İQTİsadiyyatin təNZİMLƏNMƏSİ SİstemiNDƏ HÜquqi TƏNZİMLƏMƏ aləTİ KİMİ DÖVLƏt proqramlarinin əHƏMİYYƏTİ
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
31
bilər xarici dövlətlərə əvəllər verilmiĢ kreditlər üzrə xarici debitor borcunun həcminin nisbəti. Təqdim olunan göstəricilərin ümumi cəmi milli iqtisadiyyatda islahatların keçirilməsi nəzərdə tutulan ölkənin «portretini» əks etdirir. Belə bir «portretin» ətraflı tədqiqi belə bir ölkə üçün daha əlveriĢli iqtisadi mühitin seçilməsinə imkan verir. Belə bir tədqiqatın əsas tərkibini bu və ya digər iqtisadi quruluĢa aid Ģərtlərlə bağlı islahatların baĢlanması anına ölkədə yaranmıĢ Ģəraitin uyğunluğunun müəyyən edilməsi təĢkil edir. Bütün iqtisadi islahatlar hər hansı bir dərəcədə iqtisadi agentlərin fəaliyyətinin tənzimlənməsində dövlətin rolunun gücləndirilməsinə və ya azaldılmasına yönəldilmiĢdir. Adam Smitin dövlətin iqtisadiyyata aktiv sürətdə müdaxilə etməsini inkar edən «bazarın görünməz əli»ndən baĢlayaraq, S. M. Keynsin dövlətin tənzimlənməsinin zərurəti iddiaları, ABġ prezidenti Guverin «neytral» ABġ prezidenti dövləti və F. D. Ruzveltin «yeni kursu», «reyqanomika» və onun dövlətin «əkstənzimlənməsi», fransız «dirijzmi» və ingilis «tetçerizmi» və nəhayət, SSRĠ-nin və faĢist Almaniyasının iqtisadiyatın mərkəzi idarəetməsi və L. Erxandın, Y. T. Qaydarın liberalist islahatlarınadək. Bütün bu dəyiĢikliklər problemin artıq dərəcədə mürəkkəbliyini sübut edir. Ġqtisadi islahatların tarixindən yeganə nəticə etmək olar ki, müxtəlif ölkələrdə onların tarixi inkiĢafının müxtəlif mərhələlərində, dövlətin iqtisadi fəaliyyətdə müxtəlif dərəcədə iĢtirakı milli iqtisadiyyatın vəziyyətindən asılı olan hər hansı bir strateji məqsədlərə nail olmağına da köməklik edir və ya çətinlik törədirdi. Ġqtisadi siyasi və ideoloji sahədə kardinal dəyiĢikliklər zamanı, yeni iqtisadi, dövlət və ictimai dözümə keçid dövründə dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin məqsədəuyğun dərəcəsini təyin etmək ən mürəkkəb məsələdir. Bu dövr keçid dövrü adını alır, iqtisadi fəaliyyətin vəziyyəti isə - keçid iqtisadiyyatı. Bir çox ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, iqtisadi inkiĢafa ancaq onun maddi bazasının möhkəmləndirilməsi yolu ilə deyil, eyni zamanda insanların düĢüncəsində, davranıĢında, onların bir-biri ilə ünsiyyət üsullarında baĢ verən 32
əsaslı dəyiĢikliklər hesabına da nail olmaq olar. Belə ki, bəzən mövcud adətdən, ənənədən imtina iqtisadi inkiĢafın mühüm ilkin amilinə çevrilə bilir. Məlumdur ki, iqtisadi inkiĢafın kəmiyyətcə qiymətləndirilməsinin ən çətin problemlərindən biri iqtisadi inkiĢafda yuxarıda qeyd olunan amillərin rolunun müəyyənləĢdiriləmsi məsələsidir. Bununla bağlı «Ekonomiks»də qeyd olunur ki, «ayrı-ayrı fərdlər və sosial qruplar nə istəyirlər, həqiqətən onlar köhnədən imtina edib, yeninin tətbiqi üzərində gərgin çalıĢırlar. Bu baxımdan onlar iqtisadi artıma mane olan sosial, mədəni, siyasi amilləri aĢağıdakı qruplara bölürlər: Ölkə daxilində hakimiyyət uğranda mübarizə; Cəmiyyətin mövcud sisteminin xarakteri; Neqativ dini adət və ənənələr; Bütün bunlar belə qənaətə gəlməyə əsas verir ki, keçid Ģəraitində həyata keçirilən iqtisadi islahatlar zamanı yeni yaradılan iqtisadi sistemin siyasi, ideoloji əsasları ilə iqtisadi təfəkkür tərzinin paralel təĢəkkülünə çalıĢmaq lazımdır. Bu problem keçid dövrünü yaĢayan Azərbaycan üçün ona görə xüsusi əhəmiyyətlidir ki, bu gün bizim ölkəmiz zəif inkiĢaf etmiĢ, keçid iqtisadiyyatına malik, qloballaĢan dünya proseslərinə qovuĢan, nəhayət ərazisi iĢğala məruz qalan və müvafiq sürətdə hərbi vəziyyətdə olan bir dövlət kimi xarakterizə oluna bilər. BaĢqa sözlə, Respublikamızın mövcud siyasi-iqtisadi reallıqları klassik prinsiplərdən fərqli özünə məxsus spesifik ideologiyanın və iqtisadi düĢücə tərzinin formalaĢdırılmasını tələb edir. Belə bir Ģəraitdə son illərdə əhalinin iqtisadi Ģüurunda maraqlı bir meyl müĢahidə olunur. Ġnsanların xeyli bir hissəsi bir tərəfdən respublikamızın bazar münasibətlərinə keçidin əleyhinə olmadıqları halda, onlar bazar münasibətlərinin bərqərar olmasını adətən istəmirdilər. BaĢqa sözlə, əhali sərbəst istehlak bazarı olmasını, daĢınmaz əmlakı sərbəst alıb-satmaq istəyir, digər tərəfdən bu mərhələdə dövlətin sosializmdəki funksiyalarının qalmasını istəyir, bir sözlə bazara sanki «kapitalizmsiz» keçmək istəyirdilər. Ölkədə həyata keçirilən iqtisadi, siyasi və ideoloji islahatların uğurluluğunun təmin edilməsinin mühüm Ģərtlərindən biri də həmin proseslərin beynəlxalq 33
miqyasda müdafiə olunmasıdır. Bütün bunlar onu göstərir ki, milli ideologiya əsasında milli iqtisadiyyatın formalaĢdırılması problemləri milli mənafelər əsas götürməklə yanaĢı xarici, siyasi amilləri, ümumbəĢəri dəyərləri nəzərə alaraq onlara sistem halında həll edilməlidir. Müasir sosial-iqtisadi proseslərin qiymətləndirilməsinə keçmiĢ, hətta dünənki, meyarlarla, standartlarla və düĢüncə tərzi ilə yanaĢılması cəmiyyəti böyük mənfi sosial-iqtisadi nəticələr verə biləcək yanlıĢ inkiĢaf istiqamətlərinə apara bilər. Cəmiyyətin gələcək inkiĢafı və mütərəqqi iqtisadi təfəkkür tərzinin forma- laĢması baxımından ən təhlükəli hal iqtisadi siyasətin primitiv kütləvi Ģüur, populist çıxıĢlara əsaslanan «siyasətçilərin», «ideoloqların» təsiri altında formalaĢması və yaxud da iqtisadi islahatların real iqtisadi mühiti, imkanı, milli xüsusiyyətləri, habelə böhranlı iqtisadiyyatın fəaliyyət qanunauyğunluqlarını nəzərə almadan onun mücərrəd nəzəri müddəalar, prinsiplər əsasında həyata keçirilməsi cəhdi idi.
1.3.Sosial-iqtisadi inkiĢafın təmin edilməsində dövlət proqramları Ġnzibati - amirlik sistemi Ģəraitində Azərbaycanda və digər post sovet respublikalarda sağlam milli iqtisadiyyatdan söhbət gedə bilmədiyi kimi, milli ideologiyanın da, onun tam mövcudluğundan söhbət gedə bilməzdi. Qeyd etmək lazımdır ki, ideologiyanın mahiyyəti hər Ģeydən əvvəl mülkiyyətin hakim formaları, milli mənafe, ictimai-iqtisadi sistemin tətbiqi ilə açılır. Bu baxımdan milli iqtisadiyyatla milli ideologiyanın real qarĢılıqlı əlaqə və təsirqə formalaĢdığı təqdirdə normal sosial -iqtisadi quruluĢ təĢəkkül tapar. Öz növbəsində milli iqtisadiyyatın inkiĢafında milli ideologiyanın, iqtisadi təfəkkür tərzinin təsirinin səmərələliliyinin artırılması həlledici dərəcədə ölkədə iqtisadi, siyasi, mənəvi və s. amillərin formalaĢması xarakterinə güclü təsir göstərən Ģəxslərin, sosial qrupların və bütünlükdə millətin özünün, eləcədə hər bir Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|