Icf azeri version 02 07 2008

FBT
Giri
10
4. FBT t rkibinin t sviri
T R FL R
11
Sa lamlıq kontekstind :
Orqanizmin funksiyası – bu orqanizmin fizioloji funksiyalarıdır (psixiki 
funksiyalar da daxil olmaqla) 
Orqanizmin qurulu u – bu orqanizmin anatomik hiss l ridir (orqanlar, 
traflar v  onların komponentl ri)
Pozuntu – bu funksiya v  qurulu larda ba  ver n probleml rdir (z ruri k nara
çıxma, itki kimi) 
Aktivik – f rd t r find n h r k tl rin v  ya v zif l rin yerin  yetirilm sidir.
tirak – bu f rdin h yat
raitin  c lb olunmasıdır.
Aktivliyin m hdudlu u – bu aktivliyin yerin  yetirilm sind  f rdin keçirdiyi 
ç tinlikdir. 
tirak imkanlarının m hdudlu u – bu f rdin h yat
raitin  dü düyünd
keçirtdiyi ç tinlikl r.
traf mühit amill ri insanların ya adı ı v  vaxt keçirtdiyi, ünsiyy td  oldu u
fiziki v  ictimai  raiti yaradır
Bu anlayı ların t sviri 1-ci c dv ld  verilib; xüsusi terminologiya vasit si il  onlar t fsilatlı 5.1 
bölm sind
ks olunmu dur. C dv ld  qeyd edildiyi kimi: 
FBT 2 hiss y  malikdir, onlarında h r biri öz növb sind  2 yer  bölünür: 
 Hiss  1. H yat f aliyy tinin i l m  v  m hdudlu u
(a)
orqanizmin funksiya v  qurulu u
(b) aktivlik v  i tirak 
Hiss  2. Kontekst faktorlar 
(c)
traf mühit faktoru 
(d)
xsi faktorlar 
H r bir t rkib hiss  h m müsb t h m d  neqativ terminl rl
ks oluna bil r
H r bir t rkib hiss  müxt lif domenl rd n ibar tdir. H r bir domen is  t snifat vahidi olan 
kateqoriyadan ibar tdir. Sa lamlı ın göst ricil ri v  f rdin sa lamlı ı il  ba lı göst ricil r
uy un kateqoriya kodu seçimi vasit si il  bu kateqoriyada f aliyy tin (h yat f aliyy tinin
m hdudiyy tl ri) s viyy   v   h cmini mü yy n ed n v  ya  traf mühit faktorunun 
yüngünl dirici faktor v  ya baryer kimi hansı h cmind  çıxı  etm sinin r q m kodları
olan t rifl rin lav  edilm si il  qeyd olunmalıdırlar.
11
 H mçinin bax:  lav  1. “Taksonomik v  terminoloji m s l l r”

---

FBT
Giri
11
C dv l 1. FBT xülas si
Hiss 1: F aliyy t v  h yat f aliyy tinin
m hdudiyy ti
Hiss  2. Kontekst faktorlar 
T rkibi
Orqanizmin funksiya 
v  strukturları
Aktivlik v  i tirak
traf mühit 
faktorları
xsi faktorlar 
Domenl r
Orqanizm 
funksiyaları v
orqanizm strukturları
H yat f aliyy ti
sah l ri (m s l n,
h r k tl r)
F aliyy t v  h yat 
f aliyy tinin 
m hdudiyy tin
xarici t sir
F aliyy t v  h yat 
f aliyy tinin 
m hdudiyy tin
daxili t sir
Parametrl r
Orqanizm 
funksiyalarının
(fizioloji)
d yi ilm si
Orqanizm 
strukturlarının
(anatomik) 
d yi ilm si
Potensial bacarıq
M s l nin standart 
h yat 
v ziyy tl rind  h lli
Realizasiya 
M s l nin real h yat 
v ziyy tl rind  h lli
Münasib t v
qurucu dünyanı
fiziki v  sosial 
trafın
yüngüll dirici v
ya ç tinl dirici 
t siri.
xsiyy t
xüsusiyy tl rinin
t siri
Funksional v
struktur bütövlük 
Aktivlik
tirak
Pozitiv aspekt 
F aliyy t
Yüngüll dirici 
faktorlar
stifad  edilm yib 
Pozulma
Aktivliyin 
m hdudiyy ti 
tirak
mümkünlüyünün 
m hdudiyyti 
Neqativ asekt 
H yat f aliyy tinin m hdudiyy ti.
Mane  tör d n
faktorlar/ baryerl r
stifad  edilmyib 
4.1. Orqanizm v  pozuntuların funksiya v  strukturları
T rif: Orqanizmin funksiyaları - Orqanizm sisteml rinin fizioloji funksiyalarıdır (ruhi 
funksiyalar daxil edilm kl ). 
Orqanizm strukturları - orqanizmin, orqan,  traflar v  onların komponentl ri  
 kimi, anatomik hiss l ridir.
Pozuntular –  h miyy tli normadan k nara çıxma v  ya itki kimi funksiya v
 strukturlarda yaranan probleml rdir.
1) Orqanizm funksiyaları v  orqanizm strukturları paralel istifad  üçün i l nib hazırlanmı  iki 
müxt lif seksiyalarda t snif edilirl r. M s l n orqanizm funksiyaları özünd  “görm
funksiyası ” kimi insanın
sas hissiyyat v  ya funksiyalarını daxil edir, onların struktur 
korrelyatı is  “göz v  onunla ba lı strukturlar”  klind dir. 

---

FBT
Giri
12
2) “Orqanizm” termini insan orqanizminin tam vahid formasını ifad  edir: Buradan bel  alınır
ki, o beyin v  onun funksiyalarını özünd   c ml dirir. A ıl (v  ya psixiki) funksiyalar bu 
c h td n orqanizm funksiyalarının kateqoriyalarına aid edilir.
3) Orqanizm funksiyaları v  orqanizm strukturları orqanizm sisteml ri üzr  t snif olunurlar. Bu 
s b bd n orqanizm strukturlarına orqan
12
 kimi baxılmır.
4) Strukturların pozulması özünd  anomaliya, qüsur, itki v  ya orqanizm strukturlarında ba qa
h miyy tli normadan k narla malar yarada bil r. Pozuntu konseptual olaraq toxuma, 
hüceyr , subhüceyr   v  ya molekullar s viyy sind  bioloji bilikl r  uy un g lir. Buna 
baxmayaraq, praktiklik nöqteyi-n z rind n bu s viyy l r siyahıya
13
 daxil edilm yib.
Pozuntuların bioloji  sasları t snifatda aparıcı rol oynayır v
lav  olaraq t snifatın hüceyr
v  ya molekulyar s viyy y   q d r geni l nm si n z rd  tutulur. T snifatla i  zamanı tibb 
i çil rin  onu yadda saxlamaq lazımdır ki, pozuntu v  onun  sasını t kil ed n patologiya - 
eyni bir  ey deyil, pozuntular onun t zahürl ridir.  
5) Pozulmalar orqanizmin v  onun funksiyalarının biotibbi statusunun mü yy n ümumi q bul
olunmu  geni  yayılmı  standartlarından k nara çıxmaları t svir edir, onları t kil ed nl rin 
d qiqliyi sas n fiziki v  ruhi f aliyy ti bu standartlarla uy un qiym tl ndir n müt x ssisl r
t r find n h yata keçirilir.
6) Pozulmalar qısa müdd tli v  ya daimi; inki af ed n, yenid n inki af ed n v  ya stabil; 
d yi k n v  ya aramsız ola bil r. Geni  yayılmı  normadan k nara çıxma  h miyy tsiz v  ya 
k skin ola bil r. Bu xüsusiyy tl r bundan sonra bölm d n nöqt sind n sonra yerl
n
mü yy nl dirici kod  klind  t qdim olunacaq.  
7) Pozulmalar etiologiyadan v  ya onların nec  inki af etm sind n asılı deyill r; m s l n,
görm  f aliyy tin v  ya  trafların itirilm si genetik anomaliya v  ya z d  n tic si ola bil r.
Pozulmanın mövcudlu unun mütl q s b bi var. Halbuki s b b, ondan sonrakı pozulmaları
anlatmaq üçün kifay t olmaya bil r. Analoji olaraq, pozulmaların mövcudlu u h mi
orqanizmin funksional v  ya struktur pozulmasını göst rir. O, h r hansı bir x st liyin, 
pozulmanın v  ya fizioloji v ziyy tin n tic si ola bil r.
8) Pozulmalar sa lamlıqda d yi k nliyinin bir hiss si v  ya d yi ikliyin üz  çıxması ola bil r, 
ancaq bunlar x st liyin d qiq lam tl ri sayılmır v  f rdin x st  olması hesab edilmir.  
12
 Orqan d yi iklik s viyy si 1980-cı ild  PBT-d  qeyd edilm sin  baxmayaraq, “orqan” sözü t yinedici kimi 
i l dilmir. Göz v  qulaq  n n vi olaraq orqan hesab edilirl r; bununla bel  onların s rh dl rini mü yy n etm k
ç tindir; ox ar v ziyy t
traflara v  daxili orqanlara da aiddir. FBT orqanizm  aid vahid hiss ni v  ya t rkib 
elementini bildir n “orqan” terminini “orqanizmin strukturu” termini il
v z edib. 
13
 Bel likl , FBT-nin tam versiyasının istifad si zamanı kodla dırılan “pozulma” hiss edil n v  ya görül n olmalıdır, 
bel  ki, dig r
xsl r v  ya f rdin özü t r find n bilavasit  mü ahid   v  ya mü ahid nin n tic si kimi a kar 
edilm lidir. 

---