15
Adabiyotlar
1. Axmedov K.S., Raximov X.R. Kolloid ximiya. – Toshkent. –
O’zbekiston. – 1992. 12-21-betlar.
2. Фридрихсберг Д. А. Курс коллоидной химии.–Л: - Химия.–1984. – с.
21-26
III – ma’ruza.
SIRT – FAOL KOLLOIDLAR
Reja
1. Sirt – faol moddalarning umumiy tavsifi.
2. Sirt – faol moddalarning turlari.
3. Kolloid sirt – faol moddalarning gidrofil – liofil balansi (GLB)
4. Mitsella hosil qiluvchi sirt – faol moddalar.
5. Adgezivlar.
“Sirt – faol modda ” degan tushuncha keng ma’noda
qaraganda barcha
organik moddalar sirt – faol moddalar jumlasiga kiritishga to’g’ri keladi, chunki
har qanday organik moddaani olmaylik, u suvga nisbatan sirt faollik ko’rsatadi.
Lekin qattiq jismlarning sirt tarangligi suvning sirt tarangligidan ancha katta;
demak suv qattiq moddaga nisbatan sirt faollik namoyon qiladi.
Bundan
ko’ramizki, suv fazalar chegarasining xarakteriga qarab, ba’zan sirt – nofaol,
ba’zan sirt-faol modda bo’lishi mumkin.
Lekin sirt-faol modda degan tushuncha bu kabi keng ma’noda ishlatilmaydi.
U maxsus, ancha tor ma’noda ishlatiladi. Umum tomonidan qabul qilingan ta’rifga
ko’ra sirt-faol modda molekulalari difil ravishda tuzilgan hamda ancha katta sirt-
faollikka ega bo’lgan organik birikmalardan iboratdir. Bunday modda
molekulasining bir qismi suvga nisbatan kattaroq
moyillik namoyon qiladi; bu
16
qismini
gidrofil guruh tashkil etadi; ikkinchi qismi uglevodorod radikali bo’lib, u
gidrofob guruhdan iborat. Spirt, fenol, karbon kislota, organik aminlar,
sulfokislotalar va ularning tuzlari, boshqa xil organik birikmalar ana shunday difil
molekulalardan tuzilgan. Ularning tarkibidagi –OH, –NH
2
, –COOH (karboksil
guruh), –SO
3
H(sulfoguruh)
va hokazolar qutbli guruhlarni tashkil qiladi.
Sirt-faol moddalar asimmetrik tuzilishga ega. Shuning uchun ham ular suv-
havo (suv-bug’), suv-uglevodorod(suv-yog’), suv-qattiq jism kabi sirtlarga
adsorblanadi.
Sirt-faol moddani
−− shaklida (yoki
shaklida)
belgilash
mumkin. Bu shaklning doira qismi qutbli guruhlarni, to’g’ri chiziq qismi esa
uglevodorod radikallarini bildiradi. Suv molekulalari
orasidagi kogeziya kuchlari
bu moddalarning suvdagi eritmalaridan ularning uglevodorod guruhlarini ikki faza
orasidagi chegara sirtiga yo’naltiradi. Molekulaning gidrofil qismi suvda, gidrofob
qismi qutbsiz fazada bo’lganida izobar potnsial minimal qiymatga ega bo’ladi.
Barcha sirt-faol moddalar suvdagi eritmalarida dissotsilanish qobiliyatiga
qarab
ionogen va
noionogen sirt-faol moddalarga bo’linadi.
Ionogen sirt-faol
moddalar
kation sirt-faol moddalar,
anion sirt-faol va
amfoter (amfolit)
sirt-faol
moddalarga ajratiladi.
Dostları ilə paylaş: