Fakultə : «Əmtəəşünaslıq» Ixtisas : Istehlak mallarının ekspertizası və marketinqi
Yüklə 355,21 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 9. IPLIK VƏ SAPLARIN BIRDÖVRLÜ, ÇOXDÖVRLÜ XASSƏLƏRI
- Ümumi tam mütləq uzanma.
- Yüksək elastiki deformasiya l ye və ya E ye .
- Elastiki deformasiya ( l ye və ya E ye ).
- Plastik deformasiya ( l n və ya E n ).
39
zamanı əmələ gələn sürtünmə qüvvəsini, ətalətli və «canlı» qüvvəni aradan qaldırmaq lazım gəlir. Aşağı sıxıcının sürətinin artması nəticəsində ətalət qüvvəsi və rəqqasın «canlı» qüvvəsi də artır. Yükün artma sürəti olan hal üçün tətbiq edilən dinamometrlərə (ikinci hal) mail müstəvili (Skott və Uster firmaları) cihazlar və tərəzi tipli (məsələn, deforden) cihazlar aiddir. Sıxıcının kütləsi (çəkisi) və maili müstəvinin dönmə sürəti sabit olduqda yükün artma sürəti də dəyişmir. Bu isə eyni bir şəraitdə bir neçə cür nümunəni sınaqdan keçirməyə imkan verir. Müxtəlif nümunələrin yükün artma sürətinin eyni olması şəraitində sınaqdan keçrilə bilməsi belə tipli cihazların üstün cəhətlərindən biridir. Istər maili müstəvili və istərsə də bir rəqsi tipli cihazların ümumi qüsuru budur ki, bunların dinamometrik mexanizmlərində sürtünmə, ətalət və «canlı» qüvvələrin çox olmasıdır. Tərəzi tipli cihazlarda nümunə tərpənən və tərpənməyən sıxıcılara bərkidilir. Hərəkət edən (tərpənən) sıxıcı yük dayağının çiyinlərindən birinə birləşdirilir və o birisi çiyinə isə sabit atan sürətli yük yerləşdirilir. Üçüncü halda, yəni dartılma (gərilmə) sürətinin sabit olduğu zaman işlədilən dinamometrlərə (xarici ZT, fafeqraf, ştatiqraf) aid cihazlarda sıxıcının biri elektrik naqilinə malikdir və sabit sürətlə hərəkət edir, o birisi sıxıcı isə praktik olaraq tərpənməz qalıb yükü qeydə alan qüvvəölçənin vericisinə birləşdirir. Felament sapları sınamaq üçün hazırda kimyəvi liflər zavodu və toxuculuq kombinatları, əsasən aşağıdakı dinamometrlə təchiz edilirlər: 1. «Toxuculuqmaşcihaz» zavodunun RM-3 və RM-30. 2. Şopper firması və 31-98506 (Çexiya) axır vaxtlar Almaniyanın «Verkştofpryfmaşinen» xalq müəssisəsinin buraxdığı az ətalətli elektrik dinamometrləri yayılmağa başlamışdır. Tək və dəstə liflərinin qırılma yükünü (möhkəmliyini) təyin etmək üçün müxtəlif qırıcı maşınlardan (dinamometrlərdən) istifadə olunur.
40
Iplik və sapların dartılması öyrənildikdə bu dartılma zamanı alınan birdövrlü xarakteristikasından geniş surətdə istifadə edilməyə başlanmışdır. İplik və sapların dartılarkən alınan birdövrlü xarakteristikaya bu dartılmanı əmələ gətirən və həm də müəyyən zaman ərzində qırılma vəziyyətinə çatdırılmayan yükün təsirindən yaranan tam deformasiyanın tərkib hissələri aiddir. Birdövrlü xarakteristikanın alınması adətən uzunmüddətli sınaqlarla əlaqədardır və bu da polimer materialların mühüm rol oynayan zaman materialın deformasiyasına olan təsirini aşkar etməyə imkan verir.
(dartılma-boşalma-istirahət) əmələ gələn deformasiya 3 deformasiyadan toplanır (mütləq və ya nisbi).
və ya E ym = E je + E e + E n
ye və ya E ye . Xarici təsirlərin nəticəsində toxuculuq liflərinin təşkil olunduğu polimer hissəciklər arasındakı orta məsafə ancaq cüzi dəyişikliyə uğrayarsa və bunların valentlik bucaqlarının bir qədər böyüməsi nəticəsində molekul, atomlar arasındakı mövcud əlaqə saxlanılarsa, buna onun yüksək elastik deformasiyası deyilir. Yüksək elastiki deformasiyanı l
ilə işarə edirlər. Bu deformasiya tədqiq edilən sapda səs sürətinə bərabər olan sürətlə yayılır. Yüksək elastiki deformasiyanı çox zaman tez (dərhal) yol olan və bəzən də tez qayıdan deformasiya adlandırırlar. Elastiki deformasiya (l ye və ya E ye ). Xarici təsirlər nəticəsində toxuculuq liflərinin təşkil olunduğu polimerlərin molekulları konfiqurasiyanın dəyişməsi nəticəsində yeni qruplaşmaya uğrayarsa, buna elastiki deformasiya deyilir. Bu zaman qonşuluqdakı molekullarla qarşılıqlı təsirdə olan molekullar lifin uzunu oxu boyunca əyilmə halından daha çox düzəlməyə doğru yönəlirlər. Elastiki deformasiyanın yox olması çox yavaş davam edir və tədricən yox olur (bir neçə gün müddətində), bunu tədricən qayıdan deformasiya da adlandırırlar.
41
n və ya E n ). Xarici təsir nəticəsində makromolekulun birləşmələrinin böyük məsafədə yerdəyişməsi əmələ gələrsə və qarşılıqlı təsir qüvvələri tamamilə yeniləri ilə əvəz olunarsa, sapdakı lif hissəcikləri ilə tam liflərin yerdəyişməsi baş verərsə, buna plastik deformasiya deyilir. Plastik deformasiyanı əmələ gətirən qüvvə öz təsirini dayandırdıqda, bu deformasiyanı yox edən başqa bir amil olmadığından, çox zaman plastik deformasiyaya qayıtmayan deformasiya da deyilir. Başqa sözlə desək, təsir edən qüvvə götürüldükdən sonra material öz əvvəlki vəziyyətinə qayıtmır. Deməli, qayıtmayan xarakterlidir. Relaksion prosesi zamanı deformasiya məsafəsində T 1 =22,5 saat yüklənmə vaxtını (zamanı) və T 2 =1,52 saat isə istirahət zamanını (vaxtını) göstərir. Lif və s. toxuculuq materiallarına qüvvələr təsir etdikdə onlarda daxili gərginlik əmələ gəlir. Təsir qüvvəsi götürüldükdən sonra isə həmin gərginlik aramla (tədricən) zəifləyir, əvvəlcə onun azalması, sonra isə yox olamsı müşahidə olunur ki, ona relaksion prosesi deyilir. Relaksion xarakterinə, göstəricilərinə, xarici təsirlərin, temperaturun böyük təsiri olur. Bu prosesi dəqiq xarakterizə etmək çətin olsa da, tam relaksion relaksometr deyilən cihazlar təyin etmək olar. Burada adətən yoxlamaların dəqiq aparılması lazım gəlir. Nəmliyin və temperaturun dəyişməsi deformasiyanın ölçüsünə və onun tərkib hissələrinə təsir edir. Iplik və sapların şişməsi tam və tez relaksion prosesinin qurtarmasında xüsusi yer tutur. Tam deformasiyanın tərkib hissələri lifdə relaksometr RVK-1 və sapdan isə relaksometr RM-5 ilə təyin edilir. Nümunənin dartılma deformasiyası yüklənmə və istirahət vaxtından asılı olaraq dəyişməsi nümunənin başlanğıc uzunluğunu bilərək tam deformasiya kəmiyyətini və onun tərkib hissəsinin şərti qiymətini hesablamaq olar. Nisbi tam deformasiya = − ∙ 100% Nisbi yüksək elastiki deformasiya Yüklə 355,21 Kb. Dostları ilə paylaş:
|