Jurnal 02. indd
Yüklə 4,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
Zeynəddin Şabanov 30 Razılaşma dedikdə, həmçinin tələbatlara, maraq məqsədlərə, eyni zamanda hüquqi normalarda təsbit olunmuş onların uğur üsulları haqqında ümumi təsəv- vürlərə malik sosial subyektlərin vəhdətində olanların arasındakı qarşılıqlı əlaqə də başa düşülür. Sosial razılığı - sosial birlik daxilində fərdlər arasında və yaxud sosial sistemlə- rin (birlik, təsisat, cəmiyyət) nisbi fəaliyyət üsullarına baxışların prinsipial vəhdəti və onun fəaliyyəti ilə əlaqədar hərəkətlərin vəhdəti ilə səciyyələnən müxtəlif birliklər arasında sosial münasibətlərin növü kimi müəyyən etmək olar (9, s.56). Sosial razılıq sosial həyat hadisələrinin (məqsədlər, dəyərlər, normalar, sosial rolların bölgüsü, digər birliklərə və müxtəlif sosial institutlara münasibətlər) sosial birliyinin həyati fəaliyyəti üçün baxışların vəhdətini əhatə edir və insanların ümumi maraqları və dəyər yönümləri əsasında formalaşır. Sosial qaydaların formalaşmasın- da bilavasitə insanların həyat fəaliyyəti prosesindəki qarşılıqlı təsir prosesi həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Sosial razılıq stabilliyin mühüm amili kimi çıxış edir və buna görə də sosial sistem- lərin səmərəli fəaliyyətini təmin edir. Lakin sosial razılığın hansı ideya-siyasi əsasda formalaşmasını izah etmək lazımdır. Konkret şəraitlərdə o, demokratik başlanğıc ba- zasında meydana gələ bilər və fəaliyyəti sosial tərəfdaşlığın təşəkkülü ilə bağlı olan sosial-hüquqi dövlətin əsasına xidmət edə bilər. Eyni zamanda, nəticədə, totalitarizmin dayağı olan müxtəlif növ mürtəce ideyalar əsasında da formalaşa bilər. Rus alimi A.B.Dmitriyev konfl iktdən, münaqişədən fərqli olaraq razılığı “hər cür qrupların, əksər insanların həyat fəaliyyətlərinin nisbətən ən mühüm problemlərinin, maraqlarının, dəyərlərinin və identiklərinin qismən və tam şəkildə üst-üstə düşməsi” kimi müəyyən edir. Razılıq onların həlli üzrə birgə fəaliyyəti təmin edir. Razılığın bu və ya digər dərəcəsi sosial ünsiyyətin hər cür formaları, hər cür institutlar və təşkilat- lar üçün zəruridir. Buna görə də, sosial razılığa müxtəlif səviyyələrdə yalnız vəziyyət kimi deyil, həm də hərəkət, hər cür proseslərə xas olan statistik və dinamik maraqların məcmusu kimi də baxmaq lazımdır (10, s.164). Problem ondadır ki, bu hərəkət hansı istiqamətə doğru gedir. Cəmiyyətdə, təbiidir ki, həmişə münaqişə və razılaşma ünsür- ləri iştirak edir. Bu ünsürlərin müəyyən zaman kəsiyində hansının üstünlüyündən asılı olaraq, o, ya nisbətən dinc, əmin-amanlıq, sülh yaradır, ya da toqquşmalara, hətta hərbi və inqilabi və münaqişələrə çevrilə bilər. M.M.Oxotnikova sosial razılığı “vəhdətdə olan, oxşar, uyğun dəyərlərə, tələbatlara, məqsəd və maraqlara malik sosial subyektlər arasında qarşılıqlı təsir prosesi, əlaməti, vəziyyəti kimi müəyyən edir ki, bu zaman sosial sistem həmrəylik, möhkəmlik, inteq- rasiya, birlik, nizamlılıq, stabilliyə malik olur və o, öz tamlığını, bütövlüyünü saxlaya bilir”(11, s. 274). Razılaşma, barış ideyası özünün sonrakı inkişafında sosiumun bir çox digər sfera- larını da əhatə etmiş və razılaşma – onun əksi olan münaqişə kimi hər yerdə mövcud Cəmiyyətin stabilliyində sosial tərəfdaşlığın əhəmiyyəti 31 olan ideyaya çevrilmişdir. Bununla yanaşı aşkar edilmişdir ki, razılıq ideyası münaqişə ideyası kimi öz funksional rollarına görə də birmənalı deyildir. Razılaşma, yekdillik ideyası ziddiyyətlərin sivilizasiyalı həllinə yönəlmiş və sosial-təhlükəli münaqişələrin etibarlı sınanmış vasitəsinə çevrilmişdir. Lakin buna həmişə nail olmaq mümkün ol- mamışdır. Razılıq və qarşıdurma bir-birilə vəhdət və inkarın daxil olduğu sıx qarşılıqlı təsir şəraitində olur, onlar obyektlərin və sistemlərin tarazlığına kömək edərək canlı ümumdünya tarixi prosesi səciyyələndirirlər. Onların tarazlığı gah az-çox dərəcədə tam bərqərar olur, bəzən yeni formalar kəsb edir. Lakin ya razılıq və ya qeyri-razılığın, qarşıdurmanın şəriksiz hökmranlığı proseslərində və şəraitində yalnız bəzi mərhələlər yarnır ki, öz əksini əvəz edə bilsin. Razılaşma -obyektiv mövcud olan ehtimaldır ki, əvvəlcədən sözləşmə, razılaşma olmadan iştirakçılar qarşılıqlı təsirin bu və digər formalarında konsensus əldə edirlər. Razılaşmaya əsaslanan bu cür davranışın anlaşılması zamanı o, “müqaviləyə” söy- kənən davranışdan fərqlənir. Razılaşmaya qarşılıqlı təsir iştirakçılarının ən müxtəlif daxili vəziyyətləri, məqsədləri, motivləri səbəb ola bilər. Bu zaman fərdlərin psixoloji həyəcanları deyil, onların dərk olunmuş razılıq və fəaliyyətə yönümləri xüsusi əhə- miyyət kəsb edir (11, s.154). Belə hesab olunur ki, ümumi qaydada məsələlərə dair (nüfuzun, gəlirin bölüşdürül- məsi) razılaşma vəziyyəti xüsusi məsələlər üzrə bir-birilə ixtilafda olan sosial bölmələr sistemləri arasında əldə oluna bilər. Bu zaman bütün məsələlər, hətta əsaslı məsələlər üçün ümumi konsensus məcburi olmur. Bu konsensus xüsusi qaydada ixtilafl arın da- ğıdıcı vəziyyətə çevrilməsinədək qorunub saxlanır. Bu, sistemin ümumi vəzifələrinin həllində insanların əməkdaşlığının bərqərar olmasına səbəb olan makrososial qaydala- rın zəruri ünsürüdür (12, s. 287). Mərkəzi və əyalətləri, müxtəlif sosial qrupları, etnik qrupları birləşdirən kommu- nikativ proseslərin məhdudluğu üzündən cəmiyyətdə tam razılaşmanın əldə olunması qeyri-mümkündür. Eyni zamanda, adətən bütün cəmiyyət bir sıra əks mühüm para- metrlərə dair razılaşmanın olmadığını göstərən, vətəndaş müharibələri və inqilabların olmaması ilə səciyyələnən uzunmüddətli dövrlər ərzində kifayət qədər möhkəmliyə və sabitliyə malik olur (17, s.78). Tədqiqatçı T.Mayerin qeyd etdiyi kimi, fərdin, dövlətin və cəmiyyətin və fərdi azadlığın sosial əsaslarının qarşılıqlı münasibətləri haqqında sosialist və liberal təsəv- vürlərin sintezinin müəyyən minimum formaları Qərb demokratiyasının özünəməxsus baza konsensusunun (razılaşmasının) sintez formalarıdır. “Bu konsensusun yaratdığı çərçivədə bu gün liberal-neokonservativ, sosialist cərəyanları və partiyaları ictimai tə- sir etmək və öz təsəvvür və maraqlarını reallaşdırmaq üçün siyasi hakimiyyətə malik olmaq uğrunda mübarizə aparırlar. Razılaşmanın siyasətinə, texnologiyasına və prak- tikasına dair tədqiqatlarda razılaşmanın münaqişəli aspekti, onun sosial münaqişə ilə bağlılığı üstünlük təşkil edir” (6, s.43). Yüklə 4,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|