Kənd təSƏRRÜfati hazırkı durum və gələcək inkişaf potensialı fao-türkiyə Tərəfdaşlıq Proqramı çərçivəsində və Azərbaycan Respublikasının

---

11
Azərbaycanın kənd təsərrüfatı
Fəsil 2
2. Azərbaycanın kənd təsərrüfatı
Sosial-iqtisadi  önəmi  olduqca  yüksək  olduğundan,  kənd  təsərrüfatı 
Azərbaycanda ən vacib sahələrdən biridir. 2016 il məlumatlarına görə, 
ölkənin  ümumi  əhalisinin  (9.7  mil)  47%-i  (4.6  mil)  kənd  ərazilərində 
məskunlaşıb;  kənd  təsərrüfatı,  meşəçilik  və  balıqçılıq  əhalinin  36.4%-
inin əsas məşğuliyyəti və gəlir mənbəyidir. Ölkənin 86,600 km
2
 ümumi  
ərazisindən  istifadə  olunan  kənd  təsərrüfatı  torpaqları  cəmi  0.055% 
(4,769,700 hektar) təşkil edir. Əhali artımı səbəbindən, son 15 il (2000-
2015)  ərzində  adambaşına  istifadə  olunan  kənd  təsərrüfatı  torpağı 
sahəsi  0.58  hektardan  0.49  hektara  azalıb.  Əkinçilikdən  başqa,  digər 
məqsədlərlə  istifadə  olunan  ümumi  torpaq  sahəsi,  demək  olar  ki, 
sabit  qalmışdır.  Kənd  təsərrüfatı  torpaqlarının  təfərrüatlı  bölgüsü  və 
dinamikası Cədvəl 1 və 2-də göstərilir.
Cədvəl 1.
 Azərbaycanda torpaq istifadəsi
Cədvəl
Əhali min
Şəxs sayı
K/t y
ar
arlı 
torpaqlar 
adambaşına ha
Əkin y
eri
min ha
Ço
xillik min ha
Biçənək və 
otlaqlar min ha
Meşələr min ha
 1 km
2
 
əraziyə 
düşən
1 km
2
 k/t 
yararlı 
torpağa 
düşən
2001
8,191.4
95
173
0.58
1,775.9
227.0
2,682.9
1,037.6
2002
8,269.2
95
174
0.57
1,783.2
225.9
2,681.7
1,037.0
2003
8,349.1
96
176
0.57
1,785.6
225.8
2,690.3
1,037.8
2004
8,447.4
98
178
0.56
1,790.8
222.8
2,691.4
1,037.8
2005
8,553.1
99
180
0.56
1,797.6
221.5
2,693.9
1,037.8
2006
8,666.1
100
182
0.55
1,795.5
221.1
2,693.6
1,037.8
2007
8,779.9
101
185
0.54
1,808.4
224.7
2,677.8
1,038.8
2008
8,897.0
103
187
0.53
1,818.4
227.5
2,669.0
1,038.8
2009
8,997.6
104
189
0.53
1,832.5
227.0
2,656.2
1,039.9
2010
9,111.1
105
191
0.52
1,842.7
227.4
2,655.3
1,040.7
2011
9,235.1
107
194
0.52
1,843.8
227.2
2,655.8
1,040.8
2012
9,356.5
108
196
0.51
1,855.0
230.9
2,640.6
1,040.8
2013
9,477.1
109
199
0.50
1,884.3
230.3
2,614.2
1,040.2
2014
9,593.0
111
201
0.50
1,885.6
233.5
2,609.8
1,040.3
2015
9,705.6
112
204
0.49
1,897.5
237.0
2,595.2
1,040.3
Mənbə: 
http://www.stat.gov.az/source/agriculture/indexen.php.1.2

---

12
Azərbaycanda orqani̇k kənd təsərrüfati 
Hazırkı durum və gələcək inkişaf potensialı
Cədvəl 2.
 Kənd təsərrüfatı bitkilərinin əkin sahələri (1,000 ha), 
bütün təsərrüfat kateqoriyaları üzrə
2011
2012
2013
2014
2015
Cəmi əkin sahəsi
1,608.2
1,647.1
1,684.2
1,613.8
1,585.4
Cəmi dənli və paxlalı 
bitkilər, o cümlədən (aşağıda)
967.3
1,031.4
1,074.1
1,001.4
952.1
Buğda
654.2
687.9
689.5
609.9
539.7
Qarğıdalı (dən üçün)
33.6
35.6
38.6
37.7
36.9
Arpa
262.9
291.5
329.4
338.8
361
Çovdar
0.1
0.2
0
0.1
0
Vələmir
1.8
1.4
1.6
1.5
2.2
Darı
0.1
0.2
0.1
0.1
0.1
Çəltik
1.8
1.7
2.1
1.1
1.2
Paxlalı bitkilər
12.8
12.9
12.8
12.2
11
Cəmi texniki bitkilər, o cümlədən 
(aşağıda)
66.9
48.5
42.2
43.8
38.7
Pambıq
42.8
29.2
23.5
22.9
18.7
Tütün
1.4
1.5
1.2
1.1
1.4
Şəkər çuğunduru 
7.3
3.6
5.5
5.7
4.9
Günəbaxan (dən üçün)
11.3
11
9.4
11.7
10.7
Digər texniki bitkilər
4.1
3.2
2.6
2.4
3
Kartof, bostan və tərəvəz bitkiləri, 
o cümlədən (aşağıda)
179.7
174.5
171.5
165.7
166
Kartof
65.2
66
65.3
61.7
61
Tərəvəz
81.1
78.3
77.6
76
77.1
Digər bostan bitkiləri 
33.2
30
28.5
28
27.9
Yemlik bitkilər, o cümlədən (aşağıda)
394.3
392.7
396.4
402.9
428.6
Çoxillik otlar
385.3
383.6
384
388.9
416.9
Birillik otlar
7.8
7.4
10.7
12.4
9.8
Qarğıdalı (silos üçün) 
0.8
1.2
1.5
1.4
1.8
Silos (qarğıdalısız)
0.3
0
0
0
-
Kökümeyvəlilər 
0.1
0.5
0.2
0.2
0.1
Mənbə:
 http://www.stat.gov.az/source/agriculture/indexen.php.1.19

---

13
Azərbaycanın kənd təsərrüfatı
Fəsil 2
Müstəqillik  illərində  torpaqlar  özəlləşdirilib,  orta  təsərrüfat  sahəsi  xeyli 
azalmışdır. 2015 ildə fərdi sahibkarlar, ailə kəndli və ev təsərrüfatları cəmi 
istehsal olunmuş kənd təsərrüfatı məhsullarının 92.7%-ini realizə ediblər. 
Bitkiçilik  məhsullarında  onların  payı  95.2%,  heyvandarlıq  məhsullarında 
90.3%  təşkil  edir.  2015  ilin  məlumatında  əsasən,  bitkiçilik  məhsullarının 
cəmi dəyəri 2.761 milyard manat, heyvandarlıq məhsullarının cəmi dəyəri 
isə 2.874 milyard manatdır. Beləliklə, 5.635 milyard manat olan toplam kənd 
təsərrüfatı  məhsullarının  dəyərində  bitkiçilik  və  heyvandarlıq  məhsulları, 
demək  olar  ki,  bərabər  paylara  malikdirlər  (mənbə:  Azərbaycan  Dövlət 
Statistika Komitəsi)
Azərbaycanda 1,585,400 ha əkin torpaqlarının 90%-i suvarıla bilər. Suvarılan 
sahələrin  həcmi  2000-ci  ildə  1426  min  hektara,  2006-cı  ildə  1432,7  min 
hektara  çatdırılmışdır.  Azərbaycanda  kənd  təərrüfatının  perspektiv 
inkişafı  üçün  mövcud  ehtiyatlar  hələ  tükənməmişdir.  Torpaq-iqlim  şəraiti 
Azərbaycanda  suvarılan  torpaq  sahəsini  3,0-3,5  mln.  hektara  qədər 
artırmağa imkan verir. Lakin su ehtiyatlarının çatışmamazlığı bunun həyata 
keçirilməsinə yol vermir.
Suvarılan  torpaqların  əksər  hissəsində  (84.6%)  birillik  bitkilər  becərilir; 
çoxillik bitkilər suvarılan torpaqların 11.4%-ini tutur. Suvarılan torpaqların 
cəmi və bölgüsü 1970 illərdən bəri əsasən sabit qalıb.
Azərbaycanın  su  ehtiyatları  32.3  milyard  m
3
  həcmində  qiymətləndirirlir. 
Su ehtiyatlarının yalnız 31.9% ölkə ərazisində hasil olur; qalan sular qonşu 
ərazilərdən (əsasən Gürcüstan və Ermənistandan) axıb gəlir. Digər Cənubi 
Qafqaz ölkələri ilə müqayisədə, Azərbaycanın su ehtiyatları nisbətən qıtdır; 
üstəlik,  ərazidən  su  buxarlanması  yağıntıların  həcmini  2.5  dəfə  üstələyir. 
Su  ehtiyatları  çay,  göl,  bulaq  və  su  anbarlarından  təşkil  olunur.  Yeraltı 
suların  toplam  su  ehtiyatlarında  payı  çox  aşağıdır  (0.4%).  Azərbaycanda 
Cədvəl 3.
 Azərbaycanın su ehtiyatları
Su ehtiyatları
Həcm (mil m
3
 )
Cəmi ehtiyatlar ( %)
Çaylar
8,360
32.1
Göllər
350
41.0
Bulaqlar
3,500
2.3
Su anbarları 
38
23.2
Yeraltı sular
–
0.4
Mənbə: Cəfərov, 2004

---