GüLŞƏn surxay qizi abduləLİyeva

 

 

6 

metodu  ilə,  məhdud  mənada  irsilik  əmsalı  isə  korrelyativ-reqressiya 

(valideyn-nəsil)  metodu  ilə  (Доспехов,  1985)  təyin  edilmişdir.  Statistika  6.0 

paketindən  və  Microsoft  Excel  2010  kompyuter  proqramından  istifadə 

olunmuşdur. 

 

3.  Dominantlıq  dərəcəsi  və  pambığın  növdaxili  və  növlərarası  F

1

–F

3 

hibridlərində lifin keyfiyyət komponentlərinin dəyişkənlik xüsusiyyətləri. 

Pambığın  növdaxili  və  növlərarası  F

1

  hibridlərində  lifin  keyfiyyətini 

xarakterizə  edən  12  komponentinin  dominantlıq  dərəcə  və  istiqaməti  təyin 

edilmiş,  həmçinin  F

2

  və  F

3 

hibridlərinin  genetik  dəyişkənliyinin  analizi 

aparılmışdır.  

Yuxarı  orta  uzunluq  –  Upper  half  mean  length  (UHML)  ən  uzun  liflərin 

orta  uzunluğudur  və  düymlə  ölçülür.  Növdaxili  hibridlərdə  lifin  yuxarı  orta 

uzunluğunun öyrənilməsi  göstərdi  ki, ən  yüksək uzunluq 2272  yerli seleksiya 

sortu  ilə  Amerika  seleksiyasının  Acala  4-42  sortunun  çarpazlaşması  zamanı 

alınan  F

1

  hibridlərində  qeyd  edilmişdir  (cədvəl  1).  Bu  kombinasiyanın 

hibridləri  0,95  ehtimalla  etibarlı  olub  beynəlxalq  təsnifata  müvafiq  olaraq  III 

lif tipinin tələblərinə cavab verirlər. Dominantlıq əmsalı (0,30-0,67) növdaxili 

hibridlərdə lif uzunluğunun natamam dominantlığını göstərir.  

Növlərarası  F

1

  hibridlərində  lifin  yuxarı  orta  uzunluğunun  ən  yüksək 

göstəricisi  5904-И  (G.barb.L.)  х  Deltapine-16  (G.hirs.  L.)  kombinasiyasında 

1,37 düym və ya 34,7±0,30 mm qeyd edilmişdir. Bu kombinasiyanın hibridləri 

lif tiplərinə qoyulan maksimum tələblərə cavab verir və Ia tipinə aid olmuşlar. 

Əgər  nəsillər  arasındakı  dəyişkənlik  dərəcəsini  müqayisə  etsək,  onda 

həm  növdaxili  həm  növlərarası  F

3 

hibridlərində  F

2 

hibridlərinə  nisbətən 

variasiya  əmsalının  azaldığını  müşahidə  edə  bilərik  və  deməli  F

3 

hibridləri 

daha  çox  oxşardırlar.  Lakin  dəyişkənlik  amplitudu  F

3

  növlərarası  hibridlərdə 

(6,1-8,0%), növdaxili hibridlərə (4,0-6,3%) nisbətən daha yüksəkdir. 

Mikroneyr  –  Micronaire  (Mic)  mühüm  keyfiyyət  əlaməti  olub  lifin 

zərifliyi (diametri) ilə yetişkənliyini birlikdə xarakterizə edir.  

Növdaxili  F

1 

hibridlərində  mikroneyr  dəyişkənliyinin  öyrənilməsi 

göstərdi  ki,  ən  zərif  liflə  (3,9±0,10  vahid)  2272  x  Acala  4-42  kombinasiyası 

xarakterizə edilir (cədvəl 2). 

Növlərarası  hibridlər  əsasən  mənfi  dominantlıq  əmsalına  malikdirlər  ki, 

bu da həmin  hibridlərin zəriflifli valideyn sortlarına tərəf meyl  etməklə aralıq 

irsiyyətini  sübut  edir.  Lakin  hibridlərdə  (F

2

)  parçalanma  başlayan  zaman 

mikroneyrin mütləq göstəriciləri valideyn sortları və ya kombinasiya həddində 

bitkilərin oxşarlığını əks etdirə bilmir. Bu zaman etibarlı ölçü meyarı standart 

---

 

 

7 

Cədvəl 1. Valideynlərdə lifin yuxarı orta uzunluğu və

 

F

1 

hibridlərində dominantlıq dərəcəsi və istiqaməti 

 

Lifin yuxarı orta uzunluğu (UHML) 

Lif 

tipi 

Х,düym 

Х±Sx,mm 

МР,mm 

hp 

Valideyn sortu, 

hibrid kombinasiyası 

Növdaxili hibridlər (G.hirsutum L.) 

2272 

С-3506 

Acala 4-42 

КК 1543 

II 

IV 

III 

IV 

1,25 

1,17 

1,19 

1,14 

31,7±0,15 

29,7±0,13 

30,3±0,17 

29,0±0,09 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. 2272 х С-3506 

2. 2272 х Acala 4-42 

3. 2272 х КК 1543 

4. C-3506 х Acala 4-42 

5. C-3506 х КК 1543 

6. Acala 4-42 х КК 1543 

III 

III 

III 

III 

IV 

III 

1,22 

1,23 

1,21 

1,19 

1,16 

1,18 

31,0±0,10 

31,3±0,06 

30,8±0,19 

30,2±0,25 

29,5±0,13 

30,0±0,09 

30,7±0,14 

31,0±0,16 

30,4±0,12 

30,0±0,15 

29,3±0,11 

29,7±0,13 

0,30 

0,43 

0,31 

0,67 

0,50 

0,50 

 

Növlərarası hibridlər 

617-Т – G.hirs. L. 

Termez-7 – G.barb.L. 

147-Ф – G.hirs.L. 

Todlo-16 – G.barb. L. 

Pima-5-1 – G.barb. L. 

3273 – G.hirs.L. 

5904-И – G.barb. L. 

Deltapine-16 – G.hirs.L. 

IV 

I a 

IV 

I a 

Ia 

IV 

Ia 

III 

1,16 

1,34 

1,17 

1,37 

1,38 

1,15 

1,39 

1,18 

29,5±0,15 

34,0±0,20 

29,6±0,12 

34,8±0,32 

35,0±0,35 

29,2±0,15 

35,4±0,28 

30,0±0,17 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. 617-Т х Termez-  

2. 147-Ф х Todlo-16  

3. Pima-5-1 х 3273  

4. 5904-И х Deltapine-16  

Ib 

Ib 

Ia 

Ia 

1,31 

1,32 

1,35 

1,37 

33,2±0,16 

33,4±0,09 

34,2±0,28 

34,7±0,30 

31,8±0,18 

32,2±0,22 

32,1±0,25 

32,7±0,23 

0,64 

0,46 

0,69 

0,74 

Qeyd: Dünya pambıqçılıq cəmiyyətinin qəbul etdiyi 1 ingilis düyümü 25,4 mm-ə bərabərdir.  

 

 

meyl  (σ)  və  variasiya  əmsalıdır  (СV).  Növdaxili  F

2

  hibridlərində  variasiya 

əmsalı  9,1-11,1%,  növlərarası  kombinasiyalarda  bu  göstərici  11,3-14,0% 

arasında tərəddüd etmişdir.  

Növdaxili  F

3

  hibridlərinin  analizi  göstərdi  ki,  əvvəlki  nəsillərlə 

müqayisədə  bütün  kombinasiyalar  üzrə  mikroneyr  göstəricisi  azalmışdır. 

Variasiya  əmsalı  növdaxili  hibridlərdə  7,9-9,6%,  növlərarası  hibridlərdə  isə 

10,3-12,4% diapazonunda olmuşdur. 

---