Jedność wielości : świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego

Wstęp 
 
17 
ra jest Die Philosophie der Griechen in ihrer geschichtlichen Entwicklung 
(pierwsze wydanie w 1855 roku). Najistotniejszym materiałem  źródłowym dla 
Zellera są  świadectwa Arystotelesa, w następnej zaś kolejności — fragmenty 
z Filolaosa
7
. W konsekwencji więc przyjmuje Zeller, że pitagoreizm jako nurt 
filozoficzny jest dziełem „młodszych” pitagorejczyków, podczas gdy nauka 
Pitagorasa i Starego Związku Pitagorejskiego miała jakoby charakter etyczno- 
-religijny
8
. Zeller odrzuca wszystkie apokryfy przekazane przez Stobajosa, kry-
tycznie przeanalizowane neoplatońskie Żywoty
9
.  
Stanowisko Zellera przysporzyło jednak wielu nowych problemów, spośród 
których do najpoważniejszych należy zaliczyć lukę, jaka powstała między Pita-
gorasem, uznawanym wyłącznie za religijnego reformatora, a filozofią liczb, 
którą przypisywano w tradycji „starym” pitagorejczykom
10
. Reakcję wzbudziło 
również stanowisko Zellera wobec apokryfów przekazanych przez Stobajosa. 
W latach 1915 i 1922 ukazały się niezwykle istotne prace Armanda Delatte’a
11
. 
W konsekwencji podjętych badań doszedł do przekonania, że antyczność i wia-
rygodność zarówno Żywotów, jak i apokryficznych pism politycznych są dużo 
większe, niż przypuszczali Zeller i Diels. Uznał,  że istota tych świadectw po-
chodzi ze „starego” pitagoreizmu i że mogą one stanowić wiarygodne źródło 
identyfikacji koncepcji wczesnych pitagorejczyków (zwłaszcza w aspekcie spo-
łeczno-politycznym)
12
. 
Stanowisko Delatte’a jednak również budziło pewne wątpliwości. Otóż 
przede wszystkim więc, co podkreśla C.J. de Vogel
13
, Delatte nie zrekonstruował 
pitagoreizmu jako jednolitej filozofii, w której wszystkie elementy (ontologia, 
etyka, aspekt społeczno-polityczny) stanowiły całość. Odrębnym zagadnieniem 
(przyjrzymy się problemowi nieco później) jest związek między orfizmem i na-
uką Pitagorasa.  
Drogą wskazaną przez Delatte’a poszli inni badacze. Przedmiotem badań 
stał się głównie wskazany przez niego aspekt społeczno-polityczny aktywności 
pitagorejczyków, który podjął Kurt von Fritz (Pythagorean Politics in Southern 
Italy. New York 1940) i Edwin L. Minar Jr (Early Pythagorean Politics in 
—————————— 
Science in Ancient Pythagoreanism. Transl.  E.L. M i n a r,  Jr. Cambridge 1972, s. 3. English 
edition, translated with revisions from Weisheit und Wissenschaft. Studien zu Pythagoras, Phi-
lolaus und Platon. 
 
7
 Zob.  W. B u r k e r t:  Lore and Science..., s. 2. 
 
8
 J. G a j d a:  Pitagorejczycy..., s. 12. 
 
9
 Ibidem. 
10
 W. B u r k e r t:  Lore and Science..., s. 3. 
11
  Études sur la Littérature Pythagoricienne. Paris 1915; Essai sur la politique pythago-
ricienne. Liège—Paris 1922; La vie de Pythagore de Diogène Laërce. Edition critique avec introd. 
et commentaire par  A. D e l a t t e.  Bruxelles 1922. 
12
 Por.  J. G a j d a:  Pitagorejczycy..., s. 13; C.J.  de V o g e l:  Pythagoras and Early Pythago-
reanism..., s. 11—12. 
13
 C.J. de  V o g e l:  Pythagoras and Early Pythagoreanism..., s. 12. 
2 Jedność... 

---

 
 
 
18
Wstęp 
Practice and Theory. Baltimore 1942). Ich stanowiska wobec relacji między 
filozofią i polityką w pitagoreizmie różnią się. O ile według Fritza filozofia 
i polityka  stanowią odrębne aspekty
14
, o tyle Minar, choć określa polityczne 
działania pitagorejczyków „uwarunkowane koniecznością sytuacji”
15
, ukazuje 
zarazem analogie między koncepcją „kosmosu” i koncepcją  polis  w doktrynie 
pitagorejskiej
16
.  
Problem relacji między aspektem religijno-etycznym a ściśle filozoficznym 
podjął John Burnet w swych pracach Early Greek Philosophy i  Greek Philo-
sophy. Główna teza Burneta sprowadza się do pogodzenia tych dwóch aspek-
tów
17
, które w przyszłości doprowadzą do podziału na „akuzmatyków” i „mate-
matyków”
18
.  Zbliżone stanowisko zajmą następnie Francis M. Cornford i John 
E. Raven. Zdaniem Cornforda, szkoła pitagorejska reprezentowała kierunek 
mistyczny, który jednakże nie stanowi dla Cornforda synonimu „nienaukowo-
ści”, lecz wiąże się z religijnością i koncepcją  życia charakterystycznymi dla 
zachodnich kolonii greckich (orfizm), odmiennymi od tych, które dominowały 
—————————— 
14 
 Zob. Ibidem, s. 12—13. 
15
 „Consider first the actual character of Pythagorean political action. It has been seen that this 
was conditioned from first to last by the necessities of the situation”.  E.L. M i n a r,  Jr.: Early 
Pythagorean Politics in Practice and Theory. Baltimore 1942, s. 131. 
16
 „As Pythagorean philosophy includes the whole universe in its scope, so it reconciles in one 
system the functions and positions of all groups in the social order”. Ibidem, s. 132. Można zatem, 
wedle autora, uznać opinię Cornelii J. de Vogel, iż „Minar concludes from the same material that 
Pythagoras was »rather a shrewd politician«, an aristocratic reactionary at a time of rising demo-
cracy — and that all this had nothing to do with philosophy” (C.J. de V o g e l:  Pythagoras and 
Early Pythagoreanism..., s. 13), za zbyt jednostronną (odrębnym zagadnieniem jest sama ocena 
charakteru polityki pitagorejskiej dokonana przez Minara). 
17
 „It is also hard to say how much of what we are told about the life of Pythagoras is trust-
worthy; for a mass of legend gathered round his name at an early date. Sometimes he is repre-
sented as a man of science, and sometimes as a preacher of mystic doctrines, and we might be 
tempted to regard one or other of those characters as alone historical. It is quite possible to picture 
Pythagoras as a mere medicine-man, and to treat all Pythagorean science as the work of his suc-
cessors. It is also possible to rationalise the story of his life and represent him mainly as a mathe-
matician and statesman. In that case we have to regard the miraculous tales told of him as due to 
the Neopythagoreans of the early centuries of our era. There is a serious difficulty here, however; 
for many of these wonders were already known to Aristotle. It is equally difficult to reject the 
tradition that makes Pythagoras the true founder of mathematical science; for that science was 
certainly in existence by the middle of the fifth century B.C., and it must have been the work of 
someone. If the credit is really due to another than Pythagoras, it is strange that his name should 
have been forgotten. Further, Herakleitos in the next generation tells us that Pythagoras practised 
inquiry (ƒstor…h) beyond all other men, and he thinks the worse of him for it. That is practically 
contemporary evidence, and it can only mean that Pythagoras was famous as a man of science. 
The truth is that there is no need to reject either of the traditional views. The union of mathemati-
cal genius and mysticism is common enough. It was also characteristic of the seventeenth century, 
which took up once more the thread of Greek science. Kepler was led to discover the laws of 
planetary motion by his belief in the »harmony of the spheres« and in planetary souls”.  J. B u r -
n e t:  Greek Philosophy. Part 1: Thales to Plato. London 1920, s. 37—38. 
18
 Zob. C.J. de  V o g e l:  Pythagoras and Early Pythagoreanism..., s. 10—11. 

---