Erməni xəyanəti
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
92 əfəndi, həmçinin Cağar kəndinin sakini Hətəm Sərkarov yeri əhalini erməni daĢnaklarına qarĢı mübarizəyə qaldırılmıĢ, Cənubi Dağıstan ləzgilərindən də kömək alaraq iĢğalçıları darmadağın etmiĢlər. Muradyan 100 nəfər əsgərlə qaçıb canını qurtarmıĢ, əsir düĢmüĢ 200-dək daĢnak Möhübəli əfəndinin tapĢırığı ilə Quba həbsxanasına salınmıĢdı. Təhqiqat materiallarından məlum olur ki, 1918-ci il mayın 1-də Qubaya girən daĢnak-bolĢevik birləĢmələrinin sayı 5 mindən artıq idi. Ona görə də onlar silahsız dinc əhaliyə azğınlıqla divan tuta bilmiĢdilər. Həmin azğınlığın miqyasını təsəvvür etmək üçün iki gün ərzində yalnız Quba Ģəhərində 4 minədək müsəlmanın öldürüldüyünü xatırlatmaq kifayətdir. Bu rəqəm Quba Ģəhər əhalisinin beĢdə biri demək idi. Hamazaspin azğınlığı nəticəsində 1918-ci ilin ilk beĢ ayı ərzində Quba qəzasında üst-üstə 10 mindən çox insan məhv edildi. 1918-ci ilin qırğınları zamanı daĢnak-bolĢevik birləĢmələri Quba qəzasında 162 kəndi dağıtmıĢdılar. Həmin kəndlərdən 35-i bu gün də mövcud deyil. Erməni generalı Hamazaspin Qubada azərbaycanlılara qarĢı törətdiyi soyqırımının qarĢısını isə Nuru paĢanın rəhbərliyi altında Azərbaycana köməyə gəlmiĢ türk əsgərləri aldı. Qanlı dərə adlanan ərazidə üç gün davam edən döyüĢlər ermənilərin darmadağın edilməsi ilə baĢa çatdı. Yerli əhali mayın 10-da Nuru paĢanı və onun ordusunu Qubada böyük sevinc hissi ilə qarĢıladı. Türk əsgərləri Ģəhərdə erməni dəstələrindən qalmıĢ 96 silahlını tərksilah eləyib 18 ailəni qanlı düĢmənin əlindən aldılar. Quba soyqırımı 1918-ci ilin aprel-dekabr aylarında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin yaratdığı Fövqəladə Ġstintaq Komissiyası tərəfindən ciddi araĢdırılmıĢdır. Bununla bağlı AMEA-nın müxbir üzvü, professor Azad Nəbiyevin Azərbaycan Dövlət Arxivindən əldə etdiyi məlumatlar xüsusilə maraq doğurur. Məlum olur ki, o illərdə istefada olan polkovnik Hacı Ələkbər Quba sakinləri adından Fövqəladə Ġstintaq Komissiyasının sədri Ələkbər bəy Xasməmmədova aĢağıdakı məzmunda məktub göndərmiĢdir: “Cənab sədr! Fövqəladə Ġstintaq Komissiyasının üzvləri! Sizə məlum olduğu kimi, erməni cəza dəstələri Bakdakı mart qırğınlarının daha dəhĢətli bir davamını Quba qəzasında həyata keçirmiĢlər. Ġnsanlar amansızcasına qətlə yetirilmiĢ, əzab və əziyyətlərə düçar edilmiĢ, qan su yerinə axıdılmıĢdır. Təkcə Quba Ģəhərində üç mindən artıq körpə iĢgəncələrlə öldürülmüĢ, Ģəhərin böyük bir hissəsi məzarıstana çevrilmiĢdir. 93 ...Mən neçə-neçə qanlı döyüĢlərin iĢtirakçısı olmuĢam. Rus-türk müharibələrində, Fin cəbhələrində, Birinci cahan müharibəsində çoxlu qanlı döyüĢlər görmüĢəm. 1917-ci ildə ömrümün son illərini sakit və rahat yaĢamaq üçün doğulduğum Quba Ģəhərinə qayıtmıĢam. Əlimdə əsa, çar ordusunun istefa vermiĢ polkovniki libasında doğma vətənim məni yenidən öz qoynuna almıĢdır. Ancaq buradakı rahat həyatım uzun çəkmədi. KaĢ mən baĢqa ölkəyə gedəydim. Vətənə qayıtmayaydım. KaĢ mənim gözlərim erməni bıçağı ilə soyulmuĢ vətən övladlarının baĢlarını, kürəyindən soyulub saman təpilmiĢ cəsədlərini, ana və bacılarımızın kəsilmiĢ döĢlərini, hamilə gəlinlərimizin yırtılmıĢ qarnından çıxıb qalmıĢ, hələ də nəfəsi üstündə olan körpələrimizin bu acı taleyini görməyəydim. Dünyanın heç bir məmləkətində, heç bir cahan savaĢında belə qəddar əməllər görünməyib və tarix belə qəddarlıqlarla hələ rastlaĢmamıĢdır. Qubadakı bu qanlı qırğını kifayət qədər təsdiqləyən faktlar, sənədlər və canlı Ģahidlər var. Təcili olaraq Qubaya istintaq komissiyası göndərməyinizi, bu qətllərin təĢkilatçısı və icraçısı olan ġaumyanın, Caparidzenin, hərbi komissar Korqanovun, qatil D.A.Selovanın, cəllad Hamazasp Ağacanyanın, onun köməkçisi Nikolayın və baĢqalarınının qanlı əməllərinə görə həbs olunub hərbi tribunalara verilməsini təmin etməyi sizdən xahiĢ edirik. Bu müraciət Quba qəzasında nahaq yerə qanına qəltan edilən, ev-eĢiyi xarabazara çevrilən on minlərlə qubalının fikrini ifadə edir. Sizdən təcili tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edirik”. Quba məzarlığı aĢkar olunandan sonra Azərbaycanın dövlət rəsmiləri, Milli Məclisin deputatları, ayrı-ayrı ictimai-siyasi xadimlər, nüfuzlu ziyalılar buranı ziyarət ediblər. Milli Məclisin Sədri Oqtay Əsədovun Aġ PA prezidenti Luis Mariya de Ruçla birgə Quba məzarlığında olması isə daha mühüm və yadda qalan oldu. ġübhəsiz, Avropa ġurası kimi mötəbər təĢkilatın Parlament Assambleyası sədrinin Quba məzarlığına baĢ çəkməsi və tarixi həqiqətləri öz gözü ilə görməsi təbliğatı baxımdan Azərbaycan üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Səfər zamanı Milli Məclisin sədri Oqtay Əsədov burada tədqiqat iĢlərinin geniĢləndirilməsi üçün beynəlxalq arxeoloqlar qrupunun cəlb edilməsi vacibliyini bildirib. “Qubada aĢkarlanan məzarlıq dünyada tanıdılmalı olan soyqırımdır. Lakin təəssüflər olsun ki, indiyə qədər bu məsələnin araĢdırılması ilə yalnız yerli tarixçilər və arxeoloqlar məĢğul olublar. Məzarlığın araĢdırılmasına beynəlxalq arxeoloqlar cəlb olunmalıdır”, - deyə Milli Məclisin Sədri vurğulayıb. Aġ PA prezidenti isə Quba məzarlığında Ģahidi olduğu hadisələrdən bərk sarsıldığını deyib. “Mən bunun kim tərəfindən törədildiyini deyə bilmərəm. Amma bu, dəhĢətli soyqırımdır və insanların vəhĢicəsinə öldürüldüyünü öz gözlərimlə gördüm. Bununla bağlı Aġ Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|