Iyi bir lider olmasıdır

 

 

   

113

• 

Liderin Mevkiye Dayanan Otoritesinin Derecesi: Bu değişken ise, liderin ödüllendirme, 

cezalandırma, işe son verme, terfi ettirme vb. konularında sahip olduğu yetkinin derecesini ifade 

etmektedir. Belirli bir örgüt içinde çalışan liderin bu tür yetkileri “fazla” veya “az” olabilir. 

Yetkilerin fazla olduğu durum liderlik için olumlu bir ortama, az olduğu durum ise olumsuz bir 

ortama işaret etmektedir.  

Fiedler en etkili liderliğin yukarıda sıralanan temel özelliklere göre farklılaşacağını belirtmiştir. Lider 

ile izleyiciler arasındaki ilişkilerin iyi ya da zayıf olması, işlerin rutin ya da karmaşık olması ile liderin 

mevkiye dayanan otoroitesinin derecesi, liderin davranışlarına yön vermekte her bir durum için etkili 

liderlik türü değişmektedir. Fiedler, en iyi liderlik tarzının bu faktörlere göre değişeceğini belirtmiştir.  

Fiedler’in ortaya koyduğu bu üç ayrı değişkenin ilişkilendirilmesi sonucunda sekiz ayrı durum 

oluşmuştur. Buna göre, liderin göstereceği davranış biçimi, her durum için değişik olacaktır (Zel, 200, s. 

147). Tablo 5.2’de Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli görülmektedir.  

 

Tablo 5.2: Fiedler’in Etkin Liderlik Modeli 

 

 

1 2 3 4 5 6  7  8 

YAPISAL 

FAKTÖRLER 

 

LİDER-AST 

İLİŞKİLERİ 

 

İYİ 

 

ZAYIF 

 

İŞİN NİTELİĞİ 

 

RUTİN 

 

KARMAŞIK 

 

RUTİN 

 

KARMAŞIK 

 

LİDERİN  

OTORİTESİNİN 

DERECESİ 

 

FAZLA 

 

AZ 

 

FAZLA 

 

AZ 

 

FAZLA  

 

AZ 

 

FAZLA 

 

AZ 

DURUMUN ELVERİŞLİĞİ 

 

ÇOK ELVERİŞLİ 

 

ELVERİŞLİ 

 

AZ ELVERİŞLİ 

DURUMSAL BELİRSİZLİK 

 

ÇOK BELİRLİ 

 

ÇOK BELİRLİ 

 

AZ BELİRLİ 

 

LİDERLİK TARZI 

 

İŞ 

 

İŞ 

 

 İŞ 

 

AST 

 

AST 

 

AST 

 

İŞ 

 

İŞ 

 

Kaynak: Uğur Zel, (2006), Kişilik ve Liderlik, 2. Baskı, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, s. 148. 

 

Tablo 5.2’de görüldüğü gibi ilişkilerin iyi ya da zayıf olması, işin planlanmış ya da planlanmamış 

olması ve formel otoritenin varlığına göre işe ya da kişiye yönelik liderlik tarzı daha uygun olmaktadır. 

Davranışsal liderlik araştırmaları yapanların aksine Fiedler, en iyi liderlik tarzının kişiye yönelik liderlik 

olmadığını, bazı durumlarda kişiye yönelik liderliğin uygun olduğunu, bazı durumlarda ise işe yönelik 

liderliğin daha başarılı sonuçlar verebileceğini belirtmiştir.  

Fiedler’in modeline bazı eleştiriler yöneltilmiştir. Bu eleştiriler, başka bazı kişilik özelliklerinin 

kullanılmasını ve bu özelliklerle durum arasında ilişki kurulmasını önermişlerdir. Öte yandan, 

metodolojik eleştiriler ve elverişlilik boyutuna ait başka alternatifler de ileri sürülmüştür. Buna karşılık bu 

teori, günlük yaşantıya uygunluğu ve değişik ortamları, insan özellikleriyle ilişkilendirmesinden dolayı 

olumlu eleştiriler de almıştır (Zel, 2006, s. 149).  

 Fred Fiedler’in etkin liderlik modeli hakkında kısaca bilgi veriniz.  

Yol-Amaç Teorisi 

Genel olarak Robert House ve Martin Evans tarafından geliştitirildiği kabul edilen yol-amaç teorisi 

durumsal liderlikle ilgili ele alınacak ikinci teoridir. 

Yol-amaç teorisinin temelinde, “bireysel tutum veya davranışın işin veya davranışın yol açacağı 

muhtelif çıktılara ve bu çıktıların değerlendirilmesine bağlı olarak tahmin edilebileceğini ifade eden 

beklenti-değer teorisi bulunmaktadır

 

(Mc Laurin, 2006, s. 99). 

---

 

 

   

114

Yol-amaç teorisine göre liderin görevi, belirli bir görevi yerine getirebilmek için izleyicilerine bilgi, 

destek ve diğer kaynakları sağlamaktır. Diğer bir deyişle, astların amaçlarına ulaşmalarında liderin 

görevinin destek olma ve astların amaçlarıyla örgütsel veya grubun amaçlarıyla uyumunu sağlama 

olduğunu ifade eder. Bu teori, liderin hali hazırdaki durumunu analiz ederek doğrudan destekleyici veya 

başka tarz davranışlar sergilemesi varsayımına dayanmaktadır (Robbins ve Judge, 2012, s. 385). Yol-

amaç teorisinin odak noktası izleyicileri destekleyici davranışlarla amaçlara ulaşmaları için motive 

etmektir. Liderin başarısı büyük ölçüde bunu başarma yeteneğine bağlı olarak değişmektedir.  

Bu teoriye göre bir insanın davranışlarını etkileyen iki faktör vardır: kişinin, belirli davranışların 

belirli sonuçlara ulaştıracağı konusundaki inancı (bekleyiş) ve bu sonuçlara verilen değer (valens). Bu 

teoriye göre grup üyeleri (izleyiciler) lider tarafından iki hususta motive edilebilir. Bunlar; liderin 

izleyicilerin bekleyişlerini etkileme derecesi (yol) ve liderin izleyicilerin valensini etkileme derecesi 

(amaç) dir (Koçel, 2011, s. 588). 

Yol-Amaç teorisi, dört çeşit liderlik davranışı belirlemektedir. Bunları  aşağıdaki  şekilde özetlemek 

mümkündür (Özkalp ve Kırel, 2010, 319): 

• 

Yönlendirici Lider: Astlardan beklentilerinin neler olduğunu açıklar, görevleri nasıl 

başaracakları konusunda rehberlik eder, iş programları yapar ve astlara başarı standartlarının 

tanımını yapar. 

• 

Destekleyici Lider: Astlara arkadaşça davranarak onların statülerine ilgi gösterir. Astların 

kendilerini iyi hissetmelerini sağlar.  

• 

Katılımcı Lider: Kararları vermeden önce astların fikirlerine başvurur. Onların istek ve 

düşüncelerini dikkate alır.  

• 

Başarıya Yönelik Lider: Bu lider ise, amaçlara ulaşmada astlardan yüksek perdormans 

bekleyen, bu performansı göstermeleri içinde gereken desteği sağlayan bir liderlik tipidir.  

Liderin davranışlarının uygunluğu, izleyenlerin kişilik özelliklerine, izleyenler üzerinde oluşacak 

zaman ve çevre baskısına, ayrıca işin niteliği gibi faktörlere bağımlı olarak değişmektedir. Örneğin, 

insanın geleceğini kendi kararlarının belirleyeceğine inananlar katılımcı bir liderlik tarzından, insanın 

geleceğinin kişinin kontrolü dışındaki faktörler tarafından belirleneceğine inananlar ise büyük ölçüde 

talimat veren liderlik tarzından tatmin duyacaklardır. Aynı şekilde, başarmak istedikleri işin gerektirdiği 

nitelikleri kendilerinde gören izleyenler, liderin göstereceği talimat verici ve yol gösterici davranışı daha 

az benimseyeceklerdir (Zel, 2006, ss. 141-142). 

İlgili faktörlere bağlı olarak en uygun liderlik tarzının hangisi olacağını belirlemek mümkün 

olmaktadır. Her bir liderlik davranışının izleyiciler üzerindeki etkisi birbirinden farklıdır. Bazı 

durumlarda başarıya odaklanmış lider davranışı daha olumlu sonuçlar verirken, bazı durumlarda katılımcı 

ve destekleyici davranış gösteren liderler daha başarılı olmaktadır. Bazense yönlendirici liderlerin daha 

etkili olduğu görülmektedir. Önemli olan durum ve koşulları ayrıntılı bir biçimde analiz ederek en uygun 

lider davranışını ortaya koymaktır. 

Yol-amaç teorisinin uygulamalı araştırmasını yapmak oldukça zordur. Konuyla ilgili araştırma 

sonuçlarının ise farklı bulgular elde ettiği görülmektedir. Araştrımalardan bazıları, etkin liderlerin 

izleyicilerinin amaçları önündeki engelleri kaldırmak olmadığını, bazıları ise teorinin uygulamalı 

araştırmalardaki sonucunun tam bir hayal kırıklığı olduğunu belirtmektedir. Ancak bazı araştırmacılar 

teoriyi test edebilecek yeterlilikte araştırma tasarımının henüz oluşturulamadığını ifade etmektedir. Bu 

nedenle teoriye ilişkin yazında kesin bir bakış açısının geliştirilemediği görülmektedir (Robbins ve Judge, 

2012, s. 385). 

 

Vroom veYetton’un Liderlik Modeli 

Liderliğin durum ve koşullara bağlı olarak değişebileceğini ve değişik ortamlarda farklı liderlik türlerinin 

daha etkili olacağını savunan durumsal liderlik teorilerinden bir diğeri de Vroom ve Yetton tarafından öne 

sürülen liderlik modeli ya da diğer bir adıyla karar ağacı modelidir.  

---