Kirish Asosiy qism Tuproq paydo bo’lish jarayonining umumiy sxemasi va tuproq profilining shakllanishi

2.O‘simlik, tuproq, o‘g‘itlardan namuna olish usullari va tahlilga tayorlash texnikasi.
Asosiy, qatorlab, ekish bilan o‘g‘itlash; qo‘shimcha oziqlantirish, ekinlarni o‘suv davrida oziqlantirishni mohiyati, o‘g‘itlarni tuproqqa kuzda, bahorda, yozda va belgilangan ma’lum oylarda kiritish; o‘g‘itlarni yoppasiga, joyiga, lokal-tasmasimon, zaxiraviy, mexanizmlar yordamida va havodan qo‘llash usullar; o‘g‘itmeyori va o‘g‘itdozasi, azotli o‘g‘itlar tarkibidagi nitratlarni yuvilishi, fosfor va kaliyli o‘g‘itlarni tuproqda o‘zgarishi, tuproqlarning mexanikaviy tarkibiga ko‘ra oziq elementlarini yuvilishi, asosiy o‘g‘itlashni maqsadi, o‘tkazish muddati, qo‘llaniladigan o‘g‘itturlari, chuqurligi va ta’siri; o‘g‘itlarni ekishgacha va ekish bilan qo‘llash: maqsadi, muddati, chuqurligi, ishlatiladigan o‘g‘itturlari; ekinlarni qo‘shimcha oziqlantirish: muddati, usullari, ishlatiladigan o‘g‘it turlari va ahamiyati, kultivatorlar,o‘g‘itlagich moslamalar.
1. Har xil usulda qo‘llanilgan o‘g‘itlar-o‘simliklarni butun vegetatsiyasi davrida, ayniqsa, ularni oziq moddalarga bo‘lgan talabini tanglik va eng ko‘p o‘zlashtirish davlarida qondira olishi kerak. Qishloq xo‘jalik ekinlari uchun tavsiya etilgan o‘g‘itlarning meyorlari bir marotaba yoki bir necha marotaba har xil usullarda qo‘llaniladi. O‘g‘itlarni qo‘llash vaqti va usullari o‘simlikni oziq moddalarga bo‘lgan talabiga, tuproqva o‘g‘itlarni xususiyatiga, tuproqqa ishlov berish va ekinlarni rivojlanish davrlariga bog‘liq bo‘ladi.
Ўg‘итлар асосан 3 муддатда qўлланилади:

• 
  - Asosiy o‘g‘itlash (ekishgacha ekish oldidan);
  
• 
  Ekin qator oralariga o‘g‘itlash (ekish bilan bir vaqtda);
  
• 
  Ekinlarni vegetatsiya davrida oziqlantirish (ekishdan keyingi oziqlantirish).
  

O‘g‘itlarni tuproqqa kuzda, bahorda, yozda, belgilangan ma’lum oylarda solish mumkin:O‘g‘itlar tekis sochilib ,aniq uyalarga va qator oralariga havodan yoki maxsus mexanizmlar yordamida qo‘lash mumkin.Bundan tashqari o‘g‘it plug tagiga, kultivatsiya va diskali boronalash bilan ham berilishi mumkin.
O‘g‘itlashning asosiy usullari jumlasiga qo‘yidagilar kiradi:

• 
  Yoppasiga (sochma);
  
• 
  Joyiga (uyalab, uchog‘iga, qatorlab);
  

Mineral o’g’it berib ekinni oziklantirish uchun kul tivatorga unga likopsimon o’g’itlash apparatlari o’rnatiladi.
O’g’itlash apparati (57- rasm) bunker 2, ustki sidirgich 3, konusli tsilindr 4, xalkasimon shesternya 5, asos 6, tushirgich 7, nov 8, qopqoqlardan iborat.
Likop 9, asos 6 ichiga payvand qilinib, uning urtasidagi teshikka tushirgich 7 va ustuncha 10 o’rnatilgan. Likop 9 bilan asos 6 orasida aylanasimon tirgish 11 paydo bo’ladi. Tirkish 11 orgali o’g’it, nov 8 ga tushib turadi. Nov 8 tushayotgan o’g’it okimini bir yoki ikki bulakka ajratib, o’g’it o’tkazgichlarga yunaltiradi. Tushirgich 7 lar konussimon shesternya 5 yordamida uzluksiz aylantirib turiladi. Asos 6 ga simmetrik holatda ikkita vtulka 12 o’rnatilgan bo’ladi.TSilindr 4 da vint chizigiga uxshagan uchta ensiz va chuzik uyik uyacha yasalgan bo’lib, ularga tayanch boltlarining bush uchlari kirib turadi. Bunker 2, tsilindr 4 ga sharnirli ulangan, shu sababli unga nisbatan ag’darilib ochiladi. TSilindr 4, bunker bilan birgalikda vertikal uk atrofida ma`lum burchakka erkin burilish imkoniga ega. Shu burilish xisobiga konusning pastki cheti bilan likop 9 orasidagi o’g’itni tukish tirkishini o’zgartirib, o’g’it sepish me`yori sozlanadi.Asos 6 da (57-rasm) fiksator o’rnatilgan bo’lib, uning burtik tishi tsilindr 4 dagi teshik 14 larga kiritilsa, tsilindrni uz- uzidan aylanib ketishdan saglab turadi. 14 teshiklarning har biri o’g’itlashning ma`lum me`yorini ta`minlaydi. Traktor Јovidan kelayotgan harakat ustuncha 10 orgali sidirgich 3 ni aylantiradi. Sidirgich ta`sirida o’g’it konus 4 ning teshigi orqali tushirgich 7 ga tushadi. Tushirgich 7 lar aylanishi xisobiga o’g’itni konusning pastki cheti bilan likop orasidagi aylanasimon tirkishdan sikib chiqaradi. Chikkan o’g’it o’g’it o’tkazgichlarga yunaltiriladi. O’g’itni bevosita tuproqqa aralashtirish uchun esa kul tivator gryadillariga ikkitadan o’g’it kumgich o’rnatiladi.
Kator oraligi 60 sm bo’lgan paxtazorga ishlov berishda o’g’it kumgichlarni gryadilga birinchi kul tivatsiyalash uchun kuchatlar katoridan 15...18 sm oraligda 12...14 sm chuqurlikka, ikkinchi kul tivatsiyalash uchun 18...20 sm oraligda 12...14 sm chuqurlikka o’rnatish tavsiya gilinadi. Eng sunggi oziglantirishda kumgichni katorlar urtasiga o’rnatish lozim. Kator oraligi 90 sm bo’lgan yerlarda birinchi kul tivatsiyalashda kumgichni katordan 15...18 sm masofada, ikkinchi kul tivatsiyada — 20...22 sm oraligda, eng sunggi kul tivatsiyada — 28...30 sm masofada 12...14 sm chuqurlikka o’rnatgan ma`kul bo’ladi.

• 
  Kul tivatorga o’rnatilgan o’g’itlash apparatlarini tayinlangan miqdordagi mineral o’g’itni yerga solishga kuyidagicha sozlanadi. Ekin kator oraligining kengligi v bo’lgan yerga p katorli kul tivator bilan gektariga tayinlangan o’g’it migdori Q ni joiz bo’lgan (8 %) aniqlikda solishni ta`minlash uchun avvaliga, l metr yulni (masalan, l q 10 m) bosib utganida hamma apparatlar tukkan o’g’it miqdori q ni aniqlash kerak.
  
• 
  
  

57-rasm. O’g’itlagich Shu maqsadda, hamma o’g’it o’tkazgichlar kumgichlardan ajratilib olinadi va ularga xaltachalar kiydirilib kuyiladi. Kul tivator o’g’itlagichini ishga qo’shib, traktorni l q 10 m masofaga yurgizib, tuxtatiladi. Xaltachalarga tushgan o’g’itni tarozida aloxida-aloxida tortib, o’g’it fargi 10 % gacha bo’lsa miqdorlagichlar to’g’ri sozlangan xisoblanadi. Bunga erishilganidan sung, l masofada hamma o’g’it o’tkaz gichlardan tukilgan o’g’it 3ѕ5 marta o’lchanib, uning o’rtacha miqdori q aniglanadi. Keyin bir gektarga sochilayotgan o’g’it migdori Q xisoblab chikiladi: