Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yaban Hayatı Ekolojisi ve Yönetimi Bölümü

 
101 
yaprakları sadece orta siniri kalacak Ģekilde tüketirler. Ġlk üç yuvanın bulunduğu iğne yapraklar genel 
olarak  kısa  bir  süre  sonra  sararır  ve  ölürler.  Tırtıllar  yer  ve  yuva  değiĢtirme  iĢini  1-3  defa  daha 
tekrarladıktan  sonra  3.  larva  evresinde  büyük  kıĢ  yuvalarını  yaparlar.  Kese  olarak  adlandırılan  bu 
yuvaların içerisinde tırtılların dıĢkıları ve değiĢtirdiği derileri görülür. Dördüncü yuvadan sonra tırtıllar 
çoğunlukla iğne yaprakların tamamını yerler ve sadece dip kısımlarını bırakırlar.  
 
 
ġekil 6.1.1.4. Çam keseböceğinin yumurta koçanı üzerinde ve ağ içinde genç larvaları. 
Tırtılların toplu yaĢamında iki faz vardır. Birincisi yumurtadan çıkıĢ ile ilk soğukların baĢladığı ve kıĢlık 
keselerini örmeye baĢladıkları, üçüncü deri değiĢtirmeye kadar geçen Ekim-Kasım dönemidir. Bundan 
sonra ikinci faz baĢlar. Bu da üçüncü deri değiĢiminden, pupa olmak için toprağa inmeye baĢladıkları 
zamana kadar geçen dönemdir. Tırtıllar kıĢlık keselerini genellikle tepe sürgünlerine yakın dallara veya 
tepe  sürgününün  bulunduğu  dal  çatallarına  yapar.  Ġlk  3  deri  değiĢimine  kadar  devamlı  sürgün 
değiĢtiren tırtıllar kıĢlık keseyi ördükten sonra bir daha kese değiĢtirmez ve onu barınak olarak sonuna 
kadar kullanır.  
Kural  olarak,  tırtıllar  yer  değiĢtirirken  ağaçta  daima  aĢağıdan  yukarıya  doğru  çıkar,  yani  bir  sonraki 
yuvayı  bir  öncekinden  daha  yukarıda  kurarlar.    Ġğne  yaprakları  daha  kalın  olan  Karaçamlarda  yuva 
değiĢtirme  kızılçamlardakinden  daha  az  görülür.  Ayrıca  havanın  ani  olarak  soğuması  yuva  sayısını 
azaltır  ve  tırtılların  hemen  büyük  kıĢlık  yuvalar  meydana  getirmesine  neden  olur.  Keseler,  genellikle 
dalların uç kısımlarına ve çatal yerlerine yapılır.  
  
 
ġekil 6.1.1.5. Çam keseböceğinin  kıĢlık yuvaları. 

---

 
102 
Yuvada  toplu  olarak  yaĢayan  tırtıllar,  gündüzü  yuvada  dinlenerek  geçirirler.  AkĢam  karanlık  basınca 
yuvadan  çıkarak  iğne  yapraklarla  beslenen  tırtıllar,  Ģafak  vakti  yuvaya  dönerler.  Hava  sıcaklığı  +6 
°C‟nin  altına  düĢtüğünde,  tırtıllar  geceyi  de  yuvalarında  geçirirler.  Ancak  Akdeniz  iklim  koĢullarında 
sıcaklık  ender  olarak  +6  °C‟nin  altına  düĢer.  Bu  nedenle  tırtıllar  genellikle  geceleri  yuvadan  çıkar  ve 
iğne yapraklarla beslenirler. Yuvalar, tırtıllara barınak olmanın yanında gündüzün güneĢ ıĢınlarının bir 
kısmının yansımasını ve soğuk havalarda da sıcaklığın korunmasını sağlar. Keselerin içindeki sıcaklığın 
dıĢ ortamın sıcaklığından 1-2 °C kadar fazla olduğu bulunmuĢtur.  
Temelde  Akdeniz  Bölgesinde  yayılmıĢ  olsa  da,  çam  kese  böceği,  Thaumetopoea  pityocampa 
(Lepidoptera:  Thaumetopoea)‟nin  tırtılları,  25
0
C‟yi  geçen  çok  yüksek  aylık  ortalama  sıcaklıklara 
katlanamaz  (Demolin,  1969).  Ġzole  edilmiĢ  larvalar  için,  en  üst  öldürücü  sıcaklık  +32
0
C,  en  düĢük 
öldürücü  sıcaklık  -6
0
C‟dir  ve  +10 
0
C‟de  200  bireylik  tırtıl  kolonileri,  solar  bir  ısıtıcı  olarak  ödev  gören 
kıĢlık  yuvalarda  bir  araya  toplanır.  Solar  ıĢınım,  yalıtımın  her  bir  saati  için  günlük  en  yüksek  sıcaklığı 
1.5
0
C  artırarak  yuva  ortamını  etkiler.  Sıcaklık,  +10  ile  +20
0
C  arasında olduğunda,  tırtıllar,  keselerden 
ayrılır  ve  ancak  sıcaklığı  20
0
C„den    fazla  olan  bir  yer  bulduklarında  dururlar.  Mevsim  süresince  düĢük 
sıcaklıklar  larval  geliĢmeyi  yavaĢlatır  ve  tırtıllar,  kelebek  çıkıĢının  iki  veya  üç  yıla  yayılmasına  öncülük 
eden zorunlu diyapoza girer.  
  
   
    
ġekil 6.1.1.6. Çam keseböceğinin beslenme yerine giden ve dönen tırtılları. 
Bir  kese  içinde  bulunan  tırtıl  sayısı  146-313  (ortalama  208)  adet  olarak  tespit  edilmiĢtir.  Yapılan 
tespitlerde büyük bir kese içindeki tırtıl sayısının bazen binden fazla olduğu da görülmüĢtür. Bu durum, 
birçok  tırtıl  grubunun  bulunduğu  ağaçlarda,  tırtıl  gruplarının  iplikçiklerle  iĢaretledikleri  yuvaya  dönüĢ 
yollarının birbiriyle kesiĢtiği ya da temas ettiği noktalarda sabahleyin yuvaya dönen bir grubun kendi 
yolundan  ayrılıp  diğer  bir  yuvaya  ulaĢması  sonucu  meydana  gelmektedir.      Bu  tür  bir  kesedeki  tırtıl 
sayısı birkaç katına çıkabilir ve yer darlığı çeken tırtıllar keseyi büyütebilir.  
 
ġekil 6.1.1.7. Çam keseböceğinin olgun tırtıllarının beslenmesi. 

---

 
103 
Keselerin  üst  tarafı  yağmur  ve  kar  sularını  üzerinde  tutmayacak  Ģekilde  yapılmıĢtır.  Ġçerisi  birçok 
bölmelere  ayrılmıĢ  olan  keslerin  alt  tarafında  dıĢkıların  düĢmesi  için  bir  delik  mevcuttur.  DıĢarı 
dökülmeyen dıĢkılar kesenin içinde kalır.  
Çam keseböceğinin tırtıllarına dokunulduğunda insan ve hayvan derilerinin hassas kısımlarında kaĢıntı 
ve tahriĢlere neden olur. Bu durum tırtıllarda zehirli kıllarının bulunmasından ileri gelir. Bu kılların zehir 
etkisi, küçük, çoğunlukla 1 mm‟yi geçmeyen ve kolaylıkla kırılan yan dikenlerle donatılmıĢ kılcıklardan 
meydana  gelir.  Bunlara  ayna  kılları  ya  da  zehir  kılları  denir.  Zehir  kılları  özellikle  üçüncü  larva 
evresinden  sonra  geliĢir  ve  tahriĢe  neden  olur.  Büyük  bir  tırtılda  bulunan  ayna  kıllarının  sayısı 
ortalama 630.000 adettir.  
Pupa evresi: Olgun tırtıllar Nisan sonu ya da Mayıs baĢında toprağa girer ve ördükleri bir koza içinde 
pupa  olurlar.  Tırtılların  toprağa  girdiği  yerler  etrafa  oranla  bir  süre  daha  kabarık  görünür.  Toprağa 
girme  yeri  ağaçtan  çeĢitli  uzaklıklarda  olabilmektedir.  Tırtılların  toprağa  girme  derinliği,  toprağın 
fiziksel özelliklerine bağlı olarak 2-30 cm arasında değiĢir. Toprakta geçen pupa evresi yaklaĢık 3-4 ay 
sürer.  
Ergin  evresi:  Çam  keseböceği  genellikle  Temmuz  sonunda  erginleĢir.  Uçma  zamanı  yörelere  göre 
farklılıklar  gösterir.  Örneğin,  Marmara  Bölgesinde  Temmuz  sonu,  Antalya,  Mersin  ve  Manavgat 
yörelerinde  Eylül  ve  Ekim  aylarındadır.  Çam  keseböceği  generasyonunu  normalde  bir  yılda 
tamamlamaktadır.  Ancak  toprakta  geçen  pupa  evresi  1-3  yıl  arasında  değiĢmektedir.  Aynı  yıl  pupa 
olan  bireylerden  bir  kısmı  o  yıl  erginleĢip  uçarken,  geri  kalanlar  1-3  yıl  daha  toprakta  diyapozda 
kalarak ikinci, üçüncü veya dördüncü yılda erginleĢip uçar.  
  
 
ġekil 6.1.1.8. Çam keseböceğinin toprağa inme hazırlığındaki olgun tırtılları.  
 
ġekil 6.1.1.9. Toprağa inmekte olan ve toprakta pupa yerine giden tırtıllar.  
 

---