Iyi bir lider olmasıdır
Yüklə 268,14 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Otokratik-1
- Grup-1
- Hersey-Blanchard’ın Durumsal Liderlik Teorisi
- Kendimizi Sınayalım 1.
115 Bu model, durumun özelliklerine bağlı olarak, ne kadar astın kararların paylaşılmasında söz sahibi olması gerektiğini açıklar, başka bir deyişle sadece tek kişi tarafından alınan kararlar her zaman ve her durumda en iyi nitelikte olmayabilir, verilen kararların değerlendirilmesinde liderler alternatif kararları da göz önüne alarak karşılaştırma yapmalılar ve kararların alınmasında ast sayısının olmasına da özen göstermelidirler. Bu model ayrıca, liderlik biçiminin liderin örgüt içindeki yerine bağlı olduğunu bu nedenle de farklı liderlik türlerinin ortaya çıkacağını ileri sürmüştür (Özkalp ve Kırel, 2010, ss. 320-321). Vroom Yetton’a göre bir kararın etkililiği üç kritik öğeye bağlıdır. Bunlar; kararın niteliği (çalışanların iş başarımını ve verimini etkileyen kararlardır), kararın kabul edilebirliği (liderin kullandığı karar yöntemleri çalışanların karar mekanizmasına katılmasına olanak vermelidir) ve zamanında davranmak (liderin karara varmak için gereken zamanı asgariye indirecek bir karar tarzı seçmesi gerekmektedir) tır. Bu modele göre dört çeşit karar verme biçimi vardır. Bunları aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür (Zel, 2006, ss. 158-161): •
•
•
sonra kararını kendisi verir. •
daha sonra kararı kendisi verir. •
•
etmeden, demokratik bir şekilde sorunun çözümü için karar alınır. •
astlarına verir ve astından nasıl bir çözüme ulaştığını bildirmesini ister. Buradan anlaşılacağı üzere, karar sürecinin yapısı lider türleri ile yakından ilişkilidir. Liderlerin kararların alınması ya uygulanması sürecine astları dahil etmesi ya da onları bu süreç dışında bırakması, onun otokratik, danışmacı ya da yetki devreden lider olduğunu belirleyen temel göstergeler arasındadır. Otokratik liderler, kararları kendileri verirler ve bunları uygularlar; danışmacı liderler, karar alırken astlarına danışırlar ancak en son kararı yine kendileri verirler. Grup 1 ve grup 2’de liderler astlarıyla birlikte ortaklaşa kararlar alırlar, yetki devreden liderler ise karar sürecine hiç müdahale etmezler, karar alma yetkisini tamamen astlarına devrederler, ancak sonuçları mutlaka izlerler ve denetlerler.
Durumsal liderlik teorileri içerisinde ele alınacak son teori Paul Hersey ve Kenneth H. Blanchard tarafından geliştirilmiştir. Bu teoride, davranışsal liderlik teorilerinin çoğunda olduğu gibi iş ve ilişki davranışı olmak üzere iki temel boyut üzerine odaklanılmıştır. İş davranışında lider, üyelere neyin, nerede, nasıl, ne zaman ve kim tarafından yapılması gerektiğini söyler. İlişki davranışında ise lider, üyelerle yakın bir bireysel ilişki içindedir. Liderin davranışları genellikle dinleme, teşvik etme, düşüncelere açıklık kazandırma ve sosyal- duygusal destek verme biçimindedir. İş davranışı ve ilişki davranışı temel boyutlarından hareketle Hersey-Blanchard aşağıda sıralanan dört model liderlik tarzı veya biçimi üzerinde durmaktadır (Özkalp ve Kırel, 2008, ss. 323-324): •
söylemektedir. Bu tarzda tek yönlü iletişim söz konusudur. Lider, işlerin yapılması ve amaçlara ulaşılması için üyeleri yönlendirmektedir. •
desteklemektedir. Lider davranış ve ifade açısından ılımlıdır ve astlarına rehberlik yapmaktadır. •
davranış biçimi sergilemektedir. Astların katkılarını almakta ve onları desteklemektedir. •
ilişkileri zayıf, desteği az ve iletişimi kopuktur.
116 Hersey-Blanchard bu dört lider tarzının farklı durum ve koşullarda uygun olduğundan söz etmektedir. Anlatan lider türü iş odaklı bir liderdir. Amacı işin etkili bir şekilde yapılmasıdır. Satan lider, hem işe hem de ilişkilere odaklanmaktadır. İşlerin daha iyi bir şekilde yapılması için bir yandan astlarına talimat verirken, diğer yandan da onları motive etmeye çalışmaktadır. Katılımcı lider, adından da anlaşılacağı üzere, astların katılımıyla amaçlara ulaşmaya çalışmaktadır. Bu liderlik türü ilişki odaklıdır. Yetki göçeren liderlik ise, Vroom-Yetton’daki yetki devreden lidere benzemektedir. Ne işe ne de ilişkilere odaklanmayan bu tür liderler, astlarıyla yakın ilişki içerisine girmemektedirler. Liderlik davranışlarını yukarıda sıralanan dört grup altında toplayan Hersey-Blanchard, grup üyelerinin başarı düzeylerinin sadece liderin göstermiş olduğu davranışlara bağlı olmadığını, “kişilerin kendi davranışlarını yönlendirmede sorumluluk alma istek ve yetenekleri” olarak tanımlanan olgunluk düzeylerinin de önemli olduğunu belirtmişlerdir. Grup üyelerinin işle ilgili bilgi ve becerileri iş olgunluğu, iş yapma konusundaki isteklilik ve motivasyonları da psikolojik olgunluk olarak ifade edilmiştir. Çalışanların bir işi başarmak için gerekli olan özeliklerinin seviyesini yansıtan olgunluk düzeylerini (OD) dört temel boyutta incelemek mümkündür. Bu boyutlar aşağıda kısaca özetlenmiştir (Yılmaz, 2011, s. 65): •
kadar da işlerini başarma istekleri azdır. Böyle çalışanlara sahip olan lider tüm kararları kendisi verir ve işi organize eder. Çalışanları işlerini yapıp yapmadıkları konusunda sıkı denetim altında tutar.
• OD-2: Çalışanların örgüt amaçlarını gerçekleştirmek konusunda teknik bilgi ve becerileri yeterli değildir. Bir o kadar da kendilerine güvenleri yoktur. Psikolojik olgunluğa sahip değillerdir. Fakat liderlerinin verdikleri görevler doğrultusunda iş yapmaya istekli ve heveslidirler. •
sahiptirler. Yani iş olgunluğu mevcutken işlerini yapmak için istekli değillerdir. Bu tür çalışanlar karşısında lider daha çok davranış eğilimli bir liderlik modeli sergilemek zorunda kalır. •
üyelerine güveni çok fazladır ve karar alma aşamasında her birine inisiyatif kullanma yetkisi vermiştir. Bu gruba sahip liderin ne çok fazla iş eğilimli ne de ilişki eğilimli bir davranış göstermesi beklenemez. OD-1’de yer alan üyelerin hem iş hem de psikolojik olgunluğu çok düşüktür. O nedenle bu tür üyelerle birlikte çalışan liderler bütün kararları kendisi verir ve üyelerin işleri yapıp yapmadıklarını sürekli kontrol altında tutar. OD-2’de yer alan üyelerin, iş olgunluğu yokken, psikolojik olgunlukları vardır. Bu tür üyelerle çalışan liderlerin istekli ve hevesli çalışanları yönlendirmesi ve motive etmesi son derece önemlidir. OD-3’de yer alan üyelerin iş olgunluğu varken, psikolojik olgunlukları yoktur. Bu nedenle bu tür üyelerle çalışan liderler, davranış odaklı olmak durumunda kalmaktadırlar. OD-4’de yer alan üyelerin ise hem iş olgunlukları hem de psikolojik olgunlukları fazladır. O nedenle bu tür üyelerle çalışan liderlerin orta düzeyde iş ve ilişki eğilimli davranışlar gösterdiği görülmektedir. Liderlik ile ilgili ortaya atılan bütün teorilerin hem birbirleriyle örtüşen hem de birbirinden ayrılan özellikleri bulunmaktadır. Teoriler, genellikle liderlerin özellikleri, liderlerin davranışları ve liderlerin uygunluğunu belirleyen durumlar ve koşullar üzerine odaklanmıştır. Bu teorileri destekleyenler olduğu gibi, eleştirenlerde olmuştur. Bununla birlikte, bu teorilerin hemen hepsi bugün günümüzde de geçerliliğini korumaktadır. Literatürde yer alan ama daha az yaygın olduğu için bu bölümde ele alınmayan liderlik teorileri de mevcuttur.
117 Özet Liderlik ilgili yazında günümüzün en populer konuları arasında yer almaktadır. Liderlik konusunun popülerliğinin hiç bitmeyeceği ve gelecekte daha da önemli hale geleceği düşünülmektedir. Lider, en basit şekilde, insanları yönlendiren, onları harekete geçiren ve motive eden kişiler olarak tanımlanmaktadır. Lider ile yönetici kavramının çoğu zaman birbirine karıştırıldığı görülmektedir. Liderlik genellikle kişisel özellikler ile ilgiliyken, yöneticilik bulunulan pozisyonla ilgilidir. Lider insanları yönlendirirken, yönetici yönetir. Lider örgütte herhangi bir pozisyonda bulunan herhangi bir kişi olabilirken, yönetici örgütün belli hiyerarşik kademelerinde yer alan kişilerdir. Liderleri diğer insanlardan farklı kılan ve birçok kişi arasından ayrılarak lider olmasını sağlayan birtakım özelliklerinin bulunduğu varsayılmaktadır. Bu özelliklerle ilgili birçok farklı ve benzer görüş olmasına rağmen genellikle öne çıkan lider özelliklerinin; dürüstlük, doğruluk, motive edici olma, girişkenlik ve iletişime açık olma, özgüven yüksekliği ve istikrarlı olma gibi davranışlar olduğu belirtilmektedir. Liderlerin başkalarını etkileyebilmesi ve onları peşlerinden sürükleyebilmesi için izleyiciler üzerinde güce sahip olmaları gerekmektedir. Liderin gücünü aldığı birçok kaynak bulunmaktadır. Bunlardan ilki, makamın lidere sağladığı yasal güçtür. Diğeri, liderin izleyiciler üzerinde yaptırıma ve cezaya dayanan zorlayıcı gücüdür. Üçüncü güç kaynağı, liderin kişilik özellikleriyle kazandığı karizmatik güçtür. Dördüncü kaynak, liderin sahip olduğu bilgi, beceri ve tecrübesiyle kazandığı uzmanlık gücüdür. Liderin güç aldığı son kaynak ise, izleyenleri motive etmede kullandığı ödüllendirmedir. Her liderin farklı bir liderlik tarzının olduğu görülmektedir. İlgili literatürde iki farklı liderlik tarzından söz edilmektedir. Bunlardan ilki daha geleneksel olan; otokratik, demokratik-katılımcı ve tam serbestlik tanıyan-liberal liderlik tarzlarıdır. Otokratik liderlerin emir ve talimatlar vererek astlarını yönlendirmeye çalıştığı görülmektedir. Demokratik-katılımcı liderliği benimseyen kişilerin, hemen her konuda izleyenlerin fikir ve düşüncelerine başvurduğu ve katılımcılığı benimsedikleri görülmektedir. Tam serbestlik tanıyan liderler ise, izleyenlere hiç müdahale etmemekte ve onlara tam bir serbestlik tanımaktadır. Çağdaş liderlik tarzları ise, değişimi ve gelişimi benimseyen dönüştürücü, üyeleri işi başarma noktasında teşvik eden etkileşimci ve kişileri taşıdıkları kişilik özellikleri ile etkileyen karizmatik liderlik tarzlarıdır. Her liderlik tarzının izleyenleri etkileme, onları harekete geçirme noktasında olumlu ve olumsuz yönleri bulunmaktadır. Liderlik ile ilgili ortaya atılan birçok teori bulunmaktadır. Bu teorilerin ilk çıkışı geçmiş yıllara dayanmakla birlikte, bugün hala geçerliliğini koruduğu görülmektedir. Liderlik teorilerinden ilki, özellikler teorisidir. Liderlikle ilgili bilinen en eski bu teoriye göre, liderleri lider yapan taşıdıkları özellikleridir. Özellikler teorisi, liderlerin fiziksel ve kişisel özellikleri ile diğerlerinden ayrıldığını ifade etmektedir. Liderlerin davranışları üzerine odaklanan davranışsal liderlik teorileri dört temel çalışmadan oluşmaktadır. Bunlardan ilki Ohio State Üniversitesi’nde yapılan liderlik araştırmalarıdır. Bu araştırmalarda liderlerin iki temel davranışta bulundukları ifade edilmiştir. Bunlar; liderin davranışlarında izleyicilerine ağırlık vermesini ifade eden, kişiyi dikkate alma ile, liderin, gerçekleştirilmek istenen amaçla ilgili işin zamanında tamamlanması için, amaç belirleme, grup üyelerini organize etme vb. için talimatlar verme yönündeki davranışlarından oluşan insiyatif faktörüdür. Davranışsal liderlik teorileri içerisinde yer alan diğer çalışma, Michigan Üniversitesinde yapılan araştırmalardır. Bu araştırmalarda temelde iki tür liderlik davranışı olduğu belirtilmiştir. Bunlar işe yönelik ve kişiye yönelik liderlik davranışlarıdır. İşe yönelik liderler, izleyenlerin işlerini yapıp yapmadıkları ile ilgilenen ve bunun için onları sıkı bir şekilde denetleyerek, gerektiğinde ceza vermektedir. Kişiye yönelik liderler ise, izleyicilere yetki devrederek onların gelişimine destek olmaya çalışmaktadırlar. Bu konu ile ilgili bir diğer çalışma ise Blake ve Mouton tarafından ortaya atılan yönetim tarzı matriksidir. Bu matrikste iki temel lider davranışından söz edilmektedir. Bunlardan biri kişilerarası ilişkilere diğeri ise üretime yönelik olmadır. Bu matriks üzerinde etkili olmayan lider, klüp lideri, görev lideri, örgüt lideri ve ekip lideri olmak üzere beş farklı lider tipi bulunmaktadır. Davranışsal
118 liderlik teorileri içerisinde ele alınan son çalışma Likert’in sistem 4 modelidir. Bu modelde de istismarcı otokratik, yardımsever otokratik, katılımcı ve demokratik olmak üzere 4 tip lider davranışı olduğu ifade edilmiştir. Liderlikle ilgili son teori ise durumsal liderlik teorileridir. Durumsal liderlik teorileri, en iyi liderlik tarzının durumlara ve koşullara göre değişeceğini belirtmektedir. Bu teorilerden en fazla bilineni Fiedler’in etkin liderlik modelidir. Bu modelde liderlerin davranışlarının etkinliğini belirleyen üç temel önemli durumsal değişken olduğu ifade edilmiştir. Bunlar; lider ile izleyiciler arasındaki ilişkiler, başarılacak işin niteliği ve liderin mevkiye dayanan otoritesinin derecesidir. Fiedler bu üç değişkene göre kişilere yönelik liderlik tarzının mı yoksa işe yönelik liderlik tarzının mı daha etkin olacağını belirtmiştir. House-Evans tarafından ortaya atılan Yol-amaç teorisinin odak noktası, izleyicileri destekleyici davranışlarla amaçlara ulaşmaları için motive etmektir. Bu teoride dört çeşit liderlik davranışı bulunmaktadır. Bunlar, yönlendirici, destekleyici, katılımcı ve başarıya yönelik liderliktir. Durumların liderlik türlerinin belirlenmesinde etkili olduğunu belirten bir başka model olan Vroom-Yetton modeli ise, durumun özelliklerine bağlı olarak, astın kararların paylaşılmasında ne kadar söz sahibi olması gerektiğini açıklamaktadır. Bu modele göre otokratik-1, otokratik-2, danışmacı-1, danışmacı- 2, grup-1, grup-2 ve yetki devreden olmak üzere dört çeşit karar verme biçimi vardır. Son durumsal liderlik teorisi ise Hersey-Blanchard’ın durumsal liderlik teorisidir. Bu teoride de anlatan, satan, katılımcı ve yetki göçeren olmak üzere 4 liderlik tarzının olduğu belirtilmiştir. Bu teoride ayrıca kişilerin kendi davranışlarını yönlendirmede sorumluluk alma istek ve yetenekleri olarak ifade edilen olgunlukla ilgili olarak iş olgunluğu ve psikolojik olgunluğun da liderlik tarzlarının belirlenmesinde etkin olduğu üzerinde durulmuştur.
119 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi liderliğin doğru bir tanımı değildir? a. Liderlik, karşılıklı davranış ve fikir birliği ile yapıyı ele geçirmek ve bu hareketi devam ettirmektir. b. Liderlik, ortak bir amaca doğru grubun davranışlarını yönlendirmek için bireyin yapmış olduğu davranışların tümüdür. c. Liderlik sadece doğuştan gelen özellikler topluluğudur. d. Liderlik, amaçları gerçekleştirmek için uğraşanları uyarlayıcı, onların sorunlarını yanıtlayıcı bir roldür. e. Liderlik, iletişim sürecinin yaşandığı bir ortamda önceden belirlenmiş hedeflere ulaşmak için kişilerarası etkileşim sürecidir. 2. Aşağıdakilerden hangisi tüm liderlik tanımlarda ortaya çıkan öğelerden bir değildir? a. Amaç b. Güç
c. Lider d. Ortam e. İzleyenler
arasındaki farkı belirten ifadelerden biri değildir? a. Yönetici önceden belirlenen amaçlara ulaşmak için çalışır, lider ise grubun amaçlarını belirler. b. Yönetici çoğu kez başkaları tarafından o göreve getirilirken lider içinde bulunduğu gruptan doğar. c. Yönetici gücünü yasa, yönetmelik vb.den alırken, lider gücünü kişisel özelliklerinden ve içinde bulunduğu koşullardan alır. d. Her yöneticinin liderlik özelliğine sahip olduğu varsayılır. e. Bir kişinin yönetici olabilmesi için mutlaka bir makama sahip olması gerekirken, lider olmak için yönetici olmaya gerek yoktur.
özelliklerinden biri değildir? a. Duygularına göre karar vermelidir. b. Zamanı iyi kullanmalıdır. c. Pozitif düşünmelidir. d. Doğru ve gerçekçi olmalıdır. e. Grup üyelerini iyi tanımalı ve onlara güvenmelidir.
kaynaklarından biri değildir? a. Yasal güç b. Zorlayıcı güç c. Uzmanlık gücü d. Ödüllendirme gücü e. Etkileyici güç
faktörlerden hangisi(leri)nin göz önünde bulundurulması gerekir? I. İşletmenin faaliyet alanı II. İşletmenin faaliyet konusu III. İzleyicilerin kişilikleri IV. Ülkelerin jeopolitik yapıları a. Yalnız I b. Yalnız II c. I, II ve IV d. I, II, III e. III ve IV 7. Aşağıdakilerden hangisi geleneksel liderlik tarzlarından biri değildir? a. Otokratik liderlik b. Demokratik liderlik c. Dönüştürücü liderlik d. Liberal liderlik e. Katılımcı liderlik
120 8. Aşağıdakilerden hangisi etkileşimci liderliğin unsurlarından biridir? a. Şarta bağlı ödül b. Karizmatik etki c. İlham verme d. Entelektüel uyarım e. Bireysel ilgi
içerisinde yer almaz? a. Düşünsel b. Davranışsal c. Fiziksel d. Duygusal e. Sosyal
araştırmalarından biri değildir? a. Ohio State Üniversitesi araştırmaları b. Michigan Üniversitesi araştırmaları c. Fred Fiedler’in etkin liderlik modeli d. Blake Mouton’yönetim tarzı matriksi e. Likert’in Sistem 4 modeli
Kavramı” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
Kavramı” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. a Yanıtınız yanlış ise “Liderlerin Özellikleri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. e Yanıtınız yanlış ise “Liderin Güç Kaynakları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz.
başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. c Yanıtınız yanlış ise “Liderlik Tarzları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. a Yanıtınız yanlış ise “Liderlik Tarzları” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. b Yanıtınız yanlış ise “Liderlik Teorileri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. c Yanıtınız yanlış ise “Davranışsal Liderlik Teorileri” başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yüklə 268,14 Kb. Dostları ilə paylaş:
|