Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 141 çısıydı, anası kürd qızı Zərnişə xanım çəkəni tayfasından idi, Dönməz Soltanın qohumuydu. Osmanlı Türkiyəsilə 11 il idi ki, barış hökm sürürdü və Sultanəli bəy bu fasilədən istifadə edib, uzun-uzadı döyüşlərin ağrısını canından çıxarırdı. O, xəstə yatan 1-ci Şah Təhmasibə baş çəkməyə hazırlaşırdı, amma Şah sarayına getməzdən əv- vəl kəniz bazarına çıxmaq qərarına gəldi. Ona görə yox ki, baxıcıya və mövhumatçı bacılarının sözünə inanırdı, sadəcə qəlb rahatlığı tapmaq istəyirdi. Sultanəli bəy bazarı bir qədər gəzdikdən sonra daş-qaş dükanının yanında köhnə yəhudi ta- nışını gördü. O, yəhudi ki, Himenanı təzəcə bazara gətirmiş və elə həmin daş-qaş dükanında da geyindirib-bəzəndirmişdi. Bir neçə il bundan əvvəl o həmin yəhudidən iki kəniz alıb, birinci Şah Təhmasibə göndərmişdi» (58, s. 18). Filоlоgiya elmləri dоktоru, prоfessоr Qəzənfər Kazımov «Sənət düşüncələri» adlı kitabında yazır: «Tarixi hadisələri ob- yektiv əks etdirmək, xalqı onun keçmişi ilə düzgün tanış etmək yazıçının əsas vəzifəsidir. Süni, saxta, uydurma, qeyri-tarixi ha- disələrin qələmə alınması oxucunu çaşdırır, keçmişə münasibəti korlayır, tarixi duyumla yaranmış təsəvvürləri heç edir. Ədəbiyyat da tarix kimi tarixi düzgün əks etdirməlidir. Bədii ədəbiyyat tarix- dən çox oxunur, buna görə də onun düzgün və obyektiv mövqeyi daha vacibdir. Bu tələblərə cavab verməyən əsərlər sadəcə olaraq mövzunu korlamaqla qalmır, dövrə yanlış münasibət yaratmaqla zərərli bir şey kimi ortaya çıxır» (79, s. 68). Tədqiqatçının qənaətlərilə razılaşmamaq mümkün deyil- dir. Çünki bir çox tarixi mövzulu əsərlərdə tarix təhrif olun- duğu üçün həmin epoxaya, yaxud şəxsiyyətə münasibətdə yanlış qənaətlərin və baxışların formalaşdığı sirr deyildir. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarında da tarixin təh- rif olunması faktlarına təsadüf olunmaqdadır. Bəzi roman- larda tarixi fakt və hadisələr həqiqətəuyğun təsvir edilmədi- yi üçün sözün həqiqi mənasında bəhs olunan dövr haqqında 142 Əhməd Sami Elaydi təsəvvürlərin canlanmasına və dolğunlaşmasına imkan ver- məmişdir. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarının sənətkarlıq xü- susiyyətlərindən bəhs olunarkən, müraciət olunan mövzuların səciyyələndirilməsinə də ehtiyac duyulmaqdadır. Bu mənada yaranan romanlar mövzu rəngarəngliyi, məzmun yeniliyi və qaldırılan problemlərin çoxşaxəliliyi ilə diqqəti çəkir. İstər ta- rixi, istərsə də müasir mövzulu romanlarda xalq ədəbiyyatı- nın və yazılı söz sənətinin zəngin xəzinəsindən bəhrələnmə, ənənələri yaşatma və inkişaf etdirmə meyilləri özünü göstər- məkdədir. Roman müəllifl əri çox zaman orijinal, bənzərsiz mövzularda əsər yazmağa üstünlük verdiyindən yaranan əsər- lərdə qaldırılan problemlər yeniliyi, nоvatоrluğu ilə seçilir. Yazıçıların yeni mövzularda yazmağa üstünlük verməsi onla- rın əsərlərinə yeni məzmun aşılamış, bu isə təbii ki, yazılarının məzmun orijinallığını şərtləndirmişdir. O da qeyd olunmalı- dır ki, müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarında mövzu və məzmun orijinallığı ideya yeniliyi ilə müşayiət olunduğun- dan nasirlər əksər hallarda qələmə aldıqları romanların möv- zu-məzmun və ideya vəhdətini qoruyub saxlaya bilmiş, bunla- rı bədii sənətkarlıq müstəvisində məharətlə əlaqələndirmişdir. Azərbaycanın xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov «Keçmişin canlı səhifələri» məqaləsində yazır: «Həyat müşahidəsinin verdiyi materialı, bədii cəhətdən təşkil etmək böyük şərtdir, sənətkarlığın çox mühüm tələbidir. Romançının əməyi gözəl və işıqlı saray tikən memarın əməyinə çox bənzəyir. Belə sa- rayın hər divarı, hər küncü, hər pəncərəsi, hər naxışı vahid yaradıcı fi krə, ahəngdar bir üsluba malik olmalıdır. Həssas memar belə saraylarda hətta divarın harasına qoyulacaq han- sı daşın nə rəngdə, nə şəkildə, nə ölçüdə olacağını da əvvəl- cədən müəyyən edir. Sonra da bu daşın özünü seçir, yonur, təmizləyir, küncünə-bucağına diqqət edir ki, zədəli olmasın» (72, s. 223). Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 143 İsa Hüseynov (Muğanna), İsmayıl Şıxlı, Əzizə Cəfərzadə, Sabir Əhmədli və digər yazıçıların romanlarını oxuduqca ya- zıçı Mirzə İbrahimovun öz mülahizələrində haqlı olduğunu anlamaq çətin deyildir. Çünki adıçəkilən yazıçılar öz əsərləri üzərində ciddi şəkildə işləməyi sevən, heç zaman yazdıqları- nı tamamlanmış hesab etməyən, daim onları təkmilləşdirməyə çalışan qələm sahiblərindəndir. Adıçəkilən yazıçılardan İsa Hüseynovun (Muğanna) roman- larının müxtəlif variantlı olması ilə bağlı məsələyə də diqqət yetirilməlidir. Çünki о, bir yazıçı kimi öz əsərlərini xeyli dərə- cədə təkmilləşdirmiş, yenidən işləmiş, süjet xəttini zənginləş- dirmiş, dil və üslubunu cilalamağa çalışmışdır. Məsələn, ya- zıçının «İsahəq, Musahəq» romanının ilk variantı «Doğma və yad adamlar» adlandırılmışdır. Lakin İsa Hüseynov (Muğanna) roman üzərində işini dayandırmamışdır. Belə ki, «Doğma və yad adamlar» romanında qaldırılan problemin ciddiliyi yazı- çını yenidən bu əsərə dönməyə məcbur etmişdir. Roman üzə- rində iş prosesində yazıçı Azərbaycan xalqının tarixi və taleyi ilə bağlı bir sıra aktual məsələlərə diqqət yetirmiş, əsəri mil- li-mənəvi yaddaşı oyadan elementlərlə zənginləşdirmişdir. İsa Hüseynovun (Muğanna) digər romanları da bu şəkildə köklü dəyişikliklərlə oxuculara təqdim olunmuşdur. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarında müşahidə olu- nan digər mühüm məsələ yazıçı mütaliəsi ilə bağlıdır. Bəlli olduğu kimi, mütaliə yaradıcı şəxsiyyətlərin fəaliyyətində mü- hüm yerlərdən birini tutmaqdadır. Xüsusilə tarixi roman jan- rında yazıb-yaradan yazıçı üçün bu aspekt daha səciyyəvidir. Araşdırılan dövrdə Əzizə Cəfərzadə ciddi, sistemli mütaliəyə geniş yer verməsi onun əsərlərinin orijinallığını şərtləndirən bədii keyfi yyət kimi özünü büruzə verir. Görkəmli yazıçı-tənqidçi Mehdi Hüseyn yazırdı: «Məlum- dur ki, öz-özlüyündə forma yoxdur, bədii əsərdə hadisələrin tə- bii cərəyanı, daxili bir məntiq üzrə hərəkəti, həm süjet xəttini, Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|