Jedność wielości : świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego

Wstęp 
 
19 
na Wschodzie
19
. Z kolei Raven w swej pracy Pythagoreans and Eleatics, anali-
zując relację między tymi dwoma szkołami filozoficznego myślenia, przyjmuje 
w punkcie wyjścia, że Pitagoras łączył w sobie dwie funkcje: uczonego i prze-
wodnika religijnego, które jednak rozdzielą się przy podziale na „akuzmatyków” 
i „matematyków”
20
. Z kolei wnioski, jakie wyprowadza z analizy relacji między 
pitagoreizmem i eleatyzmem, stają się dla Ravena podstawą tezy, że wystąpienie 
Parmenidesa i Zenona odegrało niezwykle istotny wpływ na ewolucję pitago-
reizmu. W konsekwencji możemy zatem wyróżnić w filozofii pitagorejskiej 
okres do wystąpienia Parmenidesa i okres po wystąpieniu Zenona
21
. Stanowisko 
to stanie się fundamentem analiz poświęconych Pitagorasowi i pitagoreizmowi, 
które przedstawione zostaną w bardzo poczytnej pracy Johna Ravena i Geof-
freya Kirka The Presocratic Philosophers wydanej w 1957 roku
22
. 
Niezwykle istotne, zwłaszcza dla badań nad społeczno-politycznym aspek-
tem pitagoreizmu, były prace Holgera Thesleffa: An Introduction to the Py-
thagorean Writings of the Hellenistic Period oraz The Pythagorean Texts of the 
Hellenistic Period
23
. Pewnym szczegółowym tezom z prac Thesleffa przyjrzymy 
się później. Teraz odnotujmy natomiast, że „Thesleff, na podstawie szczegóło-
—————————— 
19
 „The School of Pythagoras, in our opinion, represents the main current of that mystical tra-
dition which we have set in contrast with the scientific tendency. The terms »mystical« and »scien-
tific«, which have been chosen in default of better, are, of course, not to be understood as if we 
supposed that all the philosophers we class as mystic were unscientific. The fact that we regard 
Parmenides, the discoverer of Logic, as an offshoot of Pythagoreanism, and Plato himself as find-
ing in the Italian philosophy the chief source of his inspiration, will be enough to refute such 
a misunderstanding. Moreover, the Pythagorean School itself developed a scientific doctrine 
closely resembling the Milesian Atomism; and Empedocles, again, attempted to combine the two 
types of philosophy. What we do hope to establish is that the philosophy of the western Greek 
colonies, however much its individual thinkers may be influenced by the Milesians and their fol-
lowers in the East, however far they may severally go to join hands with »science«, has at its root 
a different and opposed view of life, a different type of religion, and, consequently, a different 
conceptual scheme of the nature of things, which lies behind all its manifestations, and is the point 
of departure which they all have in common”.  F.M. C o r n f o r d:  From Religion to Philosophy. 
A Study of the Origins of Western Speculation. New York 1957, s. 194. 
20
 „There can be no doubt that Pythagoras was a man of learning as well as a religious teacher. 
[...] But there is no lack of evidence to prove that the two strands, united in single individual of 
genius, soon felt apart again. The religious instruction of the founder was preserved by the 
»Acousmatics«, his scientific investigation continued by the »mathematicians«”.  J.E. R a v e n: 
Pythagoreans and Eleatics. An Account of the Interaction between the Two Opposed Schools 
during the Fifth and Early Fourth Centuries B.C. Cambridge 1948. Wyd. cyt. — Chicago 1981, 
s. 2. 
21
 Ibidem, np. chapter XII Conclusion, s. 175—179. 
22
  G.S.  K i r k,   J.E.  R a v e n:   The Presocratic Philosophers. Cambridge 1957. 2. wydanie 
z udziałem Malcolma Schofielda z roku 1983. Na jego podstawie wydanie polskie:  G.S. K i r k, 
J.E. R a v e n,  M. S c h o f i e l d:  Filozofia przedsokratejska. Tłum.  J. L a n g.  Warszawa—
Poznań 1999. 
23
 H. T h e s l e f f:  An Introduction to the Pythagorean Writings of the Hellenistic Period. 
Åbo 1961;  I d e m:  The Pythagorean Texts of the Hellenistic Period. Åbo 1965. 
2* 

---

 
 
 
20
Wstęp 
wych badań literatury pseudopitagorejskiej, wyklucza neopitagorejskie pocho-
dzenie większości pism [co zakładali Zeller i Diels — P.Ś.], datując je na okres 
wczesnohellenistyczny, a tym samym przyjmuje istnienie kolejnego etapu roz-
woju myśli pitagorejskiej, tzw. pitagoreizm hellenistyczny (»średni«). Etapy 
poprzednie to, według Thesleffa, pitagoreizm »stary« — przed Platonem (ostat-
nie ćwierćwiecze VI do połowy IV w. p.n.e.), oraz pitagoreizm »platonizujący« 
Starej Akademii (IV w. p.n.e.). Pitagoreizm hellenistyczny rozwijał się do I w. 
p.n.e., kiedy to przerodził się w nurt filozofii neopitagorejskiej. Za reprezenta-
tywne dla »starego« pitagoreizmu uważa Thesleff poglądy Filolaosa i przekaz 
Arystotelesa, dla pitagoreizmu platonizującego — ontologiczne pojmowanie 
liczby, dla »średniego« wreszcie — syntezę koncepcji staropitagorejskich i pla-
tonizujących, wyrażaną już jednak za pomocą aparatu pojęciowego przejętego 
od Platona, Arystotelesa, a częściowo i od stoików. Pisma tego okresu, wydawa-
ne jako teksty »starych« pitagorejczyków, mają wyraźnie propedeutyczny cha-
rakter (według Thesleffa były one podręcznikami filozofii) i stanowią dla nas 
wiarygodne źródło przy rekonstrukcji filozofii pitagorejskiej”
24
.  
Jedną z najważniejszych prac drugiej połowy XX stulecia, poświęconych fi-
lozofii pitagorejskiej, jest dzieło Waltera Burkerta Weisheit und Wissenschaft. 
Studien zu Pythagoras, Philolaus und Platon, które następnie zostało zrewido-
wane, przetłumaczone na język angielski i opatrzone tytułem Lore and Science 
in Ancient Pythagoreanism
25
. Istotną tezą postawioną przez Burkerta, a dotyczą-
cą samego Pitagorasa, jest odrzucenie jego wizerunku jako filozofa-naukowca. 
Przeprowadzając analizę  świadectwa Jamblicha, uznaje on akuzmatyków za 
oryginalnie pitagorejskich, co prowadzi do odrzucenia przez niego naukowo- 
-filozoficznego charakteru mądrości Pitagorasa i jego bezpośrednich uczniów: 
„[...] »mądrość« akuzmatów, »mądrość« podobnego do szamana »boskiego mę-
ża« może się ostać bez podparcia nauki, i tak działo się w działalności akuzma-
tyków aż do czwartego stulecia. Grecka nauka, włączając w to grecką matematy-
kę, może równie dobrze mieć inne i niepitagorejskie pochodzenie”
26
; zaznacza 
również, że żadne świadectwo starożytne nie określa Pitagorasa mianem „uczo-
nego”. Jedyne więc, co pozostaje pewne, to jego mądrość jako „szamana” i hie-
rofonta
27
. Burkert podkreśla także, że ze względu na problem dotyczący auten-
—————————— 
24
 J. G a j d a:  Pitagorejczycy..., s. 13. 
25
 W. B u r k e r t:  Weisheit und Wissenschaft. Studien zu Pythagoras, Philolaus und Platon. 
Nürnberg 1962;  I d e m:  Lore and Science.... 
26
 „The »wisdom« of the acusmata, the »wisdom« of a shaman-like »divine man« can stand 
without the prop of science, and did so in the activity of the acusmatici down into the fourth cen-
tury. Greek science, including Greek mathematics, may well have another and non-Pythagorean 
origin”.  W. B u r k e r t:  Lore and Science..., s. 208. 
27
 „No ancient witness appears to testify that Pythagoras was a scientist; in studying the 
shadow he cast on later generations, all we can be sure of is the cryptic plšon ti e„dšnai of the 
»shaman« and hierophant”. Ibidem, s. 217. Burkert przywołuje tezę Erwina Rhode’a dotyczącą 
rozumienia mądrości: „[...] every age has its own ideal of Wisdom; and there came a time when 

---