İxtisas: Yerquruluşu, torpaq və şəhər kadastrı Fənn: Fotoqrammetriya Müəllim: Məmmədova Aygül Mustafa qızı
Mövzu 8. Kənd təsərrüfatı şəkillərinin deşifrlənməsi
Yüklə 0,81 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kosmik planalmanın təsərrüfatda tətbiqi
- Kənd təsərrüfatı deşifrəsinin aparılma qaydası
- Torpaqların deşifrə edilməsində relyef hidroqrafiya elementlərinin rolu
- Mövzu 9. Aerokosmik şəkillərin geobotaniki deşifrəsi Plan: 1.Geobotaniki deşifrələmə
- Spektrin elektromaqnit dalğalarının uzuluğu. Şüaların növü.
- Mövzu 10. Fotoqrammetriya obyekti. Mərkəzi proyeksiyalama. Plan 1.Fotoqrammetriya obyekti. 2.Proyeksiyanın növləri
- Fotoqrammetriya obyekti
Mövzu 8. Kənd təsərrüfatı şəkillərinin deşifrlənməsi Plan:
Ədəbiyyat 1.S.A.Muraşev Y.U.Qebqart A.S.Kisliçın Aerofotogeodeziya-Moskva“Nedra”1985 2.A.İ.Obiralov , A.N.Limanov, L.A.Qabrilova Fotoqrammetriya Moskva “KolosS”2004 3.Adil Əzizov Məsafədən zondlamanın fiziki əsasları Bakı -2011 Kosmik planalmanın təsərrüfatda tətbiqi Kosmik fəzanın mənimsənildiyi illər ərzində elm və texnikanın, habelə kənd təsərrüfatının müxtəlif sahələrində tətbiq edilmək üçün istər Yer səthinin istərsə də göy cisimlərinin böyük miqyasda kosmik planalması həyata keçirilmişdir.Yerin və onu əhatə edən atmosferin tədqiqi üçün orbital stansiyalardan, kosmik gəmilərdən və süni peyiklərdən istifadə edilir. Bu uçuş aparatlarını bortlarda Yer səthinin müxtəlif spektr zonalarında planalması üçün televiziya və radiolokasiya sistemləri yerləşdirilmişdir. Yer səthinin hər hansı bir sahəsinin eyni bir şəkli müxtəlif sahələrin mütəxəssislərində kosmik planalmanın əhəmiyyətinin artırır, onu rentabelli edir. Kosmik fotoplanalmanın Yer səthi və göy cisimlərin kartoqrafiyası sahəsində əhəmiyyəti dəfələrlə qeyd edilmişdir. Əsasən kosmik planalmanın 1:1000.000 və daha kiçik miqyaslı xəritələrin tərtibində və yerləşdirilməsində rolu daha böyükdür. Kartoqrafiyada mövcud metod üzrə kiçik miqyaslı xəritələr iri miqyaslı xəritələrin əsasında, miqyasın kiçildilməsi və konturların generalizasiyası yolu ilə tərtib edilir. Göy üzünün kosmosdan sistematik planalması metereoloqlara müxtəlif coğrafi rayonlarda meteoşəraitin dəyişməsinin fasiləsiz müşahidə etməyə və hava haqqında operativ proqnoz verməyə imkan verir. Məlumdur ki, Dünya okeanının havanın formalaşmasına böyük təsiri vardır. Okean və dənizlərdə baş verən proseslərin öyrənilməsi, onların atmosferdəki proseslərlə əlaqəsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu problemin həlli kosmik planalmadan istifadə etmədən qeyri mümkündür. Kosmik şəkillər əsasında su səthinin temperatur rejimi, çay sularının dənizlərdə yayılma məsafəsi, dəniz cərəyanlarının istiqaməti və s təyin edilir. Buzlaqların televiziya və radiolokasiya planalması qütb dənizlərində gəmiçilik üçün geniş imkanlar açır. Belə şəkillər əsasında tərtib edilmiş foto xəritələr üzrə buz massivlərindəki çatlar, gəmi karvanları üçün əhəmiyyətli olan şirin su sahələri təyin edilir. Spektrin müxtəlif zonalarından alınmış kosmik şəkillər faydalı qazıntı yataqlarının proqnozlaşdırılması üzrə geoloji məsələlərin həllini sürətləndirir . Kosmik fotoplanalma həmçinin torpaq və bitki örtüyünün analiz və müşahidə işlərin vəziyyətini qiymətləndirilməsi ondan istifadə və s işləri olduqca yüngülləşdirir. Kosmik planalmanın kənd təsərrüfatında və ətraf mühitün mühafizəsində də böyük əhəmiyyəti vardır. Şəkillərdə əkin sahələri, bağlar, otlaqlar müəyyən edilir və onların vəziyyəti qiymətləndirilir. Sənaye tullantıları ilə çirkləndirilmiş yer və su səthi, atmosfer kosmik şəkillər əsasında öyrənilir və ekoloji proqnozlar verilir. Ümumiyyətlə isə kosmik planalma planetin kompleks öyrənilməsinə imkan verir. Kənd təsərrüfatı deşifrəsinin aparılma qaydası K/təsərrüfatı plan və xəritələrin tərtibi üçün birləşdirilmiş deşifrlənmədən istifadə olunur. Bu haldakı k/ t deşifrəsinin kompleks işlərini dörd mərhələyə bölmək olar.
1)Hazırlıq işlərində deşifrə üçün materialların yığılması , yəni rayon xəritəsində torpaqdan istifadənin surəti, torpaqdan istifadənin sərhəd nöqtələrinin dönmə vəziyyətində koordinatları mümkün olan plan və xəritə materialları. Kameral deşifrənin dəqiq aparılması üçün rayon üçün etalon materiallardan istifadə olunur. Etalon materiallar dedikdə keçmiş illərin materialları nəzərdə tutulur. Keçmiş illərin etalon materialları olmadığı halda bir neçə təzə aero şəkillərin çöl deşifrə materiallarından istifadə edilir. Deşifrənin aparılma texnologiyasının seçimindən asılı olaraq şərti ilə kontakt və böyüdülmüş aeroşəkillərdən ya fotosxemdən , plavin Repreduksiyasından istifadə olunur. Kameral deşifrə zamanı otlaq və biçənəklər həmçinin onların növlərinin tanınması çətin olur, çünki onların deşifrə əlamətləri foto təsvirdə eyni olur. Bu kimi obyektlərin deşifrəsi çöl deşifrəsi ilə tamamlanır. Çöl deşifrəsi aparılan zaman obyektlərin kameral deşifrədə qarşıya çıxan çətinliklər aradan qaldırılır. Yəni bu obyektlər kameral deşifrə prosesində yaxşı tanınırlar. Eyni zamanda çöl deşifrəsi zamanı kameral deşifrənin dəqiq aparılmasını yoxlayırlar. Şəkil Təsvirdə görünməyən ərazi obyektlərinin deşifrəsi: Ərazi obyektləri ilə yanaşı onların kiçik ölçüləri ilə bağlı , bəzən aerofoto planalmadan sonra təzahür olunan təşkilat elementləri deşifrə materiallarından deşifrə olunurlar. Belə obyektlərə torpaqdan istifadənin sərhədləri daxil olur ki, bu da uqodiyaların dəyişməsi ilə bağlı olur. Kameral deçifrə üsulu torpaqdan istifadəninn sərhədlərinin köçürülməsi ilə başa çatdırılır. Sərhədlərin çəkilməsi zamanı ortaya çıxan çətinliklər , yəni mümkünsüzlük , sərhəd nöqtələrinin tanınmasının mümkünsüzlüyü zamanı yaxındakı nöqtələrə istinad etməklə düz kəsdirmə üsulundan istifadə edilir. Bundan sonra mümkün olan materiallardan köhnə fotoplan və etalon materiallarda istifadə etməklə xətti obyektlərin (yollar, çaylar və s)deşifrlənməsi aparılır. Relyef , hidroqrafik şəbəkələr , meşələrin sərhədlərinin elementlərinin deşifrəsində stereoskopdan istifadə edilir. Deşifrənin nəticələri rəngli tuşla relyef elementləri qəhvəyi , hidroqrafiya yaşıl , torpaqdan istifadənin sərhədləri qırmızı , yerdə qalan elementlər qara tuşla çəkilir. Bu zaman dəqiq tanınmış obyektlər birbaşa deşifrə edilir. Bəzi konturların deşifrəsi zamanı anlaşılmazlıq yaranarsa bu ümumi sahənin 20-30%-ni təşkil edərsə onları növbəti çöl deşifrəsi mərhələsinə saxlayırlar.
Relyef coğrafi landşaftın çox mühüm elementlərindən biri olub onun digər komponentlərinin yerləşməsini və xarakterini müəyyən edir. Topoqrafik xəritələrdə relyefin dəqiq təsviri bir çox məsələlərin həllinə imkan verir. Tektonik strukturların , yəni tektonik hərəkətlərin əmələ gəlməsini relyef əmələgətirici ekzogen amilləri faydalı qazıntıların öyrənilməsi və s. Relyefin iri formaları topoqrafik xəritələrdə horizontallarda təsvir olunur və deşifrə universal stereofotoqrammetrik cihazlarda relyefin çəkilməsi ilə birlikdə aparılır. Ümumiyyətlə, relyefi deşifrə edərkən onun tipi , xarakteri , əmələgəlmə amilləri və s. minimum məlumata malik olmaq lazımdır. Relyef haqqında bilik əsasən universal cihazlarda işləyərkən lazım gəlir. Çünki bu cihazın bir çox üstünlükləri (işıq sistemi, güclü ölçü sisteminin olması və s) olmasına baxmayaraq onun müşahidə sahəsi məhduddur. Düzənlik relyefinin xəritələşdirilməsi prosesi heç bir qrafiki çətinlik törətmir, çünki relyefi əks etdirən horizontalların sayı çox azdır. Lakin digər tərəfdən düzənliklərin təsviri zamanı ərazinin hansı tipə məxsus olduğunu vermək çox çətindir. Çünki relyefin mikroformaları horizontal kəsiyi ilə ifadə olunur. Akkumlyativ düzənlik və sahil boyu sahələr üçün bənd sistemləri , yuyulmalar ilə parçalanmış ayrı-ayrı təpəliklər xarakterikdir. Öz yüksəkliyinə görə seçilməyən və tez-tez təkrar olunan bu relyef formalarını aeroşəkillərdə aydın izləmək olar. Bunun üçün həmçinin üzərində bitki örtüyünün olduğunu göstərən , bir-birini əvəz edən yüksəklikləri əks etdirən təsvirlərin zolaqlı strukturu və bataqlıqlaşmış və ya su dolmuş qaba rəngli enmələr xarakterikdir. Həqiqi relyefi meşə örtüyü altından təyin etmək çox vaxt relyefə məxsus fərqli formaları sanki bərabərləşdirir. Bu zaman çöl tədqiqat üsullarından istifadə etmək lazım gəlir. Açıq rayonlarda isə mikrorelyef tam aydınlığı ilə deşifrə edilir. Buna misal səhraları göstərə bilərik.Eol düzənliyinin müxtəlif tipləri barxanlı , təpəlikli, tirəli, mənfi formalı və s sahələr aydın təsvir olunmuşdur. Denudasiyon düzənliklər müxtəlif ölçülü su və külək eroziyasının , abraziyanın təsiri ilə yaranmış formalarda xarakterizə olunur. Relyefin formalaşmasının su-eroziya prosesləri böyük təsir göstərir. Erozion formalar müxtəlif elementlərə malikdirlər. Yarğanlar və bataqlıqlar üçün çox şaxəli təsvir donuşluq , arid rayonlar üçün isə güclü girintili-çıxıntılı relyef xarakterikdir. Sürüşmələr aero şəkillərdə sürüşmüş kütlələrin təpəlikli olması ilə tanınır. Topoqrafik xəritələrin şərti işarələri sürüşmələrin inkişafının iki mərhələsini əks etdirirlər: fəaliyyətdə olan və köhnə .Müasir sürüşmələr yamacın əksi istiqamətində düşən parçalanmış qayalıqlarla fərqlənirlər. Dağ relyefinin deşifrlənməsi zamanı ilk növbədə onun geoloji quruluşla bağlı olan struktur formalarının (çıxıntılar, qayaları və s) müəyyən etmək lazımdır. Qayalar uçurumlar onlara xarakterik olan formalar daha çox dikliyinə ,girintili-çıxıntılarına görə tanınır. Dağlıq rayonlarda buzlaqların deşifrlənməsi üçün dolayı element kimi ilk növbədə qar xəttinin yüksəkliyini nəzərə almaq lazımdır. Buzlaqlar aşağidakı elementlərinə görə deşifrə edirlər : Moren örtükdən məhrum olan buzlaq dili ətraf mühitdə müqayisədə daha açıq tona , rəngə malikdir. Bundan başqa səthin qabarıq profili də etibarlı əlamət sayıla bilər. Relyefin vulkanik formaları onlara xarakterik olan qıfabənzər kraterlər və müxtəlif yüksəklikli konusların köməyi ilə asanlıqla tanınırlar. Torpaqların deşifrə edilməsində relyef hidroqrafiya elementlərinin rolu Torpaqların aerokosmik şəkillərdə , təyinində deşifrə edilməsində relyef və hidroqrafiya elementləri əsas göstəricidir. Aerokosmik şəkil materialların əsas üstünlüyü relyef və hidroqrafiya elementləri onlar üzərində əks olunmasıdır. İri və böyük aerokosmik şəkillərdə relyefin çox müxtəlifliyi müşahidə olunur. Deşifrə işlərini aparan torpaqşünas stereoskopik müşahidə zamanı relyefin stereoskopiktəsvirini almaq imkanina malikdir. Torpaq və relyefin forma və növləri qarşılıqlı əlaqəsini bilməklə torpaq örtüyünün deşifrə əlaməti kimi qəbul etmək olar. S. Mike göstərir ki, relyefin kompleks təhlili geomorfoloji elementlərin təhlili torpaqların irsi xüsusiyyətlərini aşkar etməyə imkan yaradır ki, buda torpaqların xəritəyə alınmasında əsas şərt kimi qəbul olunur. Çöl zonalarında aeroşəkillər üzərində yarğanlar, təpəliklər, dərələr, su ayrıcı yamaclar və relyefin başqa elementləri mezo və makrorelyef formaları aydın təsvir olur. Relyef landşaftın bir elementin olduğundan bizə imkan verir ki, kameral və çöl şəraitində torpaqların növ müxtəlifliyini təyin edək. (Simakova Talçennikov, Liverovski) çöl zonasında aerokosmik şəkillər üzərində çəmən qara və çəmən şabalıdı torpaqlar müvəffəqiyyətlə deşifrə olunur. Çay basar zonalarda isə allüvial torpaqlar asanlıqla deşifrə olunur. Relyefin eroziyaya məruz qalmış zonalarda ərazinin təşkili zamanı relyefin formasının böyük əhəmiyyəti vardır. Torpaqların xəritəyə alınmasında və eroziyaya qarşı kompleks tədbirlər sistemində aeroşəkillər üzərində relyefin təsvir olunmasının böyük əhəmiyyəti vardır. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, aeroşəkillər üzərində relyef formalarından istifadə etməklə üfüqi, xətti və külək eroziyaları torpaqlar üzərində əmələ gəlməsini görmək mümkündür. Yamacların sərtlik xəritəsini tərtib etmək üçün onların profilinin fotoplan üzərində təyin etmək olar. Torpaqların yuyulma dərəcəsini təyin etmək üçün relyefin formalarının elementlərindən istifadə etmək deşifrə işlərini dəqiqləşdirir. Fotomateriallardan və stereoskopik cihazlardan istifadə etməklə yarğanların sürəti və onların yaranma vaxtını təyin etmək olar. Eyni bir ərazinin torpaqlar üzərində yarğanların əmələ gəlmə müddətini və sürətini təyin etmək olar. Bunu aşağıdakı düstur vasitəsilə təyin etmək olar.
Burada ərazidə L-yarğanın təpəsindən onun hər hansı bir kölgəsinə qədər olan məsafədir. L-aeroşəkil üzərində buna uyğun məsafədir. m-aeroşəklin miqyasının məxrəcidir. n-aerofotoplanalmadan sonra keçmiş illəri göstərir. Yarğanların əmələ gəlmə sürətini təyin etdikdən sonra onun yaşını aşağıdakı düsturla hesablamaq olar. T = Burada Lo-yarğanın uzunluğu . V-yarğanın inkişaf sürəti Mövzu 9. Aerokosmik şəkillərin geobotaniki deşifrəsi Plan: 1.Geobotaniki deşifrələmə 2. Geobotaniki deşifrələnin istiqamətləri 3. Geobotaniki deşifrələnin mərhələləri 4.Torpaqlarin məqsəddən asılı olaraq deşifrəsi Ədəbiyyat 1.S.A.Muraşev Y.U.Qebqart A.S.Kisliçın Aerofotogeodeziya-Moskva“Nedra”1985 2.A.İ.Obiralov , A.N.Limanov, L.A.Qabrilova Fotoqrammetriya Moskva “KolosS”2004 3.Adil Əzizov Məsafədən zondlamanın fiziki əsasları Bakı -2011 Kənd təsərrüfatı istehsalının əsas istiqamətlərindən biri landşaft örtüyünün mədəniləşdirilməsi təşkil edir. Heyvandarlıq sahəsində təbii yem uqodiyalarının öyrənilməsi və ondan səmərəli istifadə mühüm yer tutur . Kənd təsərrüfatı bitkilərinin vəziyyətinə sistemli, onlara operativ, vaxtaşırı nəzarət, kənd təsərrüfatı bitkiləri və təbii otların məhsuldarlığının proqnozlaşdırılması λxüsusi əhəmiyyətə malikdir. Göstərilən məsələlərin səmərəli həlli distansion zondlama üsulu ilə yerinə yetirmək daha da məqsədyönlü hesab edilir. Aerokosmik materiallar əsasında torpaq ehtiyatlarının öyrənilməsində , xüsusi halda torpaq örtüyünün tədqiqinədə , torpaqların mənimsənilməsində , torpaq örtüyünün öyrənilməsində bitki örtüyü indikatorrolu oynadığından torpaq örtüyünü vizual deşifrə etmək olar. Bitki örtüyünün distension öyrənilməsini aşağıdakı əsas istiqamətlərə bölmək olar. 1.Təbii yer uqodiyalarının öyrənilməsi. 2.Kənd təssərrüfatı bitkilərinin deşifrə edilməsi , onların inkişafına nəzarət , məhsuldarlığın proqnozlaşdırılması. 3.Bitki örtüyünün xəstələnməsinin nəzarətə alınması. Bitkilərin distension öyrənilməsi basilica olaraq optic xassələrinin müxtəlif olması ilə şərtləşdirilir. 4.Spektrin görünmə sahəsində bitkilərin şüalanma enerjisi açıq təşkil olunur. Bu isə λ=0.4.-0.47 , λ=0.59-0.68 mkm spektrin qırmızı zonasında , bitkilərin maksimum əks olunma zonası isə 0.54mkm spektrin yaşıl zonası dalğa uzunluğunda təsvir edilir. İnfıra qırmızı zonası yaxınlığında bitkilərin əks etdirmə qabiliyyəti 40-50 % və daha çox olur. Bu əks olunma qabiliyyəti bitki yarpaqların strukturasından asılı olaraq dəyişir. Spektral parlaqlıq əmsalının (SPƏ)qiyməti də bu interval üzrə dəyişir. Torpaqların məsafədə öyrənilməsi göstərir ki , əksər quru torpaqların spektr əks etdirmə xüsusiyyəti 0.4-1.6 dalğa uzunluğu intervalında artır. Spektr əks etdirmə əmsalının qiyməti r λ- isə torpaqların mineral əsaslarından , humusun miqdarından , dəmir və su oksidlərindən və səthin strukturundan asılı olaraq dəyişir. Spektral parlaqlıq əmsalının qiyməti r λ= 
B λ-torpaq səthinin parlaqlığı eyni işıqlanmada torpağın etalon parlaqlığı Spektral parlaqlıq əmsalının qiyməti torpaqların nəmlilik xüsusiyyəti ilə sərtləşdirilir. Aerokosmik planalmada torpaqlarda nəmliyin yayınma miqdarı spektrin infraqırmızı zonasında şəkil materiallarında fototəsvir üzərində spektrlərin təhlilində görmək olar. Aeroşəkil materialları əsasında torpaqların deşifrəsi zamanı elektromaqnit şüalanmasının müxtəlif diapazonunda torpağın yalnız üst qatının təhlilini aparmaq mümkündür. Çünki deşifrələnmə işləri o zaman çətinləşir ki , torpağın səthi aeroşəkil üzərində mtəsvir olunur. Buna səbəb planalma dövründə torpağın üst səthi bu və ya digər səbəbdən bitki örtüyü ilə örtülü olur.Bu halda ərazinin topoqrafik elementləri məsələn relyef indikator və ya təyinedici rol oynayır. Bundan başqa bitki örtüyü , hidroqrafiya şəbəkələri Antropogen faktorlar və s. Relyef torpaq əmələ gəlmədə əsas faktor olduğundan ,torpaq xəritələrinin tərtibi zamanı stereoskopik modelindən istifadə olunur.Ton , forma , struktura və s Deşifrlənmə prosesinin aşağıdakı mərhələlərə bölmək olar. 1. Deşifrlənmədə hazırlıq işləri 2.Kameral deşifrə - qabaqcadan 3.Çöl tədqiqatı 4.Çöl deşifrə materialları və kameral emalı 5.Deşifrlənmənin nəticələrinin topoqrafik əsasa köçürmək Tədbirlər kompleksinin həyata keçirilməsi , layihəsinin tərtibində , suvarma və qurutma tədbirlərinin yerinə yetirilməsində ətraflı torpaq xəritələrinin hazırlanması tələb olunur. Müfəssəl və iri miqyaslı torpaq xəritələrindən istifadə etməklə torpaq kadastrı yəni torpaqların bonitirovkası , onun və iqtisadi qiymətləndirmə işlərini yerinə yetirmək olar. Torpaqların orta miqyasını xəritəyə alınmasında onların aqroistehsalat qruplaşması , təsərrüfatın ixtisaslaşması, onların müqayisəli qiymətləndirilməsi müxtəlif yerqururuluşu işlərinin aparılmasında istifadə olunur. Kiçik miqyaslı torpaq xəritələrindən , Respublikaların rayonların strateji k/təsərrüfatı məsələlərinin həllində məsələn regionun ixtisaslaşmasının təyinində istifadə olunur. Torpaqlarda gedən dinamik proseslərin tədqiqində təkrar aerofotoplanalma materiallarının təhlilində yavaş yavaş gedən proseslərin məsələn eroziya, torpaqların şorəkətləşməsi, bataqlaşması və s. təkrar aerofilmlərdən istifadə etmək olar. Aerokosmik şəkil materiallardan istifadə etməklə torpaq və geobotaniki xəritələrin tərtibi. Torpaqların deşiflənməsi məqsədindən asılı olaraq onların əsas iki istiqamətə bölmək olar.
Miqyasdan asılı olaraq xəritələri müfəssəl (1: 5000 və daha iri), İri miqyaslı (1:50000; 1:200000) və kiçik miqyaslı(1:500000 və daha kiçik) Yerquruluşu tədqiqat işlərində iri miqyaslı torpaq xəritələrindən istifadə olunur.Onların köməyilə növbəli əkinlərin yerləşdirilməsinin konkret şəraitinin,layihələndirilən tarlaların eyni tipli torpaq sahələrində yerləşdirilməsini təmin etmək olar. İntensiv əkinşilik zonalarında ərazilərin təşkili- düyü tarlalarının,üzümşülük,pambıqçılıq,çayçılıq,sitrus bitgiləri sahələrinin eroziyaya qarşı,torpaqların nəmliyinin artması nəticəsində onların əks etdirmə qabiliyyətini 3-4 dəfə azaldır. Bundan başqa torpaqda Humus qatının qalınlığından asılı olaraq onun əks etdirmə qabiliyyəti də azalır. Torpaqların əks etdirmə əmsalı spektrofotometr CF-10 cihazı vasitəsilə təyin edilir. Belə ki, spektrofotometrin qeydiyyatı spektrin görünmə sahəsində mütləq qiyməti (450-750H,m) almağa imkan yaradır. Radio dalğalar, rentgen şüaları elektro maqnit dalğalarıdır. Bunları bir-birindən fərqləndirən dalğa uzunluğunun müxtəlif olmasıdır.
1.Radiodalğalar. 2. Mikrodalğalar. 3. İnfraqırmızı. 4. Ultrabənövşəyi şüalar.
Bir neçə km-dən 300nm-ə qədər 300n m -300 mkm 300mkm-700Hm 400nm-400hm Elektromaqnit dalğalarının dalğa uzunluqlarının ölçü vahidi. Angstrem (A0), nanometr (nm),mikrometr (mkm) və metrdir. A0=10-10m=10-4=10-1Hm. Mövzu 10. Fotoqrammetriya obyekti. Mərkəzi proyeksiyalama. Plan 1.Fotoqrammetriya obyekti. 2.Proyeksiyanın növləri 3.Mərkəzi proyeksiyalamanın mahiyyəti Ədəbiyyat 1.S.A.Muraşev Y.U.Qebqart A.S.Kisliçın. Aerofotogeodeziya. Moskva, “Nedra”,1985 2.A.İ.Obiralov, A.N.Limanov, L.A.Qabrilova. Fotoqrammetriya. Moskva, “KolosS”,2004. 3.Adil Əzizov. Məsafədən zondlamanın fiziki əsasları. Bakı -2011 Fotoqrammetriya obyekti Bir və ya bir neçə linzadan ibarət olan cismin əks, lakin həqiqi xəyalını verən optik quruluş fotoqrafiya obyekti adlanır. Obyektivin optik mərkəzindən keçən xəyalı xətt obyektivin optik oxu adlanir. Obyektivin optik mərkəzi proyeksiya mərkəzi qəbul edilir. Yer səthindən gələn bütün şüalar bu mərkəzdən keçən şəkil səthi ilə proyektləşir. Hər bir obyektiv aşağıdakı tələbləri ödəməlidir.
Məlum olduğu kimi, hər bir linzanın çatışmayan cəhəti olur. Bu catışmamazlıqlar oberatsiya adlanır. Oberatsiyalar əsasən sferik və xromatik olur. Sferik oberatsiya linza səthinin düzgün eyni radiuslu qövs şəklində olması nəticəsində yaranır Buna görə də müxtəlif bucaq altında sınırlar. Bu da xəyalın kəskinliyinə təsir edir. Əgər linza səthinə düşən şüalar optik oxa paralel deyil bucaq altında düşərsə şüalar xəyalda ləkə şəklində düşür. Bu oberatsiya koma adlanır. Diafraqmanın obyektivə nəzərən yer dəyişməsindən asilı olaraq nöqtələrin yerdəyişməsi şəkil üzərində yaranır. Bu distorsiya adlanır. Şəkildə: l-diafraqma, S- obiyektivin optik mərkəzi. Əgər diafraqma obyektivin qarşısında olarsa onda şəkil üzərində nöqtələr şəklin mərkəzində kənarlara doğru uzaqlaşır. Belə distorsiya boçka (çəllək) şəkilli distorsiya adlanır. Əgər diafraqma obyektivin linzasından sonra yerləşərsə onda şəkil üzərində nöqtələr öz yerini şəklin mərkəzinə doğru dəyişir. Bu da balınc şəkilli distorsiya adlanır. Distorsiyanı yox etmək üçün mürəkkəb obiyektiv düzəldilir və bir neçə linzadan ibarət olur. Burada diafraqma linzalar arasında yerləşdirilir. Obyektivdə xəyalın həndəsi qurulması Şəkildə mürəkkəb obyektiv kənar xətləri ilə göstərilmişdir. A-nöqtəsinin xəyalı a-şəklində qurulub . A-nöqtəsindən çıxan şua ön foks nöqtəsində F Əgər N nöqtəsində 
M nöqtəsində Əgər nöqtə sonsuzluqda yerləşərsə onun xəyalı fokal müstəvidə alınır. Əgər obyektivin fokus məsafəsi A-nöqtəsindən çıxan şüa Obyektivlərin xüsusiyyətləri Obyektivin baş fokus nöqtəsində P ekranı yerləşdirilib, hər hansı mənzərəni onun üzərində proyektirləşdirək. Ekranın mərkəzi hissəsində xəyal kəskin alınacaqdır. Kənarlara getdikcə xəyalın kəskinliyi tədricən azalaraq görünməz olacaqdır. a,b (kənarlar) diametrli dairənin sahəsində az da olsa xəyal görünürsə bu sahə görüm sahəsi adlanır. Bu xəyalın kənar nöqtəsi S nöqtəsi ilə birləşdirsək yəni aS, bS xətlərinin əmələ gətirdiyi bucaq asb 2
Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
-dən keçərək N nöqtəsinə düşür. Bu şua burada sınaraq 
-xətinə paralel davam edir.Yəni
perpendikulyar endirsək bu xətlərin kəsişmə nöqtəsi S
xətinə // gedərək M nöqtəsinə düşür.
və bunlara 
endirsək bu xəttin
abiyektivin arxa düyün nöqtəsi adlanır.
- müstəvisi obyektivin arxa baş müstəvisi adlanır. A- nöqtəsindən çıxan şüa 
nöqtəsinə düşərək 
istiqamətində davam edir.
yəni əvvəlki istiqamətinə // davan edir. Bu üç nöqtənin kəsişmə nöqtəsi a, A-nın ekranda xəyalı olur.
=210 mm olarsa belə obyektivlər üçün sonsuzluq 196 mm başlayır. Yəni bu məsafədən uzaqda yerləşən bütün cisimlərin xəyalı fokal müstəvidə alınır. Belə olan halda cismin xəyalı şüanın fokal müstəvisi ilə kəsişmə nöqtəsi kimi qurmaq olar.
istiqamətinə gedir.
istiqamətində gedir.
- müstəvisinin 
- müstəvisinə A xəyalı a
bucağı görüm bucağı adlanır. Görüm müəyyən hissəsində (mərkəzi hissəsinə yaxın) S-də xəyal kəskin alınır. bu S-in xəyal sahəsi adlanır. Xəyal sahəsinin cd nöqtələri S nöqtələri ilə birləşdirsək alınan 2
bucağı xəyal bucağı adlanır. Xəyal bucağına görə obyektivlər aşağıdakı növlərə bölünüblər:
kiçik
arasında
