İxtisas: Yerquruluşu, torpaq və şəhər kadastrı Fənn: Fotoqrammetriya Müəllim: Məmmədova Aygül Mustafa qızı
Yüklə 0,81 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Radioyüksəklik ölçən
- Aerofotoşəkillərin cəhətlənmə elementləri.
- Mövzu – 5.
Ədəbiyyat 1.S.A.Muraşev Y.U.Qebqart A.S.Kisliçın Aerofotogeodeziya-Moskva“Nedra”1985 2.A.İ.Obiralov , A.N.Limanov, L.A.Qabrilova Fotoqrammetriya Moskva “KolosS”2004 3.Adil Əzizov Məsafədən zondlamanın fiziki əsasları Bakı -2011 Aerofotoşəkillərin uçuş zamanı xarici cəhətlənmə elementlərinin təyini. Topoqrafik aerofotoplanalma zamanı adətən aşağıdakı cihazlardan istifadə edilir: Aerofotoaparat, sabitləşdirici qurğu, radio yüksəklik ölçən, statoskop, radioməsafəölçən stansiyalar. Müasir dövrdə AFA-TE, AFA-TES,AFA-41 və TAFA topoqrafik aerofotoaparatları geniş yayılmışdır. Bütün fotokameralar 18x18sm formatlı kadra malikdir. AFA-TE(topoqrafik-elektrik) aerofotoaparatı fokus məsafələri l=5;70; 100; 140; 200; 350; 500 mm olan obyektlərə malikdir. AFA-TES fotokamerası fokus məsafəsi f=50 və 100mm olan obyekt və AFA-41 aparatı fokus məsafəsi f=75; 100; 200mm olan obyektivə və TAFA fotokamerası isə f=200mm obyektivə malikdir. Aerofotoşəkillərin həlletmə qabiliyyəti orta hesabı kadrın mərkəzində 40-50 kənarlarda isə 20-25 Aerofotoapparatlar sabitləşdirici qurğu üzərində yerləşdirilir. Bu qurğu fotokameranın baş optik oxunun şaquli xətlə üst-üstə düşməsini təmin edir. Bu zaman onlar arasında qalan bucaq Havadan yer səthinin şəklini çəkmək üçün istifadə edilən cihaza aerofotoaparat deyilir.1-ci aparat 1886-ci ildə Sreznevski tərəfindən icra olunub. Aerofoapratlar mexanikliyinə avtomatik , yarım avtomatik , avtomat olmayan sistemlərə bölünürlər.
Ən çox istifadə olunan bir abiyektivlidir. Aerofotoaparatlar qurluşuna və istifadəsinə görə bir neçə siniflərə bölünür.
Topoqrafik aerofotoçəkilişdə aşağıdakı əsas avadanlıqlardan istifadə olunur. Aerofotoaparatda hirosabitləşdirici qurğu, radioyüksəklik ölçən, stataskop,(həsas barometr) və radiouzaqlıq ölçən stansiya aerofotoaparat ilə plan və xəritələrin tərtib edilməsi üçün şəkilləri alınır. Aerofotoaparatlar təyyarənin altında yerləşən pəncərənin üstündə hirostabizator üzərində yerləşir. Hirostabizator aerofotoaparatlar optik oxunu (obyektivin) şaqul vəziyyətində saxlayır. Ya da şaquldan 0.15 dəqiqədən artıq meyl etmir. Aerofotoaparatlar aşağıdakı növlərə bölünür. 1.AFA- TE (topoqrafik elektirik) f 2.T-airofotoaparatlar(topoqrafik) aerofotoaparatlar f=1000 3.Aerofotoplanalma -41 f Bu aerofotoplanalma işləri avtomatlaşdırılır. Onların işini komanda cihazı idarə edir. Şəkil üzərində tarazın xəyalını almaq üçün xususi qurğu vardır. Birinci işıq keçirməyəndir. İkinci kvadrat şəkilli pəncərə vardır.Üzərində kaset yerləşir bir kameranın koordinat çərçivəsidir. Şəkilçəkmə zamanı şəkil üzərində koordintların vəziyyəti qeyd edilir. Koordinat çərçivəsinin ölçüləri 18sm x 18sm olur. Şəkilçəkmə anında lent bu çərçivə üzərində yatır. Koordinat nişanlarını birləşdirdikdə koordinat başlanğıcinin mərkəzi təyin olunur(şək 0 nök). Aparatın aşağı hisssində obyektiv.(8-yerləşir). Obyektivin optik mərkəzindən koordinat çərçivəsinin müstəvisinə qədər olan məsafə Obyektivin fokus məsafəsi adlanır. Obyektivin süzgəci və diafraqması vardır. 7- aparatın süzgəci elektirik mühəriki vastəsiylə hərəkətə gətirilir. Şəkilçəkmə fasiləsi 1/40 – 1/1000 saniyəyə qədərdir. Kaseta – kasetdə 2 sarğı vardır. Bu lent iki sarğılara dolanır. Bu kasetdə 60-120m lentə qədər yerləşir. Bu da 300-ə qədər şəkil çəkməyə imkan yaradır.4- hamarlayıcı stoldur. Hamarlayıcı stol vasitəsilə müstəvi şəklinə gətirilir. 10- vasitəsilə lenti stol üzərinə yatırmaq üçün hava vurulur. Kasetlərin mexanizmi hərəkətə elektrik mühərikləri vasitəsilə gətirilir. Aerofotplanalma işini kamanda cihazı yerinə yetirir. Şəkilçəkmə vaxt intervalı 
Burada T- vaxt intervalı , B- Şəkilçəkmə bazisi, W- təyyarənin Radioyüksəklik ölçən Radio yüksəklik ölçən müəyyən zaman fasiləsində yer səthindəki elektron maqnit dalğaları (radiodalğalar) göndərir. Həmin dalğalar yer səthinə çatır və oradan əks olunur. Həmin əks olunmuş dalğaları radioyüksəklik ölçənin qəbuledicisi stansiyası tərəfindən qəbul olunur.Stansiyada gediş qayıtma vaxtı xususi indiqator diaqrammasinda yazılır. Dalğaların gedib qayıtma vaxtını bilərək təyyarədən dalğanın əks olunduğu nöqtəyə qədər olan məsafəni təyin edirlər.
Şəkilçəkmə yüksəkliyi H=D*cos 
Bu düsturlarda D-şüa əks olunan nöqtədən stansiyaya qədər məsafədir. Radioyüksəklikölçən şəkilşəkmə yüksəkliyini H=0,5st asıllığına uyğun təyin edirki, burada s-radiodalğaların yayılma sürəti, f- radiodalğaların qət etdiyi məsafə. Düzənlik ərazidə radioyüksəklik ölçmə dəqiqliyi 1,2m-dir. Bəzi hallarda lazer yüksəklik ölçənlərdən də istifadə edirlərki, bunlarında dəqiqliyi 1-3m-dir.
Aşağı yüksəklikdə atmosferin dəyişməsinə görə cihazın işində səhv artır(3 km). Yuxarıda isə cihazın hiss etməsi azalır(atmosferin seyrəkliyinə görə). Hirosabitləşdirici qurğu – Şəkillərin əyilmə bucağının qarşısını almaq üçün təyin edilmişdir. Kiroskopun əsas işi ondan ibarətdir ki oz oxu ətrafında firlanan firfiranın öz vəziyyətini fəzada dəyişməyə çalışmasıdır. Kiroskopun firlanma oxu ilə aerofotoaparatların optik oxu aerofotoaparatların korpusundan qurulmuş elektirik səviyyə ilə şaquli vəziyyətə gətirilmişdir. Optik ox həqiqi şaquli vəziyyətdən çıxarkən elektrik səviyyəsinin əyilməsi baş verir. Əmələ gələn elektrik siqnalı korreksiya motoruna yönəldilir və geri qayıdan kardanın halqaları ilə kiroskopların oxları əvvəlki vəziyyətə qayıdır. H55 qurğusunda bu misal 10,15 dəq dəqiqliyi ilə yerinə yetirilir. Aerofotoşəkillərin proyeksiya mərkəzlərinin plan geodezik koordinatlarını təyin etmək üçün radio məsafəölçən stansiyalardan istifadə edilir (RDS). Tam RDS 2və 3 yerüstü və 1 təyyarə stansiyasından ibarətdir. Yerüstü stansiyalar aerofotoplanalma rayonunda yerləşdirilir. Və geodeziya istinad məntəqələrinə bağlanılır. Fotoplanalma zamanı təyyarə stansiyası yerüstü stansiyalarla fasiləsiz radio rabitə alırlar və AFA-nın çaxmağının açılışı anında fotoreqistrator onun göstəricisini qeyd edir. Bundan sonra təyyarənin yerüstü stansiyalardan (ayrı-ayrılıqda) hansı uzaqlıqda olduğu təyin edilir və proyeksiya mərkəzlərinin geodezik koordinatları tapılır. Koordinatların yapılma dəqiqliyi 350km məsafəyə qədər 5-8m-dir.Belə dəqiqlik RDS-lərdən 1:25000 və daha kiçik miqyaslı xəritələrin tərtibi üçün istifadə etməyə imkan verir. Geodeziya koordinat sistemində proyeksiya mərkəzlərinin yüksəkliyi radioyüksəklikölçən və strotoskopun köməyilə aeroradio nivelirləmə prinsipi əsasında təyin etmək olar. Aeroradio nivelirləmə mahiyyəti aşağıdakılardan ibarətdir: (şəkil 10) Təyyarə məlum  =  +  - 
Proyeksiya mərkəzinin yüksəkliyini isə aşağıdakı düsturla hesablanır:  = + = +
Aeroradio nivelirləmənin dəqiqliyi statoskopun və radioyüksəklik ölçənin xətası nəzərə alınmaqla taqribən 5m-dir. Radioyüksəklikölçən lazer cihazı ilə əvəz olunduqda dəqiqlik artır və = 1-3m çatır. Aerofotoşəkilin meyl bucağı üfüq xəttinin ulduzların şəklini çəkməklə təyin edilir. Çünki üfüq xəttinin fotoqrafiyası üzrə aeroşəklin meyl bucağının ərazi relyefindən , refrokisyadan asılı olaraq az dəiqiqliklə təyin edilir. Ulduzların şəkli üzrə də meyl bucağının edilməsi ona görə mümkün deyilki, topoqrafik aerofotoplanalma gündüz həyata keçirilir, bu zaman isə ulduzlar görünmür. Hər iki üsuldan kosmik planalmada istifadə edilir. Topoqrafik aerofotoplanalmada isə əsas üsul meyl bucağının təyinindən deyil, sabitləşdirici qurğunun köməyi ilə aerofotoşəkilin üfüqi vəziyyətini saxlamaqdan ibarətdir. Aerofotoşəkillərin cəhətlənmə elementləri. Proyeksiya mərkəzinə aeroşəkilin vəziyyətini təyin etmək üçün daxili cəhətlənmə elementlərindən,şəkili çəkilən sahəni koordinatı sisteminə görə təyin etmək üçün isə xarici cəhətlənmə elementlərindən istifadə edilir.Daxili cəhətlənmə elementləri aeroşəkili koordinat sistemində baş nöqtənin koordinantlarından və aparatın f- fokus məsafəsindən ibarətdir.Xarici cəhətlənmə elementləri aşağıdakılardır. 1.Proyeksiya mərkəzinin koordinatları 2.Aeroşəklin meyl bucağı 3.Aeroşəklin koordinat oxlarının aeroşəkil müstəvisində baş vertikala (şaqulu) görə istiqamətlərini təyin edən 4.Şəkilçəkmə xəttinin istiqamətini təyin edən A azimutu Xarici cəhətlənmə elementləri ya bilavasitə şəkillərin çəkilməsi zamanı,ya da geodezik istinad şəbəkəsinin məntəqələrindən istifadə etməklə fotoqrammetrik üsulla təyin edilir.Aero və kosmik şəkillərin xarici cəhətlənmə elementləri,həmçinin bilavasitə planalma zamanı xüsusi cihaz və qurğuların radiogeodezik stansiyaların,radioyüksəklik ölçənlərin stotoskopun və s köməyi ilə təyin edilir. Məhəllin fotoqrafik şəklinin havadan çəkilməsi təkcə təyyarələrdən deyil, digər daşıyıcılardan da istifadə etməklə həyata keçirilir.Belə daşıyıcılardan vertolyot,hava şarları,aerostot drijabl planer və s göstərilə bilər.Aşağıdakı cədvəllərə L.E.Simirnova görə müxtəlif uçan aparatlardan hava planaalmasına xarakterik olan yüksəkliklər və miqyas verilmişdir.
Aerofotoplanalma uçuşunun qarşısında duran əsas tələblər təyyarənin ciddi əvvəlcədən müəyyən edilmiş düzxətli marşrut üzrə uçmasından, verilmiş yüksəklik saxlamaqdan,və s-dən ibarətdir.Bu zaman küləyin təsiri də nəzərə alınmalıdır. Aerofotoplanalma apparatı kompleksinin işinə aerofotoapparat, radioyüksəklik- ölçən, stotskop və s.bilavasitə bortoperator nəzarət edir.Təsvirdə sürüşmənin əmələ gəlməsinin qarşısının almaq üçün (δ≥0,1mm nəzərə alınacaq kəmiyyətdə artıq olan ) şəkilçəkmə zamanı obyektin qapanma müddəti aşağıdakı düsturla hesablanır. t= burada Kameranın xarici cəhətlənmə bucaq elementlərinin əhəmiyyətindən və şəkillərlə ərazinin örtülməsi xarakterindən asılı olaraq perspektiv,plan və sabitləşdirmənin aerofotoplanalma və həçminin bir tək bir marşrutlu və sahəvi aerofotoplanalması ayırd olunur. Pespektiv planalma kameranın optik oxunun şaquli xəttdən nəzərə çarpacaq bucaq meyilliyinin (200 və daha çox) zamanı həyata keçirilir. Plan aerofotoplanalması zamanı kameranın optik oxunun şaquli vəziyyətdə saxlamağa çalışırlar.Sabitləşdirmənin aerofotoplanalmanı meyil bucaqları 400-dən artıq olmayan şəkillərin alınmasına imkan verən xüsusi hidro sabit fotoqurğunun köməyi ilə həyata keçirilir. Tək aerofotoplanalma dedikdə ərazinin müəyyən edilmiş kiçik sahələri- nin fotoqrafik şəkilinin çəkilməsi başa düşülür.Bir maşurutlu aerofotoplan- alma adətən ərazinin xətti obyektlərinin çay dərələrinin,şosse yolları və s Fotoqrafiya etmək üçün istifadə edilir.Sahə aerofotoplanalması ərazinin bütövlüklə şəkillərlə örtülməsi başa düşülür. Yüksək informasiyalı və həndəsi dəqiqliyə malik keyfiyyətli aeroşəkillər almaq üçün fotoqrafik işlərin yerinə yetirilməyəcəyi şəraiti və onun texniki parametrlərini əvvəlcədən müəyyən etmək lazımdır. Bunun üçün tədqiqatın məqsədini və aeroşəkillər əsasında tərtib olunacaq xəritələrin xüsusiyyətlərini müəyyən etmək lazımdır. Bundan başqa tərtib olunacaq ərazinin landşaft şəraitini və fiziki vəziyyətini (səthin spektral xarakteristikası, relyef, meşə örtüyü, rütübətlilik, ərazinin mənimsənilmə dərəcəsi və s) nəzərə almaq lazımdır. Aerofotoplanalmanın texniki parametrinin seçilməsi ərazinin fiziki coğrafi xüsusiyyətindən aşlı olaraq hansı növ aerofotoapparatın istifadə olunması deməkdir.Bundan başqa texniki parametirlərə apparatın fokus məsafəsi,şəkilçəkmə yüksəkliyi və şəklin miqyası, aeroplyonkanın və işıq filtirinin növü daxildir. Əgər aerofotoplanalma materiallarından keyfiyyətin- dən başqa kəmiyyət informasiyası da tələb olunursa bu zaman topoqrafik ölçü aerofotoapparatından istifadə edilir. Digər hallarda isə adi aerofotokameralar tətbiq edilir. Əgər relyefin təhrifi hesabına yüksək plan dəqiqliyi tələb olunursa bu zaman şəkilçəkmə yüksəkliyini artırmaq lazımdır. Yer səthi obyektlərinin çoxunun qışda və yazın əvvəlində qar və suyun altında qaldığını nəzərə alıb, planalmanın yay dövründən payızın əvvəlinə qədər aparmaq daha məqsədə uyğundur. Bu dövrdə fotoqrafiya işləri üçün aydın, buludsuz səmalı günlər seçilir.
.
Kosmik fotoplanalma Plan: 1.Kosmik planalmanın xüsusiyyətləri. 2.Kosmik fotoplanalmanın aerofotoplanalmadan fərqi 3.Kosmik şəkillərin fotoqrammetrik işlənmə xüsusiyyətləri 4. Kosmik planalmanın təsərrüfatda tətbiqi 5.Planalma avadanlıqları Ədəbiyyat 1.S.A.Muraşev Y.U.Qebqart A.S.Kisliçın Aerofotogeodeziya-Moskva“Nedra”1985 2.A.İ.Obiralov , A.N.Limanov, L.A.Qabrilova Fotoqrammetriya Moskva “KolosS”2004 3.Adil Əzizov Məsafədən zondlamanın fiziki əsasları Bakı -2011 Kosmik şəkillərin fotoqrammetrik tədqiqinin metodikasını təyin edən əsas amillər planalma seansı zamanı planetin səthi ilə planalma aparan daşıyıcılarının qarşılıqlı yerləşməsindən və fotokameranın optik oxunun cəhətlənməsindən ibarətdir. Hər bir kosmik uçuş planlaşdırarkən müxtəlif elmi-texniki məsələlərin həlli üçün maksimal informasiya almağa imkan verən optimal trayektoriya seçilir. Bütün real trayektoriya formalarını həm ümumiləşdirdikdə , həm də ayrı-ayrı sahələr üzrə düz, ellips, parabola və hiperbola riyazi xətləri ilə ifadə etmək mümkündür. Kosmik aparatın düz xətt üzrə hərəkəti sürət vektorunun cazibə mərkəzindən keçdiyi zaman mümkündür . Planetlərin peyklərinin orbitləri elliptik trayektoriyaya malikdirlər. Bu halda planetin mərkəzinə yaxın olan orbit nöqtəsi perikey uzaq olan isə apokeya adlanır. Parabolik və hiperbolik trayektoriya isə kosmik aparatın açıq xətlər üzrə hərəkətinə uyğundur. Planalma aparatının kosmik daşıyıcısının optimal uçuş trayektoriyası seçildikdən sonra planalma seansının aparılacağı ayrı-ayrı sahələr müəyyən edilir. Bu zaman aşağıdakı variantlar mümkündür:
Uçuş proqramına görə kosmik gəminin planetin səthinə endiriməsi nəzərdə tutulubsa bu zaman fotoplanalma anoloji olaraq yerüstü fotoplanalmaya uyğun həyata keçirilir. Planetə yaxınlaşarkən və uzaqlaşarkən şəkilçəkmə prosesi bir kadrda bütöv yarımkürənin kiçik miqyaslı təsvirini almaq məqsədilə ,nisbətən daha uzaq məsafədən həyata keçirilir. Belə şəkillər tədqiq olunacaq ərazi haqqında ümumi məlumat almağa , səthin qlobal deşifrlənməsini yerinə yetirməyə imkan verir. Planetin belə qlobal fotoqrafiyasının üstünlüyü ondan ibarətdir ki, müəyyən şərtlər daxilində şəkli çəkilmiş yarımkürənin riyazi modelini tərtib etməyə imkan verən stereoskopik cütlər almaq mümkündür. Xəritə tərtib etmək məqsədilə şəkilçəkmə prosesini peyk orbitindən aparmaq daha məqsədə uyğundur . Bu zaman qütbü orbit üzrə uçuşlar daha əlverişli hesab edilir. Belə ki, orbit üzrə hər dövrdən sonra kosmik gəmi yeni meridian boyu hərəkət edərək və planetin səthinə qütbdən qütbə zolaqlar şəklində çəkəcəkdir. Stasionar və ya hərəkətli (mütəhərrik) kosmik aparatdan yer səthinin iri miqyaslı topoqrafik plan və xəritələrin (kiçik sahələr üçün) tərtib edilməsi üçün yerinə yetirilir. Elektromaqnit dalğalarının şüalanması 2 cür –xüsusi və əks olunan olurlar. Planalma zamanı əsasən təbii və süni mənbə tərəfindən yaradılan şüaların əks olunması qeyd edilir. Ümumiyyətlə, planalma, xüsusilə kosmik planalma üçün əsas təbii mənbə günəşdir. Kosmik planalma zamanı müxtəlif elmi tədqiqat və istehsalat məqsədləri ilə optik diapazondan istifadə edilir. Süni mənbə kimi işıqsaçan lampa ,projektor ,lazer, infraqırmızı və ultrabənövşəyi şüalandırıcılar və s. Istifadə edilir. Lakin bu günkü günə kimi kosmik planalma üçün süni mənbə yalnız radiolokasiya planalması zamanı istifadə edilir. bu zaman tədqiq olunacaq obyekt səthi radioötürücü tərəfindən radioimpulslarla şüalandırılır. İstilik şüaları şəklində olan xüsusi şüalanma infraqırmızı planalma zamanı qeyd edilir. Bu zaman infraqırmızı diapazonun üz sahəsini ayırırlar. Yaxın (ƛ =0.75-1.7 mkm) orta (ƛ=1.7- 7 mkm) və uzaq (ƛ=7- 15 mkm) .Yaxın diapazonda aparılan planalma obyektlərin temperatur fərqinə əsasən onların etibarlı deşifrlənməsinə imkan verir. Son illər radiodiapazonun mikrodalğalar hissəsində aparılan planalma təkmilləşmə üzrədir. Planalmanın aparıldığı diapazondan planalma aparatının iş prinsipindən asılı olaraq kosmik obyektlər haqqında videoinformasiya birbaşa və dolayı üsulla əldə edilə bilər .Birbaşa üsul şüalanmanın bilavasitə fotoplyonka üzərinə optik sistemin (obyektivin ) köməyi ilə qəbul və qeyd edilməsindən ibarətdir. Sonra isə fotoplyonka fotokimyəvi işlənmə üçün yer səthinə çatdırılır. Kosmik şəkillərin bu üsulla alınması əsasən pilotlu uçuşlar zamanı həyata keçirilir. Dolayı üsul kosmik şəkilləri planalma aparatları daşıyıcılarının Yer səthinə qayıtmadan almağa imkan verir. Bu zaman son təsvir göy cismindən qəbul olunmuş şüalar daşıyıcıda (həmçinin yerdə)yerləşdirilmiş optik, optik-elektron və radiotexniki qurğularda emal olunduqdan sonra fotoplyonka üzərinə qeyd edilir. Kosmik şəkillərin fotoqrammetrik işlənməsi üsulu ilə növbədə planalma aparatının texniki xarakteristikası ilə təyin edilir. Kosmik fotoplanalma zamanı fotoçəkdirmə seansı müddətində fotokameranın optik oxunun fəzada vəziyyətinin iki variantı tətbiq edilir. Bu variantlar planalmanın iki geniş yayılmış vəziyyətinə uyğundur: Paralel və konverqent Planalma seansı zamanı fotokameranın optik oxunun paralel yerləşməsi, onun fəzada tədrici dəyişməsindənibarətdir. Hər bir konkret halda optik oxun isti-qamətinin seçilməsi müəyyən zaman anında hesablanmış trayektoriya üzrə həyata keçirilir. Məsələn, fotokameranın optik oxu planetin mərkəzinə ya seansın əvvəlin-də (axırında)-1ci və 3cü vəziyyət , ya da fotokamera daşıyıcısının perikey nöqtəsində -2ci vəziyyət istiqamətlənir. Fotokameranın optik oxunun
Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
çox olur və 75% 
həddində yerləşir.
=50,70,100,140,200
kamera
təyin olunur. Əgər yüksəkliyi təyin etmək üçün lazer və işıq məsafə ölçənlə istifadə olunarsa onda şəkilçəkmə yüksəkliyi 
-şüalanma bucağıdır, f-şəkilçəkmə kamerasının FOKUS məsafəsidir.l-şəkil üzərində şəkilin nadir nöqtəsindən şüalandırılan nöqtəyə qədər olan məsafədir.V-radio işıq dalğasının sürətidir, t-gedib qayıtma vaxtıdır.
VƏ 
geodezik yüksəkliklə statoskopun 
və radioyüksəklikölçənin 
bucağı
sürüşməni 
təyyarənin hərəkət sürəti,f-aerofotoapparatın fokus məsafəsi.Əgər şəkilçəkmənin yüksəkliyi dəniz səviyyəsindən təyin edilirsə,o mütləq yük-səklik adlanır və Ho-la işarə edilir,aerodramyı nisbi yüksəkliyindən hesab- lanırsa,nisbi yüksəklik adlanıb,Hnis işarə edilir.