İstanbul üNİversitesi

 

---

______________________________________________________ART-SANAT 2014/1________________________________________________________ 
 
 
KAĞIT KONSERVASYONUNDA KULLANILAN 
YAPIŞTIRICILAR 
M. NİLÜFER KIZIK KİRAZ 
Uzman Dr., İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi,  
Taşınabilir Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü,  
Genel Koruma Ananbilim Dalı  
[e-mail] 
ÖZET 
Kağıt restorasyonu ve konservasyonunda uzun yıllardır kullanılan farklı yapıştırıcılar 
bulunmaktadır.  Buğday  nişastası,  pirinç  nişastası  ve  metil  selüloz  sıklıkla  kullanılan 
malzemelerdir.  Bu  çalışmada  en  çok  tercih  edilen  diğer  yapıştırıcılar  ile  metil 
selülozun avantajları ve dezavantajları ortaya konmuştur. 
Anahtar Kelimeler:
 kağıt restorasyonu, konservasyon, yapıştırıcılar, buğday nişastası, 
pirinç nişastası, metil selüloz. 
THE ADHESIVES FOR USE IN PAPER CONSERVATION 
ABSTRACT 
Different  adhesives  have  been  used  in  paper  restoration  and  conservation  for  many 
years.  For  example,  wheat  starch,  rice  starch,  and  methyl  cellulose  are  often  used.  In 
this study, with the most preferred other adhesives, the advantages and disadvantages 
of methyl cellulose are discussed.  
Keywords:
  paper  restoration,  conservation,  adhesives,  wheat  starch,  rice  starch, 
methyl cellulose. 
 
 
 
 
 
 
 

---

______________________________________________________ART-SANAT 2014/1________________________________________________________ 
 
172 
 
Kağıt konserasyonunda yırtık yapıştırma veya tümlemede uzun yıllardır farklı 
malzemeler  kullanılmaktadır.  Geçmişten  bu  yana  hayvansal  kaynaklı  yapıştırıcılar, 
nişasta  (buğday  veya  pirinç),  PVA  (polivinil  asetat)  ve  metil  selüloz  gibi  pek  çok 
malzemeden yararlanılmıştır. 
Kağıt  eserlerin  restorasyonunda  kullanılan  yapıştırıcıların  performanslarının 
çok  iyi  bilinmesi  gerekmektedir.  Yapıştırıcı  güçlü  ve  esnek  olmalı,  renk  değişimine 
uğramamalı,  restoratörün  çalışması  sırasında  kolaylık  sağlamalı,  UV,  nem  ve  diğer 
çevre  koşullarına  karşı  dayanıklı  olmalı,  eserin  onarım  sonrası  kullanımında 
yeterince  dayanıklılık  gösterebilmelidir.  Yapıştırıcıda  aranan  en  önemli 
özelliklerden biri ise gerektiğinde esere zarar vermeden uzaklaştırılabilir olmasıdır.  
Koruma  eğitimi  alan  öğrencilere  ilk  öğretilen  kavramlardan  biri,  uygulanan 
tedavinin  geri  dönüşümlü  olması  gerektiğidir.  Yanlış  bir  yapıştırıcı  20-30  yıl  sonra 
çok  daha  kapsamlı  bir  restorasyon  yapılmasını  gerektirebilir.  Bu  sebeple  uygun 
yapıştırıcı malzemenin seçimi çok önemlidir. Bu çalışmada günümüzde tercih edilen 
ve  kullanımı  gelenekselleşmiş  yapıştırıcılar,  hazırlanma  biçimleri  ile  anlatılmakta, 
bununla birlikte kullanımından kaçınılması gereken malzemeler de ele alınmaktadır.  
Buğday Nişastası 
Nişasta  (özellikle  buğday  nişastası),  kağıt  restorasyonunda  uzun  yıllardır 
yaygın olarak kullanılan bir malzemedir. Güçlü bir yapıştırıcı, kolay bulunan ve ucuz 
bir malzeme olması nedeniyle tercih edilmektedir. 200ml distile suya yaklaşık 20gr 
buğday nişastası katılır ve ağır ateşte un kokusu kaybolana dek pişirilir. Soğuduktan 
sonra üzerinde oluşan kabuk alınır ve süzülerek ağzı sıkıca kapanan bir kapta, serin 
bir  yerde  muhafaza  edilir.  Nişasta  kolası,  muhallebi,  kalın  kola  gibi  farklı  isimlerle 
anılan bu yapıştırıcı hazırlandıktan sonra kısa sürede küflenerek bozulabilmektedir. 
Bozulmayı  önlemek  için  uzun  yıllar  restoratörler  tarafından  içerisine  pişme  ve 
soğutma  sonrası  formaldehid  katılmıştır.  Formaldehid  soluma  ve  deriyle  temas 
halinde  kullanıcıya  zararı  olan  zehirli  bir  maddedir.  Bu  sebeple  nişasta  kolası 
formaldehid katılmadan günlük olarak da hazırlanabilir. Ancak yapıştırıcıya eklenen 
formaldehid  aynı  zamanda  uygulama  sonrası  böcek  ve  bakteri  tehdidine  karşı  da 
önleyici olarak kabul edilmektedir. 
Pirinç Nişastası 
Pirinç nişastası, buğday nişastası gibi uzun yıllar kağıt restorasyonunda tercih 
edilmiş  bir  malzemedir. Hazırlanması  buğday  nişastası ile aynı  biçimdedir.  Buğday 
nişastası  ile  hazırlanan  kolaya  göre  daha  pürüzsüz  bir  kıvamdadır  ancak  kolayca 
bozulabilir.  Aynı  zamanda  böcekler  için  çekici  bir  malzemedir.  Pişirme  sonrası 
içerisine formaldehid katılarak bozulma süreci uzatılabilmektedir.  
Metil Selüloz (MC) 
Metil  selüloz  (MC),  selülozdan  elde  edilen  kimyasal  bir  bileşiktir.  Beyaz  toz 
halinde  bulunan  metil  selüloz  kokusuz  ve  tatsızdır,  soğuk  suda  belirgin  yoğun  bir 
çözelti  ya  da  jel  oluşturarak  çözünebilir.  MC’nin  çözünürlüğü  sıcaklıkla  ters 

---

______________________________________________________ART-SANAT 2014/1________________________________________________________ 
 
173 
 
 
orantılıdır.  Isıtıldığında  viskozitesine  bağlı  olarak  40-70°C’de  çöker.  Konservasyon 
yanında  kalınlaştırıcı,  koruyucu  ve  yapıştırıcı  adı  altında  kozmetik,  ilaç,  tekstil  ve 
gıda sanayinde kullanılmaktadır (Konuklar 2011: 3).   
 Metil  selülozu  bu  kadar  geniş  alanda  kullanıma  uygun  kılan  özellikleri 
şunlardır: düşük konsantrasyonlarda yüksek viskozitelidir, köpük önleyici yeteneği 
iyidir, toksik değildir ve insanlarda alerjik reaksiyonlara yol açmaz.  
Konservasyonda tercih edilme sebebi ise saf selülozdan üretilmiş olması, geri 
dönüşümlü  oluşu,  hazırlama  ve  saklama  kolaylığı,  yapıştırıcı  olarak  istenen 
özellikleri  sağlamasıdır.  MC  hazırlanırken  kullanılan  su  deiyonize  veya  distile 
olmalıdır. Pişirme işlemi yapılmadığından oda sıcaklığındaki su kullanılır. Uygulama 
alanına  bağlı  olarak  istenen  kıvamda  hazırlanabilir.  Karıştırma  işlemi  elle  veya  bir 
karıştırıcıyla  yapılabilir,  ancak  karıştırma  hızı  çok  yüksek  olmamalıdır.  Hazırlanan 
yapıştırıcı  kullanmadan  önce  en  az  bir  saat  bekletilmelidir.  Böylelikle  karışımın 
içerisindeki  hava  kabarcıkları  kaybolur  ve  homojen  bir  görüntü  alır.  Saklama  kabı 
hava  geçirmez  olmalıdır.  MC  yapıştırıcı  jel  görünümlü  ve  uzun  süre  bozulmayan 
niteliktedir. 
MC özellikle düz yüzeyli (yoğun lifli olmayan veya iyi liflendirilmemiş) kağıtlar 
arasında çok iyi bir bağ kuramaz.  Gerektiğinde güçlendirmek için buğday nişastası 
kolası ile karıştırılabilir. 
Sodyum Karboksi Metil Selüloz (SCMC) 
Sodyum  karboksi  metil  selüloz;  beyaza  yakın  krem  renkte  toz  halde,  yarı 
sentetik, suda çözünebilir polimerdir. Suda kolayca çözünür ancak organik sıvılarda 
çözünmez.  SCMC  dondurma, su  bazlı  boyalar,  deterjan  ve  kağıt  ürünleri  gibi  çeşitli 
alanlarda  kullanılmaktadır.  SCMC  çok  polar  bir  yapıştırıcıdır,  kağıt  tabakaları 
arasında  çok  iyi  bir  bağ  yapar  ve  bu  bağ  stres  yaratmaz,  taşıyıcılık  açısından 
yararlıdır. Aynı zamanda buğday nişastası ile karıştırılarak da kullanılabilir. İnce bir 
tabaka yapıştırıcı kuruduktan sonra soğuk su ile kolayca geri dönüştürülebilir. Leke 
yapmaz  ve  yaşlanma  sonucu  kırılgan  hale  gelmez.  Soğuk  su  veya  sıcak  suda 
çözünebilir.  Metil  selüloz  gibi  etanol  veya  aseton  gibi  organik  çözücüler  ile  bir 
dereceye kadar seyreltilebilir (Baker 1982). 
Nişasta  ile  karıştırılan  SCMC,  yırtık  yapıştırmada  veya  boya  dökülmelerini 
sağlamlaştırmada  etkili  olmaktadır.    SCMC,  MC’ye  göre  daha  kalın  yapıdadır  ve 
papirüs,  parşömen,  harita  gibi  malzemenin  konservasyonunda  yapıştırıcı  olarak 
kullanımı tercih edilmektedir (Baker 2007: 177) 
MC ve SCMC’nin Konservasyonda Farklı Kullanım Alanları 
MC ve SCMC kağıt konservasyonunda yapıştırma dışında; kağıdı güçlendirme 
ve temizleme amaçlı da kullanılabilmektedir. Kağıdı güçlendirmede yaklaşık %3 gibi 
düşük  konsantrasyonda  hazırlanan  MC  yüzeye  yumuşak  bir  fırça  ile  sürülerek 
uygulanabilir.  Mürekkebin  akıp  akmadığı  test  edilerek  anlaşıldıktan  sonra 

---