Kitab Azərbaycanın kənd təsərrüfatının inkişafında və təşəkkül tapmasında misilsiz

7 

 

metodologiyasmm  aparılmasmı  və  yeni kənd təsərrüfatı  bitkiləri  sortlarmm 

alınmasmı tələb edəcək. 

FAO-

ııun  son  proqnozalrma  görə  2050-ci ildə  əlavə  2,3 milyard nəfəri 

doyurmaq üçün dünya k

ənd təsərrüfatı istehsalı 70 faizədək artmalıdır. 

Proqnozlar göst

ərir ki, ən böyük həcmdə  məhsullar  əkin sahələrinin 

artırılması  hesabına  deyil,  məhsuldarlığm  artırılması  və  artıq  istifadə  edilən  əkin 

sah

ələrinin intensiv becərilməsi yolu ilə  əldə  ediləcək. Dünyada zəruri olan 

istehsalm artırılmasmm 90 faizi məhsuldarlığm artırılması və intensiv becərilməsi 

hesabına və yalnız 10 faizi əkin sahələrinin genişləndirilməsi hesabına gözlənilir. 

İnkişaf  edən ölkələr üçün FAO bunu 80/20 nisbətində  qiymətləndirir. Lakin, 

torpaqlarm az miqdarda olan ölk

ələrdə praktiki olaraq bütün artım məhsuldarlığm 

artırılması hesabma əldə edilməlidir. 

M

əhsuldarlığın  artırılması  problemi  iqlim  dəyişikliyi  təsiri altmda özünü 

daha k

əskin biruzə verir. 

Əgər  temperatur  artıq  aşağı  düşərsə, bu ərzaq məhsullarının  dünya 

istehsalmm  potensialına  ciddi  təsir göstərər və  qarğıdalı  kimi  əsas bitkilərin 

m

əhsuldarlığı kəskin aşağı düşə bilər. Temperaturun aşağı düşməsi daha çox cənub 

enlikl

ərdə  Afrikada, Asiyada və  Latın  Amerikasmda nəzərə  çarpacaq və  burada 

lazımi tədbirlər görülməzsə məhsuldarlıq 20-40 faiz aşağı düşə bilər. 

Yeni texnologiyalar v

ə onlarm tətbiq edilmə metodlarmm yaxşılaşdırılması 

iqlim d

əyişikliyi  və  su  ehtiyyatlarmın  həcminin  aşağı  düşməsi ilə  mübarizədə 

əhəmiyyət kəsb edəcək. 

M

əhsul  yığımmdan  sonra  itkilərin  azaldılması  hesabma  kənd təsərrüfatı 

istehsalmm artırılması innovasiyalar tələb edən daha bir problemli sahədir. 

İstehsalın  artırılması  üçün  yeni  fermer  metodlarınm  və  texnologiyalarmm 

t

ətbiq edilməsi vacib olan bır sira sahələr mövcuddur: 

-  Fermerl

ər tərəfindərı  kənd təsərrüfatı  istehsalı  vasitələrinin istifadəsinin 

effektliyinin yaxşdaşdırılması. 

Buna z

ərurət təbii ehtiyatlarm azalması, təbii yanacaq, azot və fosfor kimi 

ehtiyatlara qiym

ətlərin  artımı  zaman  yaranacaq.  Kənd  Təsərrüfatının  müdafıəsi 

münasib

ətində böyük ümidlərin bağlandığı metodlardan biri torpağın sıfır dərəcədə 

işlənməsi (torpaq qatmın  çevrilməməsi)  -  bu metodu istifadə  edən  feraıalar 

yanacağın  sərfmi təxminən 2/3 hissəsi qədər  aşağı  salır,  eyni  zamanda  torpağı 

karbon 4-oksidind

ən təmizləyirlər. 

Bununla  yanaşı,  gübrələrdən istifadəni, kənd təsərrüfatında  azotun  istifadə 

miqyaslarınm  artırılması  və  bioloji-bağlı  azotun  təchiz  olunma  miqyasının 

artırılması  yolu  ilə  daha effektiv istifadə  yolu ilə  əldə  etmək olar. Su daha bir 

resursdur, o üst axmların yığımı və torpaqda rütubətin saxlanılması metodikasmm 

yardımı ilə effektiv istifadə edilməlidir.  

K

ənd təsərrüfatı  bitkilərinin yeni növlərinin  işlənib  hazırlanması. 

Bitkil

ərin düzgün becərilməsi  metodikası  yüksək məhsuldarlığı  yaxşılaşdırılmış 

bitki sortlarmm bec

ərilməsinə gətirib çıxara bilər ki, bu da itkilərin azaldılmasma 

v

ə  kənd  təsərrüfatını  iqlim  dəyişikliyinin  nəticələrinə  və  su  resurslarmın 

çatışmazlığına daha dayanıqlı etməyə yardım edər. Lakin FAO-nun sənədində ətraf 

---

8 

 

mühit

ə  və  insan  sağlamlığına  mümkün  təsir edə  biləcək neqativ təsirindən 

qorunması  məqsədilə  yeni  texnologiyaların  diqqətli təhlininin vacibliyi qeyd 

edilmişdir.  

K

ənd təsərrüfatı  elmi-tədqiqatyeniliklərinə  investisiyaların  artırılması. 

Bu faktı nəzərə alsaq ki, elmi-tədqiqat yeniliklərinə investisiyaların qoyuluşu kənd 

t

əsərrüfatına dəstəyin ən effektiv üsuludur, elmi-tədqiqat yeniliklərinə iri dövlət və 

f

ərdi  qoyuluşlar  vacibdir,  çünki  kənd təsərrüfatı  müasir  texnologiyalardan  və 

metodlardan istifad

ə  edilməsindən gəlirlər  əldə  edir. Eyni zamanda iqlim 

d

əyişikliyi və su ehtiyatlarmm sürətlə azalması ilə kənd təsərrüfatında tədqiqatlara 

v

ə yeniliklərə daha böyük həcmli investisiyaların qoyuluşuna tələbat artırılmalıdır.  

Mövcucl olan "m

əhsuldarlıqda çatışmazlığın" örtülməsi. Bu gün bir çox 

fermalar istehsal ed

ə  bildiyindən daha az ərzaq istehsal edir, çünki onlar 

t

əkmilləşdirilmiş  toxumlarm  üstünlüyündən və  hal-  hazırda  mümkün  olan 

bitkil

ərin becərilməsi metodikalarmdan istifadə  etmirlər. Bu hal maliyyə 

çatışmazlığı, məlumatlarm məhdudluğu, məlumatlarm yayılması üzrə xidmətlərin 

yet

ərincə  inkişaf  etməməsi və  lazim olan texniki səriştənin  əldə  edilməsi üçün 

yet

ərincə imkanlarm olmaması səbəbindən irəli gəlir. 

 

 

 

---

1.2. 

Dünya taxıl bazarının vəziyyəti 

 

2012-ci ild

ə  FAO  tərəfindən  hazırlanmış  taxıl  üzrə  dünya  istehsalının  ilk 

proqnozu 2011-ci ill

ə müqayisədə 1 faiz artım (və ya 27 milyon ton artıq) - 2 371 

milyon ton n

əzərdə tutulur. Yem taxılının və düyünün istehsalının həmçinin artımı 

gözl

ənildiyi halda buğdanın yığımı azala bilər. 

D

ənli bitkilərin ümumi istehlakı gözlənildiyi kimi 2012 - 2013-cü illərdə 1,4 

faiz 2 357 milyon tonad

ək, bununla yanaşı yem taxılının istehlakı, ərzaq taxılının 

istehlakı isə əhalinin artımına uyğun artacaq. Digər tərəfdən, bioyanacağın istehsalı 

üçün taxılın sənaye istehlakı güman ki, bir neçə il sürətli artım illərindən sonra bir 

q

ədər yavaşıyacaqdır. 

Dünya  istehsalı  və  istehlakının  ilkin  proqnozlarına  uyğun  olaraq  2013-cü 

ild

ə  kənd təsərrüfatı  mövsümün  axırına  taxılın  dünya  ehtiyatlarının  524 milyon 

tonad

ək artma, təxminən 9 milyon və ya 1,7 faiz ilkin ehtiyatların səviyyəsindən 

yüks

ək olma ehtimal olunur. Bu hal dünya ehtiyatlarının qiymətləndirməsinə görə 

22 faiz s

əviyyəsində  saxlanılması  istehlak  nisbətində  heç bir əhəmiyyətli 

d

əyişikliklərə gətirib çıxarmamalıdır. Əsas dənli bitkilər arasında yem taxılının və 

düyünün 

ehtiyatlarının artırılması ilə yanaşı buğdanın dünya keçici ehtiyanlarının 

azalması  proqnozlaşdırılır.  Yem  taxılının  artımının  proqnozlaşdırılmasında 

ehtiyatların  istehlaka nisbəti hələ  də  təhlükəli,  çox  aşağı  -  14,3 faiz 

s

əviyyəsindədir, bu isə 2011- 2012-ci illərin göstəricisindən bir qədər yüksəkdir. 

2012-2013-cü ill

ərdə, proqnozlara görə taxılın dünya ticarətinin həcmi 295,5 

milyon tona çatacaq, bu da 2011-2012-ci il göst

əricisindən bir qədər yüksəkdir. 

Bel

ə  artım  əsasən  buğda  təklifinin gözlənilən  azalmasını  artıqlaması  ilə 

kompensasiya ed

ən qarğıdalının istehsalının artımı ilə bağlıdır, eyni zamanda düyü 

ticar

əti sabit səviyyədə proqnozlaşdırılır. 

2012-ci ilin aprel 

ayında dənli bitkilərin FAO qiymətlərinin indeksi orta 

hesabla 224 b

ənd təşkil etmişdir, bu da mart ayının göstəricisindən 2 faiz aşağıdır, 

bunula  yanaşı  bütün  dənli bitkilər  təklifin  yüksək  konyukturası  fonunda 

qiym

ətlərin  aşağı  dinamikasını  göstərir.  Aprel  ayında  ötən ilin müvafiq  ayı  ilə 

müqayis

ədə buğda üzrə qiymətlər 21 faiz, qarğıdalı üzrə 15 faiz, düyü üzrə 4 faiz 

aşağı olmuşdur. 

 

Dünya taxıl bazarı 

 

Dünya balansı 

2010/11 

2011/12 

qiym

ətlən- 

dirm

ə 

2012/13 

proqnoz 

2012/13-cü ild

ə 

2011/12-ci il

ə 

nisb

ətində 

d

əyişikliklər 

milyon ton 

% 

İstehsal 

2 253.7 

2 344.1 

2 370.7 

1.1 

Ticar

ət 

281.4 

293.1 

295.5 

0.8 

İstehlak, cəmi 

2 275.4 

2 324.7 

2 357.2 

1.4 

Ərzaq 

1 059.4 

1 073.4 

1 084.7 

1.1 

Yeml

ər 

763.8 

789.8 

806.6 

2.1 

---