ƏLVİDA GÜLSARI!
Qoca bir kişi köhnə bir arabanı yolyuxarı sürürdü. Arabaya qoşulmuş at da
qocaydı. Çoxdanın atı idi, lap çoxdanın...
Qarşıda getməklə qurtarmayan
yoxuş dağ yolu dururdu. Burada – çılpaq, boz təpələr arasında qış vaxtları
müdam külək ulayırdı, yayın cəhənnəm istisi bu yerlərdən əskik olmurdu.
Bu
yoxuşu Tanabay həmişə çətinliklə qalxmışdı. Onun yavaş işlə arası yox idi,
yavaş yerişlə getməyə səbri çatmırdı. Cavanlıqda, tez-tez rayon mərkəzinə
getdiyi vaxtlarda, həmişə qayıdanbaş bu dağ yollarında o, atını dördnala
çapardı. Qamçıya güc verərdi, ata aman verməzdi. Yola yoldaşlı çıxıb araba
ilə, özü də öküz arabası ilə rayon mərkəzinə gedəndə Tanabayın səbri lap
tükənərdi.
Araba getdiyi yerdəcə o tullanıb, dinməz-söyləməz pencəyini götürər, pay-
piyada yola düzələrdi. Tanabay güllə kimi gedərdi və yalnız dağın başına
çatanda ayaq saxlayardı; havanı ciyərlərinə çəkə-çəkə aşağıdan ölə-ölə,
sürünə-sürünə gələn öküz arabasının yolunu gözlərdi. Belə sürətlə gəldiyinə
görə o tövşüyərdi, ürəyi çırpınardı, sinəsinə sığışmazdı. Ancaq Tanabay öz
əməlindən heç vaxt narazı qalmazdı, hər halda öküz arabası ilə sürünə-
sürünə yol getməkdən belə yaxşı idi.
Rəhmətlik Çoro dostu Tanabayı, bu cür əməlgirliyi üstündə, hərdən ələ
salardı.
– Bilirsənmi, səninki niyə
gətirmir, Tanabay? – deyərdi. – Tələsməkdən. Vallah, tələsməkdən. Sən müdam
tələsirsən, bir yerdə kiriş tutmursan. O ki dünya inqilabıdır, onu da
deyirsən, durma, bas gəlsin! İnqilab bir yana dursun, allahın bu adicə
Aleksandrov yoxuşunu çıxmağa da səbrin çatmır. Camaat başını aşağı salıb adam
kimi yolunu gedir, sən tullanırsan qabağa, dağ yuxarı dırmaşırsan, elə
gedirsən, elə bil dalınca bir sürü canavar tökülüşüb. Xeyri nədir? Heç nə.
Onsuz da yuxarıda oturub gözləyirsən ki, hamı gəlib çatsın. Dünya inqilabı da
belədir. Yaxşı bil ki, sən ona təkbaşına gedib çata bilməyəcəksən,
gözləməli olacaqsan ki, o birilər də gəlib çıxsınlar.
Ancaq bu söhbət çoxdanın söhbəti idi, lap çoxdanın.
İndi Aleksandrov yoxuşunu Tanabay heç özü də
bilmədən arxada qoymuşdu. Görünür, öyrəşmişdi. Qocalana yaxın buna da vərdiş
eləmişdi, Tələsmirdi. Yavaş getməyə də çalışmırdı. O, bu yolu getməli
idi və gedirdi. İndi Tanabay həmişə yola tək çıxırdı. Otuzuncu illərdə bu
yolu onunla birgə gedənlərin şən dəstəsi çoxdan yoxa çıxmışdı. Kimisi
müharibədə həlak olmuşdu, kimisi ölmüşdü, kimisi də evində oturub ömrün son
günlərini başa vururdu. Cavanlar maşınla gedirdilər. Tanabaya və onun bu
axsaq yabısına yoldaşlıq edəcək bir kəs qalmamışdı.
Köhnə arabanın təkərləri köhnə yolda aram-aram taqqıldayırdı. Hələ onlar çox
taqqıldayacaqdı,
çünki keçilməmiş ucsuz-bucaqsız çöl-biyaban hələ qabaqda idi. Orada, kanalın
o yanındakı dağətəyi yol da hələ dururdu. Hələ Tanabay çox getməli idi.
O, bayaqdan görürdü ki, at get-gedə gücdən düşür, arabanı zorla çəkib aparır.
Ancaq fikir, xəyalat Tanabayın başını bərk qatmışdı. Ata görə Tanabay
çox da narahat deyildi. Bir də burada qorxulu nə vardı ki? Yol gedən at
yorula da bilərdi, üzülə də bilərdi. Bu yollarda belə şeylər çox olmuşdu.
Yorulsa da, yorulmasa da axır başda at pis-yaxşı gedib mənzilə çatacaqdı...
Tanabay haradan biləydi ki, özünün qaymaqçiçəyi kimi açıq-sarı rənginə
görə Gülsarı çağırılan bu qoca at, Aleksandrov yoxuşunu son dəfə qalxır, öz
son yerişini yeriyir, son verstlərini gedir. Tanabay haradan biləydi ki,
bayaqdan bəri atın başı gicəllənir, onun tutqun gözlərində aləm rəngdən-rəngə
düşür, dağ-daş başına fırlanır, bir yumruca yumağa dönmüş yer də gah o
yana, gah bu yana əyilərək, gah o yandan, gah bu yandan göyün ətəklərinə
toxunur. Gülsarının ehmal-ehmal ayaq basdığı torpağın hərdən qırılıb bir
zülmət boşluğa çevrildiyini Tanabay bilmirdi. Tanabay bilmirdi ki, onu dağ
yuxarı çəkib aparan at qabaqdakı sıldırım təpələri görə bilmir; get-gedə
atın nəzərində dağlar qırmızımtıl dumana çevrilir, tüstüyə dönür.
Gülsarının yaralı köksündə çoxdan yaralanmış bir ürək aramsız, fasiləsiz
sızlayırdı,
xamut altında nəfəs almaq getdikcə çətinləşirdi. Sürüşüb aşağı düşmüş qoşqu
qayışı atın belini kəsirdi. Sol yanında, xamutun altından nəsə iti bir
şey çiyninə batırdı; bəlkə tikan idi, bəlkə də xamutun mıxı idi, keçəni deşib
çıxmışdı. Köhnədən qabar olmuş, qaysaq bağlamış xamut yerində təzəcə
açılmış yara fasiləsiz göynəyirdi, atın çiynini köz kimi yandırırdı. Get-gedə
ayaqları da ağırlaşırdı, o ağır ayaqlarla Gülsarı, sanki, şumlanmış zığ
torpaqda yeriyirdi.
Lakin qoca at canını dişinə tutub gedirdi. Qoca Tanabay hərdən cilovları
tərpədib onu tələsdirir, öz fikir-xəyalından da
ayrılmırdı.
Köhnə arabanın təkərləri yolda aram-aram taqqıldayırdı. Gülsarı hələ də öz
ritmindən, öz yorğa yerişindən düşməmişdi. İlk dəfə ayağa
qalxarkən qorxa-qorxa anasının – böyük yallı madyanın dalınca o, bu löhrən
yerişlə qaçmışdı. O vaxtdan bəri Gülsarı hələ heç vaxt öz yerişinə xələl
qatmamışdı.
Gülsarı anadan yorğa doğulmuşdu. Buna görə həyatda onun ağ günləri də çox
olmuşdu, qara günləri də çox olmuşdu. Əvvəllər Gülsarını arabaya
qoşmaq heç kəsin ağlına gəlməzdi, belə şey gülünc olardı. Ancaq “at nədir,
rahat nədir”, bu qoca vaxtında da Gülsarı bir iş görməli idimi?
Keçmişlər
keçmişdə qalmışdı. İndi Gülsarı son gücünü toplayıb, son mənzili başa vurmalı
idi. Getdiyi son mənzilə o heç vaxt belə yavaş getməmişdi və çatacağı
son həddi o heç vaxt belə yaxından görməmişdi. İndi ən uzaq təpələr də ona
lap bircə addımlıqda görünürdü.
Köhnə arabanın təkərləri yolda aram-aram
taqqıldayırdı.
Gülsarının keyimiş dırnaqları altında yer boşluğa dönmüşdü, heçliyə
çevrilmişdi. Ayağını bu yumşaq heçliyə basdıqca sönməkdə olan
xatirat cana gəlirdi, dağların məxmər çəmənləri yada düşürdü. O uzaq yay
günləri, o müdhiş qəribə aləm: bir aləm ki, orada Günəş at kimi kişnəyərək
dağlar boyunca çapardı və ona çatmaq üçün Gülsarı yel olub çəmənlərdən
əsərdi, çaylar keçərdi, kollar aşardı. Günəşin dalınca Gülsarı o vaxtacan
qaçardı ki, hirsli-hirsli qulaqlarını şəklər, yekə, zəhmli ayğır gəlib
yetişərdi və onu geri qaytarardı. O vaxtkı yaşıl çəmənlər də elə bil dumduru
göllər idi, sanki, atlar göl dibində gəzirdilər, tərsinə otlayırdılar. Anası
– böyük, yallı madyan Gülsarının nəzərində bir isti süd buluduna
dönürdü, ana kimi fınxıran o ana nəfəsli bulud çox qalmırdı, bircə an
yaşayırdı, o bircə an Gülsarı üçün unudulmaz bir an idi. O anda ananın
əmcəkləri dolu olurdu, şirin olurdu və südün çoxluğundan, şirinliyindən
Gülsarının nəfəsi daralırdı. Öz böyük, yallı anasının qarnına qısılıb süd
əmmək Gülsarıya ləzzət verirdi. O süd necə də dadlı idi, necə də meyxoş idi!
Bütün dünya o südün bircə udumunda olurdu – Günəş də, Yer də, anası da.
Gülsarı əmirdi – doya bilmirdi. Doyurdu – yenə əmmək istəyirdi...
Lakin o həyat çox sürmədi, o günlər yuxu kimi gəlib keçdi. Tezliklə hər şey
dəyişdi.
Daha Günəş göylərdə kişnəyə-kişnəyə çapmadı, hər gün eyni yerdən çıxdı, hər
gün eyni yerdə batmağa getdi. Atlar, ilxılar, əvvəlkitək baş-ayaq
yerimədi, səhərdən axşamacan onlar otlaqları tapdadılar, atların dırnaqları
altında dərələrin qumu şaqqıldadı, çayların daşı çatladı. Böyük, yallı
madyan da çox zəhmli ana oldu. Gülsarı cızığından çıxanda anası süysünündən
yapışdı, dişləyib tənbeh elədi. O şirin ana südü də azaldı, Gülsarı ot
Dostları ilə paylaş: |