İQTİsadiyyatin təNZİMLƏNMƏSİ SİstemiNDƏ HÜquqi TƏNZİMLƏMƏ aləTİ KİMİ DÖVLƏt proqramlarinin əHƏMİYYƏTİ
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
34
vətəndaĢın gələcək nəsillər qarĢısındakı məsuliyyətini necə dərk etməsindən və nəhayət həmin maraqlara, mənafelərə necə xidmət etməsindən bilavasitə asılı olur. BaĢqa sözlə, iqtisadi proqramların seçilən modeli çox dərin iqtisadi zidiyyətləri özündə təcəssüm etdirən keçid iqtisadiyyatı, milli həmrəyliyi təmin etmək və yaxud parçalamaq gücünə malik olur. Məlumdur ki, zidiyyətlərin mövcudluğu heç də hələ cəmiyyətdə qarĢı durmanın güclənməsi və yaxud onun həll edilməz olması demək deyildir. Əsas problem, sistemin transformasiyası gediĢində aparılan iqtisadi proqramların nə dərəcədə cəmiyyətin ümum milli maraqlarına və əhalinin böyük hissəsinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə xidmət etməsindən asılıdır. Bu baxımdan, hər hansı bir ölkədə həyata keçirilən iqtisadi proqramların milli reallıqları və xüsusiyyətlərin nəzərə alınması prinsipial əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan, Y. Olseviç çox haqlı olaraq qeyd edir. «...ayrı- ayrı təbəqələrin maraqlarını ifadə edən istiqamətli məktəblərdən fərqli olaraq iqtisadi fikrin milli məktəbi, ümumən milli maraqlardan çıxıĢ edir». Hər bir ölkənin iqtisadi fəaliyyəti hər Ģeydən əvvəl, müəyyən obyektiv, tarixi və iqtisadi qanunauyğunluqlarla müəyyən olunur. Bununla belə, ayrı-ayrı ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, iqtisadiyyatın real inkiĢafı özünün tarixi keçmiĢi və gözlənilən gələcəyindən müəyyən dərəcədə asılı olsa da, digər tərəfdən həmin proseslər daha çox fəaliyyətdə olan baĢlıca subyektlərin, dövlət, müəssisə, firma və vətəndaĢların ümumi
səyinin nə
dərəcədə iqtisadi inkiĢafa istiqamətləndirilməsindən, onların mənafelərinin uzlaĢdırılmasından ,baĢqa sözlə, iqtisadi siyasətdən çox asılı olur. Bütün bunlarla, iqtisadi ədəbiyyatda xalq demokratiyası adlandırılan ġərqi Avropa ölkələri əyani misal ola bilər. Yeni iqtisadi sistemə keçid Ģəraitində həyata keçirilən iqtisadi proqramların uğurluluğunun təmin olunmasının mühüm Ģərtlərdən biri də həmin tədbirlərin sosial bazasının, baĢqa sözlə sahibkarlıq təbəqəsinin formalaĢdırılması ilə bağlıdır. Çünki, normal sahibkarlıq fəaliyəti kimi heç nə cəmiyyətin üzvülərinin həmrəyliyini təmin edə bilməz. Belə ki, bu amil ölkədə müxtəlif təbəqələrin 35
iqtisadi maraqlarının uzlaĢdırılmasının çox mühüm vasitəsidir. Ġqtisadi müstəqillik əldə etdikdən sonra, dərin sosial-iqtisadi böhran keçirən hər bir ölkə üçün bütün səviyyələrdə məlum belə bir fəlsəfi ideya, iqtisadi təfəkkür hökmran mövqeyə malik olmalıdır ki, inkiĢaf və ya ümumiyyətlə irəliyə doğru hərəkət, milli sərvətlərin istismarı və yaxud da resurs sahəsindəki üstünlüklərimizin reallaĢdırılması deyil, millətin gələcək inkiĢafı naminə maddi nemətlər bolluğu yaradılması uğrunda qeyri-münasib sosial, iqtisadi, siyasi, geosiyasi Ģəraitlə mübarizə tarixi olmalıdır. Milli iqtisadiyyatın formalaĢması və inkiĢafında ayrı-ayrı amillərin rolunu müəyyən etmək üçün iqtisadi ədəbiyyatda onlar əsas və tərəqqi amillərinə bölünür. Son illərin təcrübəsi göstərir ki, hər hansı bir ölkədə əsas amillərinin kifayət qədər mövcudluğu hələ həmin üstünlüklərin avtomatik reallaĢmasını təmin etmir. Son nəticədə, üstünlüklərin maddiləĢməsi hər bir konkret dövrdə dövlətin yetirdiyi iqtisadi siyasətin xarakteri, xalqın iqtisadi təfəkkür tərzi ilə yanaĢı, həlledici dərəcədə mövcud ictimai-siyasi mühitdən asılı olur. Mühüm məsələlərdən biri də böhrandan çıxıĢ, sabitləĢmə və bazara keçid tədbirlərinin tarazlığının gözlənilməsi məsələsidir. Elə etmək lazımdır ki, iqti- sadiyyatın sabitləĢdirilməsinə yönəldilən cari kredit-pul və büdcə-vergi siyasəti mümkün qədər uzunmüddətli iqtisadi artımın təmin edilməsi, bazar münasibətlərinə keçid və milli iqtisadiyyatın formalaĢmasının strateji prinsiplərinə xələl gətirməsin. Keçid mərhələsində qanunvericilik aktları, bazar subyektlərini «oyun qaydaları»nın müəyyən etməklə yanaĢı daha çox mülkiyyət münasibətlərinin dəyiĢməsi ardıcıllığını, baĢqa sözlə, ictimai mülkiyyətin xüsusi mülkiyyətə çevrilməsi mexanizmini, qaydasını, formasını müəyyənləĢdirməli, yeni mülkiyyət strukturlarında dövlətin, ayrı-ayrı Ģəxslərin, ictimai təĢkilatların və s.-nın optimal səviyyədə iĢtirakının payının müəyyənləĢdirilməsinə yönəldilməlidir Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatı dövlət müstəqilliyinin bərpası ərəfəsində, inkiĢaf etmiĢ istehsal və qeyri-istehsal sferaları, o cümlədən - çox sahəli sənaye, kənd təsərrüfatı istehsal infrastrukturu - tikinti, nəqliyyat, rabitə və
36
həmçinin sosial infrastrukturu - elm, təhsil, səhiyyə kimi iri, sahə və komplekslərindən ibarət idi. Respublikada 1990-cı ildə (qüvvədə olan faktiki qiymətlərlə) - 14,7 mlrd. rubl, adambaĢına düĢən miqdar hesabı ilə isə 2,1 min rubl ümumi milli məhsul istehsal olunmuĢdur. Ümumi milli məhsulunun təqribən - 79%-i istehsal sferasında, o cümlədən sənaye - 37,1%, kənd təsərrüfatı - 23,3%, tikinti - 8,3%, nəqliyyat və rabitə - 4%, ticarət, maddi-texniki təchizat, tədarük və digər istehsal sahələri- 6,4%, 21%-i isə xidmət sferası sahələrində istehsal olunmuĢdur. Azərbaycanda aparılan iqtisadi proqramlar dövründə sosial-iqtisadi inkiĢafın gediĢinin tədqiqi göstərir ki, mürəkkəb daxili və xarici faktorların təsiri altında iqtisadi proqramların davam etdirilməsi və dərinləĢdirilməsi transformasiya stra- tegiyasına korreksiyalar verilməsini zəruri edir. Ġndiyədək əsasən «Sınaq-səhv» üsulu ilə aparılan proqramların bir neçə önəmli ―dərsindən‖ nəticə çıxarmaqla, mövcud dünya təcrübəsindən bəhrələnmək həmiĢəkindən daha vacibdir. Ən mühüm «dərs» tarazlaĢdırılmıĢ və əsaslandırılmıĢ iqtisadi transformasiya ideologiyasına söykənməyən proqramların verdiyi nəticələrin çəkilən maddi- mənəvi xərclərə adekvat olmamasının təəssüf ki, bir daha öz təcrübəmizdə sübut olunmasıdır. Ayrı-ayrı müxtəlif funksional məqsədlərə xidmət edən nəzəri əsaslar və təcrübələrin qeyri-sistemli tətbiqi ilə qarĢılıqlı-əlaqəli sistemin tarazlı inkiĢafına nail olmaq mümkün deyil. Ġkinci «dərs» radikal iqtisadi transformasiyanın xalq tərəfindən dəstəklənməsidir. Azərbaycanda bu faktorun xüsusi xarakterini, xalqın mentalitetini nəzərə alsaq belə, ayrılmıĢ limitin sona çatması təhlükəsi müəyyən ehtimala malikdir. Bunun ən mühüm simptomları, tədqiqatlarımızın sosial xarakterli istiqamətlərinin riyazi modellərinin sonrakı bölmədə Ģərh olunan nəticələri hesab oluna bilər. Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|