Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
138 Əhməd Sami Elaydi Lakin tarixi mövzuda yazılan romanlarda da müasirlik amili qabarıq şəkildə bədii ifadəsini tapmalıdır. Bu baxımdan Əzizə Cəfərzadənin yaradıcılığını təhlil obyektinə çevirən fi lologiya elmləri doktoru, professor İfrat Əliyevanın mülahizələri maraq doğurmaqdadır: «Əzizə Cəfərzadənin bir yazıçı kimi tarixə bu günün mövqeyindən yanaşmasının nəticəsidir ki, fantastik fi lmlərdə olduğu kimi, tarix doğrudan da bu günə çevrilir və bu günün problemlərinə xidmət etməyə başlayır» (45, s. 54). Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında tarixi mövzuların işlə- nilməsi ilə bağlı başqa mülahizələr də mövcuddur. Məsələn, gənc tədqiqatçı Cəmilə Abbasovanın «Zamanla üz-üzə» adlı məqaləsində bununla bağlı oxuyuruq: «Bir çox tanınmış ya- zıçılar üçün tarixə, fakt və hadisələrə müraciət keçmişin öyrə- nilməmiş, tədqiq edilməmiş səhifələrinin və şəxsiyyətlərinin canlandırılmasına xidmət edirsə» bir çox hallarda «bu cəhət aparıcı keyfi yyət kimi özünü göstərmir». Çünki yazıçıların böyük əksəriyyətini «tarixin qaranlıq, öyrənilməmiş, yaxud yanlış təqdim olunmuş səhifələrinin və şəxsiyyətlərinin can- landırılması ilə yanaşı, həm də yaşadığı epoxanın ruhunu əks etdirmək missiyası və müasirlik məsələsi düşündürür». Başqa sözlə, ... tarixilik müasirliyə xidmət edən faktor kimi özünü büruzə verir» (2, s. 186-187). Göründüyü kimi, müstəqillik dövrü Azərbaycan romanların- da tarixilik və müasirlik problemi bir-biri ilə əlaqəli qarşılıqlı vəhdətdədir. Bu da yaranan romanların janr özünəməxsusluğu- nu, bədii özəlliyini, mükəmməlliyini şərtləndirən cə hətl ərdəndir. Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanlarında tarixi mövzu- nun işlənilməsi problemindən bəhs olunarkən yazıçıların tarixi fakt və hadisələrə münasibəti, ondan nə şəkildə bəhrələnməsi məsələsinə də toxunulmasına ehtiyac vardır. Məlum olduğu kimi, tarixi roman müəllifi dərin mütaliəyə malik olmalı, hansı mövzuda yazırsa-yazsın, həmin mövzunu elmi şəkildə araşdır- malıdır. Məsələn, bəhs olunan dövrdə daha çox tarixi roman Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 139 nəşr etdirmiş yazıçı Əzizə Cəfərzadənin romanlarında qaldır- mış olduğu problem və hadisələrin elmi variantı da mövcud- dur. Bu o deməkdir ki, yazıçı yalnız elmi şəkildə araşdırdığı və dərindən bələd olduğu mövzularda yazır. Tarixi hadisələrə də- rindən bələd olduğu üçün Əzizə Cəfərzadənin romanları canlı və real təsir bağışlayır. Onun əksər romanlarında tarixi qay- naqlar və faktlar bədiiliyin içərisində məharətlə əridildiyindən inandırıcı təsir bağışlayır. Bu da bütün məqamlarda yazıçının əsərlərinin bədii keyfi yyətini şərtləndirmiş olur. Filоlоgiya elmləri dоktоru, prоfessоr Vilayət Quliyev yazır: «Bizə belə gəlir ki, bədii əsərdə tarixi tematikanı müəyyənləş- dirən əsas amil sənədlilikdir. Süjet xəttinin əsasında konkret ta- rixi hadisələr və real tarixi şəxsiyyətlər dayanan, təsvir və təh- lillərdə artıq elm tərəfi ndən təsbit edilmiş fakt və məlumatlara istinad edən roman və povestlər tarixi əsər anlayışının tələblə- rinə daha çox cavab verir. Aydın məsələdir ki, biz sənədliliyi tarixi janrın başlıca tələbi kimi irəli sürərkən, yazıçını tarixi vəsiqələrin ehtirassız qeydiyyatçısı, tarixi mənbələrin səlahiy- yətsiz təsvirçisi simasında görmürük. Sadəcə olaraq rоmanın, yaxud povestin ümumi konfi qurasiyasını, karkasını sənədlər, real tarixi faktlar təşkil etməlidir, bütün qalan «tamamlama» işlərində yazıçı tam sərbəstdir və yaradıcılıq fantaziyasını istə- nilən istiqamətdə inkişaf elətdirə bilər» (90, s. 164-165). Anlaşıldığı kimi, ədəbiyyatşünas Vilayət Quliyevin fi k- rincə, tarixi roman müəllifi hadisə və əhvalatların təsvirində müəyyən sərbəstliyə malik olmalıdır. Alimin qənaətincə, ta- rixilik bədii əsərin yalnız strukturunu formalaşdırmalı, başqa sözlə, zahiri əlamətini daşımalıdır. Zənnimizcə, araşdırılan dövrdə Əzizə Cəfərzadənin tarixi romanları bu kontekstdə maraq doğurmaqdadır. Çünki о, bütün məqamlarda tarixdən bədii strukturu formalaşdıran vasitə kimi istifadə etmiş, quru, cansız faktlar arxasınca qaçmamış, bədii təxəyyülü ilə tarixin qaranlıq səhifələrini işıqlandırmağa çalışmışdır. 140 Əhməd Sami Elaydi Ədəbiyyatşünas Yavuz Axundov fi kri bədii nəsrdə tarixilik və bədiilik məsələsinin əlaqə və vəhdətinə yönəldərək yazır: «Tarixi dövrün düzgün verilməsi üçün tarixi sənədlərdən, fakt- lardan istifadə etmək zəruridir. Lakin bununla bərabər, yazıçı uydurmasının, yazıçı təxəyyülünün əhəmiyyətini inkar mütləq səhv nəticələrə aparar, sənətkarı tarixi hadisələrin təsvirçisinə çevirə bilər» (12, s. 17). Ədəbiyyatşünas fi kirlərini davam etdirərək yazır: «Yazıçı keçmişi daha dolğun, hərtərəfl i təsvir etmək, tarixi kоlоriti və ruhu düzgün vermək üçün müəyyən hadisələr, epizodlar düşü- nür, tarixdən bizə məlum olmayan insan surətləri tapır ki, buna bədii uydurma deyilir. Başqa ədəbi janrlar kimi tarixi roman da bədii uydurmasız keçinə bilməz. Uydurma təkcə həqiqəti açmır, həm də onu dərinləşdirib tamamlayır. Bədii uydurma başqa bədii vasitələrlə yanaşı, tarixi həqiqəti bütün mürəkkəb- liyi, konkretliyi, dəqiqliyi ilə verməyə kömək edir» (12, s. 19). Zənnimizcə, ədəbiyyatşünas Yavuz Axundovun, əsasən, doğru olan mülahizələri ilə razılaşmamaq mümkün deyildir. Çünki tarixilik dedikdə yalnız tarixi faktların bədii təcəssümü nəzərdə tutulmamalıdır. Roman müəllifi tarixi sənədlərlə ya- naşı, bədii fantaziyaya da müəyyən yer verməli, müraciət etdi- yi tarixi epoxanın mənzərəsini inandırıcı şəkildə canlandırmaq üçün onun imkanlarından bəhrələnməlidir. Son illərdə yazıçı Elçin Hüseynbəylinin tarixi mövzuda qələmə aldığı roman- larda diqqəti çəkən cəhətlərdən biri ondan ibarətdir ki, bura- da tarixi hadisələrlə bədii təxəyyül bir-birilə qovuşmuş və bir vəhdət halında təzahür etmişdir. Yazıçının «On üçüncü həvari və ya 141-ci Don Juan» romanında tarixi faktlarla bədii təxəy- yül məharətlə əlaqələndirilmişdir. Xüsusilə, dövrün təsvir və təqdimində bu cəhət özünü qabarıq şəkildə büruzə verir. Romandan bir parçaya nəzər salaq: «Qacar sülaləsindən olan Sultanəli bəy bayat ailəsinin tanı- nan nümayəndəsiydi, Şah qvardiyasında (qorcular) dəstə baş- Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|