İbn-i BİBİ'NİN, XIII. Asir başinda anadolu türkleriNİn sudak, polovets (kipçAK)

---

İBN-İ BİBİ'NİN, XIII. ASIR BAŞINDA ANADOLU 

TÜRKLERİNİN SUDAK, POLOVETS (KIPÇAK) 

VE RUSLARA KARŞI YAPTIKLARI SEFERİN HİKÂYESİ * 

(KIPÇAK SAHRASINDA CEREYAN EDEN TİCARΠHAYATTAN BAZI SAFHALAR) 

A. YAKUBOVSKİ 

Çeviren : İsmail KAYNAK 

Bundan 33 yıl evvel ölen müsteşrik-türkolog P. Melioranskiy "Bizans 

Kroniği" nin

 1

 I. cildinde  " X I I . ve XIII. asırlarda Bizans tarihi kaynağı-

Selçukname" başlıklı bir makale neşretmiştir. Bu makalede P. Meliorans­

kiy, Konya Sultanlığı ve onun Bizanslılarla münasebeti tarihiyle alâkalı 

birkaç bölümün muhteviyatını tercüme ederek, hikâye şeklinde naklet-

miştir. Adı geçen Selçukname'nin müellifi İbn-i Bibi lâkabiyle tanınmıştır. 

Esas adı ise Nasreddin Yahya İbn-i Muhammed'tir. Bu makalesini yazar­

ken P. Melioranskiy meşhur müsteşrik Houtsma'nın 1891 de neşretmiş 

olduğu İbn-i Bibi'nin, türkçe tercümesinden faydalanmıştır. Makalenin 

sonunda P. Melioranskiy, İbn-i Bibi'nin eserinde, Sultan Alâeddin Key-

kubad zamanında türklerin Sudak, Kıpçak ve Ruslara karşı yaptıkları 

sefer hakkında malûmat bulunduğundan, bahseder. Fakat o bizzat bu 

meseleyi incelememiştir. P. Melioranskiy'in makalesi 1894 yılında neşre­

dilmiştir. 1902 de yine Houtsma tarafından 4 cilt halinde "Selçuk hanedan 

tarihi" ("Recueil de textes relatifs a l'histoire des Seldjoucides") adıyla 

İbn-i Bibi eserinin farsça metni yayınlanmıştır. Lâkin bu eserin aslı değil, 

meçhul bir zat tarafından tertiplenmiş muhtasarıdır. Bu hulâsayı neşre­

derken Houtsma, bir tek nüshası, İbn-i Bibi eserinin el yazması (aslı) İs­

tanbul'da (Ayasofya No. 2985)

 2

 muhafaza edilmekte olduğunu henüz 

bilmiyordu. 

Yukarıda bahsettiğimiz veçhile İbn-i Bibi lâkabiyle anılan bu ese­

rin müellifi, çocukluğu Sultan Alâeddin Keykubad zamanına (1219-

1236) rastlayıp, sultanın halefi yanında mühim bir mevki işgal etmiş ve 

670. Hicrî ( = 1272 Milâdî) yılında ölmüştür. Houtsma'nın neşrettiği 

Muhtasar'da Selçuk Türklerinin Sugdak, Kıpçak ve Ruslara karşı yaptıkları 

seferin tasvirine matbu nüshada 12 sahife hasredilmiştir. Bahsi geçen 

edibane tasvirini nazarı itibare alarak, hikâyenin tarih için elzem olan 

malûmatını muhafaza edip, ayni zamanda lüzumsuz tantanalı ifadelerden 

sarfınazar etmek, bunun aynen tercümesini değil de, muhteviyatını 

nakletmeyi daha uygun gördüm. 

* "Vizantiyskiy Vremennik" in 1927, XXV. cildinden tercüme edilmiştir. 

1

 Eski Rusya ile Bizans ve Şark münasebetlerini tetkik etmekle vazifeli tâli komis­

yonda 4 Temmuz-192 7 yılında verilen konferans. 

2

 The Encyclopaedia of İslâm, II, p. 369, İbn-i Bibi maddesi. 

---

208 A. YAKUBOVSKİ 

SULTANI (ALÂEDDİN  K E Y K U B A D ' I ) , KIPÇAK SAHASI VE SUGDAK'l HÜSAMEDDİN 

ÇOBAN VASITASİYLE FETHETMESİNİ TEŞVİK EDEN SEBEBİN HİKÂYESİ 

Sultan Alâeddin Keykubad payitahttan Kayseri'ye geldiği zaman, 

adalet kapısına ticaret peşinde karada ve denizde uzun yıllar dünyayı do­

laşan bir tacir girdi. Nasılsa o Kıpçak (Polovets) ve Rusların memleke­

tinde iyi ticaret şartlarının mevcud olduğunu işitmiş ve mallariyle oraya 

gitmeğe karar vermiş; Hazer sahiline vardığı sırada ona hücum edip 

bütün malını yağma etmişler. Sözünü daha bitirmeden başka bir tacir 

Haleb'ben Kayseri'ye doğru gelirken başına gelen hâdiseyi acı acı anlat­

mağa başladı. O, Lüfon vilâyetinden  ( I I . Leon'un memleketi) geçerken ona 

keza hücüm edip bütün malını almışlar. Üçüncü tacir de keza hazin hikâ­

yesini nakletti. Antalya'dan ticaret eşyasını gemilere yükleyerek, deniz 

seferine çıkmış.  O n a hücum eden Frenkler malını yağma etmekle kalma­

yıp, kendisini de esir etmişler. Sultan, kendisinden yardım talep eden di­

lekçileri dinledikten sonra fena halde hiddetlendi ; tacirlerin mükâfatlan-

dırılmasını ve asker toplanılmasını emretti. Askerin başına, devletin Meli-

kü'1-ümera ve başkumandanı, Emir Hüsameddin Çoban'ı tayin ederek, 

Sudak şehri diyarına gönderdi. 

SULTAN ORDUSUNUN HÜSAMEDDİN ÇOBAN KUMANDASINDA HAZER DENİ­

ZİNDEN GEÇMESİNE DAİR HİKÂYE 

Sultan, bir müddet Keykubadiye'de (Kayseri'de) oturdu; oradazafer 

haberlerini bekledi. Ordu Hazaristan istikametinde denizi geçtiği zaman, 

Sugd (Sugdak)'lılar büyük bir ordunun denizde seyrettiğini gördüler. 

Hemen Hüsameddin'i karşılamak için bir elçi göndererek, şunları söyleme­

sini tenbih ettiler : "Sultanın sadık kulları olan bizler, onun fermanına 

boyun eğenlerdeniz. Böyle sayısız bir ordunun denizden sahile gönderil­

mesi sebebi bizce malûm değildir. Eğer bac ve nakliye (nakliye resmi) 

göndermek hususunda bir kusurumuz varsa, sultan bizden para cezası 

kessin ; şayet sultan Rus tarafına sefer tertip ettiyse o halde ona yardım 

etmek üzere iyi cengeden gençlerimizi vermeye razıyız. Diğer taraftan 

Sugdaklılar sahraya Kıpçak ham nezdine bir haberci (ulak) gönderdiler. 

Türk-Selçuklu ordusunu hamil donanma sahile yaklaşınca, derhal Kıp­

çak hanı Rus knezini (prensini) haberdar etmek maksadiyle bir elçi gön­

derdi. Neticede Rus ve Kıpçak askerlerinden toplanan on bin kişilik sü­

vari kuvveti Sugdak elçisinin Hüsameddin Çoban'dan getireceği cevabı 

bekliyordu. 

Yukarıda zikredilen elçi Melikü'l-ümera'nın huzuruna vardığı zaman 

kendisine hitaben Türk-Selçuklu ordusunun geri döneceğini ümid ettiğini 

ve kendi tarafından Sugdaklıların bütün kusurlarını telâfi etmeğe gayret 

edeceklerini beyan etti. Sözlerinin hitamında orduya  " N a l bahası" olmak 

üzere elli bin dinar vermeyi teklif etti. Melikü'l-ümera Hüsamettin, elçinin 

sözlerinden hiddetlenerek, altın için kendine yakışmayan bir işi yapmak 

---