir  sıra  problemlər  elmi-texniki kitab-
xanalardan da yan keçm
əmişdir. Hazırda sovet dövründə for-
malaşmış  elmi-texniki  kitabxana  şəbəkəsi  öz  keçmiş  quru-
luşunu saxlamaqdadır.  
Respublika  texniki  kitabxana  şəbəkələri  aşağıdakı  ki-
midir: 
1.
 
Çoxsah
əli və ixtisaslaşdırılmış respublika əhəmiyyətli ki-
tabxana m
ərkəzi. Bura daxildir: Respublika Elmi-Texniki 
Kitabxanası və onun filialları olan Respublika Patent Fon-
du v
ə Respublika Standartlar Fondunun kitabxanaları.  
2.
 
Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  Çoxsahəli  Kitabxana 
M
ərkəzi. MR-in Elmi-Texniki Kitabxanası.  
3.
 
İstehsalat və elmi istehsalat birliklərinin dayaq elmi kitab-
12 

---

xanaları.  
4.
 
İstehsalat müəssisələrinin, konstruktur bürolarının və layi-
h
ə təşkilatlarının elmi-texniki kitabxanaları.  
1981-ci ilin m
əlumatına görə, keçmiş ittifaqda texniki 
kitabxanaların orta hesabla 70 %- ni müəssisə kitabxanaları 
t
əşkil edirdi. Şübhəsiz, bu göstərici respublika texniki kitab-
xanalar  şəbəkəsinin yerləşməsinə  də  uyğun  gəlir.  Yuxarıda 
qeyd olunduğu kimi, respublikada 300-ə qədər Elmi-Texniki 
Kitabxana
nın  olması  haqqında  məlumat var idi.  Lakin ha-
zırda  onun  dəqiq  sayı  haqqında  məlumat  əldə  etmək müm-
kün deyil. 
Hazırda  bu  şəbəkəyə  metodiki rəhbərliyi həyata 
keçir
ən RETK tərəfindən 1990-cı  ildə  buraxılmış  elmi-tex-
niki kitabxanalar
ın siyahısı göstəricisində 150-ə qədər kitab-
xana haqqında dəqiq məlumat verilir. Lakin bir şey dəqiqdir 
ki, vax
tı ilə ölkənin bilik və sənaye müəssisələrinin elmi-tex-
niki kitabxanalar v
ə informasiya büroları fəaliyyət göstərmiş-
dir.  RETK-
nın  buraxdığı  bu  göstəricidə  35-ə  qədər sənaye 
nazirliyinin, komit
ələrin, baş idarələrin elmi-texniki kitabxa-
nalar
ı  haqqında  məlumat  vardır.  Həmin  siyahı  göstəriciyə 
gör
ə, 1990-cı ildə respublikanın neft və qaz çıxarma sənaye-
sind
ə  24,  respublikanın  neft  maşınqayırma  sahəsində  13, 
yüngül s
ənayedə  13,  elektrotexnika  maşınqayırma  sənaye-
sind
ə  12,  neft  emalı  və  neft kimya sənayesində  9,  tikinti 
s
ənayesində 6 elmi-texniki kitabxana fəaliyyət göstərmişdir. 
Dig
ər sənaye sahələrində hər idarə müəssisəsində 1-5 Elmi-
Texniki Kitabxana 
olmuşdur.  RETK-nın  fondundan  başqa, 
yerd
ə  qalan  kitabxanaların  ümumi  fondu  3  mln.  -a  yaxın 
olmuşdur. Bu kitabxanaların fondunun 1/3- ni kitablar, digər 
hiss
əsini isə  dövlət nəşrləri,  patent və  NTS-lər,  müxtəlif 
13 

---