Ə. Q. Abbasov

106 
 
müddətlərdə  müəyyən işləri  gərginlik  altında  görməli  olurlar. 
Belə  hallarda  dəstəkləri  izolə  edilmiş  alətlərdən  (vintaçan, 
bıçaqlar,  qayka  açan  açarlar,  kəlbətin  və  s.)  istifadə  olunur. 
Plastik  kütlədən  istifadə  etməklə  hazırlanmış  alətlər  daha 
etibarlı sayılır. Ona görə bu cür alətlər (plasmas izolyasiyaya 
malik)  1000V-a  qədər  gərginlikli  qurğularını  əsas  mühafizə 
vasitəsi  sayılır.    Alətlərdə  istifadə  olunan  izolyasiya  materialı 
metal hissələrə sıx yapışmalı və sonluqda çıxıntı (əlin sürüşüb 
metal hissəyə toxunmasın deyə) olmalıdır.  
 
Rezindən hazırlanmış dielektriki məmulatlar 
 
İstismarda  olan  elektrik  qurğularına  xidmət  prosesində 
işçilər  mühafizə  vasitələri  kimi  dielektriki  əlcəklərdən, 
botulardan, qaloşlardan və ayaqaltı rezin “xalçalardan” istifadə 
edilir. 
Mühafizə  vasitələri  yüksək  keyfiyyətli  rezindən 
hazırlanır və müəyyən ölçülərə malik olmaqla bərabər, onları 
rahat işlətmək mümkün olsun. 
Standarta görə dielektriki əlcəklər üç nömrədə buraxılır, 
uzunluqları  0.35m-dən  az  olmamalıdır,  qalınlığı  isə  0,7mm 
(1000V-a qədər gərginliklərdə) və 1,2mm (1000 V-dan yuxarı 
gərginlik üçün) olur. 
Əlcəyin  hər  birisinin  üst  səthində  onu  istehsal  edən 
zavodun  ştampı  vurulur.  Ştampda  əlcəyin  qalınlığı,  nömrəsi, 
sınaq gərginliyi (1000V-a qədər gərginliklərdə sınaq gərginliyi 
–  3,5kV,  1000V-dan  yuxarı  gərginliklərdə  isə  9kV)  və  sınaq 
tarixi  göstərilir.  Dielektriki  əlcəklərdən  istifadə  etməzdən 
qabaq, onlarda deşiklərin, yarıqların olub-olmamasını (içəriyə  

---

107 
 
hava  doldurulmuş  əlcəyi  sıxmaqla)  yoxlamaq  vacibdir. 
Əlcəklərdən  istifadə  etməklə  bəzi  kobud  işləri  (məsələn, 
gərginlik  altında  olan  çılpaq  kabeli  bir  yerdən  başqa  yerə 
daşıdıqda)  gördükdə  onları  mexaniki  zədələrdən  qorumaq 
üçün dielektriki əlcəklərinin üstündən brezent əlcəklər taxılır. 
Dielektriki  botular,  1000-dan  yuxarı  gərginliklərdə 
istismarda  olan  elektrotexniki  qurğularda  əlavə  mühafizə 
vasitəsi  kimi  xidmət  edir,  yüksək  keyfiyyətli  xüsusi  açıq-boz 
rəngli rezindən hazırlanır. 
Dielktriki  botulardan  ayrıcılar  və  açarlarla  əməliyyatlar 
aparıldıqda  gərginliyin  olub-olmamasını  yoxladıqda  və 
müvəqqəti torpaqlayıcılar tətbiq edildikdə istifadə olunur. Hər 
botuda onun hazırlanma tarixi, ölçüsü növü və sınaq gərginliyi 
(20kV) göstərilir.  
Dielektriki  qaloşlar  1000V-a  qədər  elektrotexniki 
qurğularda  əlavə  mühafizə  vasitəsi  kimi,  eləcə  də  ixtiyari 
gəginlikli  qurğularda  “addım”  gərginliyindən  qorunmaq  üçün 
tətbiq olunurlar və yüksək keyfiyyətli rezindən hazırlanırlar. 
Dielektriki  “xalçalardan”  ixtiyari  gərginlikli  ancaq 
qapalı elektrotexniki qurğularda istifadə olunur. Standarta görə 
“xalçalar”  6mm  qalınlıqda  50x50  sm-dən  az  olmamaqla 
ölçüdə  və  səthi relyef  formasında  buraxılır.  Rezin  “xalçanın”  
alt  hissəsində  onun  ölçüləri  sınaq  gərginliyi,  sınaq  tarixi  və 
tipi-işçi 
ştampı 
vurulur. 
Sınaq 
gərginliyi 
zavodda 
hazırlandıqdan sonra 1000V-a qədər gərginlikli qurğular üçün 
5.5kV,  1000V-dan  yuxarı  gərginlikli  qurğular  üçün  isə  20kV 
olur. İstismar prosesində isə 1000V-a qədər 3.5kV və 1000V-
dan yuxarı gərginliklərdə 15kV olur. 
İzoləedici ayaqaltılar rezin “xalçaların” əvəzində əsasən 

---

108 
 
nəm  otaqlarda  tətbiq  edilir.  Dielektriki  xalçalar  kimi 
ayaqaltılardan da bağlı otaqlarda istifadə olunur. 
 
Səyyar torpaqlayıcılar 
  
Səyyar torpaqlayıcılar (bir yerdən başqa yerə köçürülən) 
şəbəkədən  açılmış  elektrik  avadanlıqlarla  işlədikdə  daha 
etibarlı  mühafizə  vasitəsi  sayılır.  Torpaqlayıcının  köməyilə 
(bir-birilə  əlaqələndirilmiş  sıxac  və  naqillər)  cərəyan  keçirən 
(açılmış vəziyyətdə) hissələr bir-birilə və eyni zamanda onları 
yerlə  qısa  qapayırlar.  Bu  cür  qısa  qapanmış  və  torpaqlanmış 
xəttə  səhvən  gərginlik  verildikdə  xətdə  işləyən  işçilərin, 
avtomat  açarların  və  qoruyucuların  köməyilə  qorunmuş  olur. 
Səyyar  torpaqlayıcılar  en  kəsiyi  25mm
2
-dan  az  olmayan 
elastiki  mis  naqillərdən  hazırlanır.  Torpaqlayıcının  şəbəkədən 
açılmış  cərəyan  keçirən  hissələri  ilə  birləşdirmək  üçün 
izoləedici  ştanqaların  köməyilə  yerinə  yetirilir.  Bu  əməliyyatı 
yerinə  yetirmək  üçün  dielektriki  əlcəklərdən,  izoləedici 
ştanqalardan  və  izoləedici  ayaqaltılardan  (və  ya  “xalçadan”) 
istifadə 
olunur. 
Əməliyyat 
təhlükəli 
sayıldığından 
(gərginlikdən  açılmamış  avadanlığı  səhvən  torpaqladıqda) 
onun  aparılması  3ədəd  xüsusi  ştanqalarla  məsləhət  görülür. 
6/10/35  və  110kV  gərginlikli  elektrik  qurğularından  geniş 
istifadə  olunan  və  ştanqalarla  təchiz  edilmiş  səyyar 
torpaqlayıcının  sxemi  şəkil  29-da  göstərilmişdir.  Göstərilən 
izoləedici  ştanqaların  uzunluğu  gərginlikdən  asılı  olaraq  6/10 
kV-da 1.8m, 35kV-da 1.35m 110kV-da 1.85m-dir.    
 
 
 

---

109 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 29. İzoləedici ştanqalarla təchiz olunmuş səyyar 
torpaqlayıcının sxemi. 
 
Xəbərdaredici plakatlar 
 
Bu  cür  plakatlar  xüsusi  mühafizə  vasitələrinə  aid  olub, 
əsas 
funksiyaları 
gərginlik 
altında 
olan 
hissələrə 
yaxınlaşmasının 
təhlükəli 
olmasını 
xəbərdar 
etmək, 
xidmətçilərə  qabaqcadan  hazırlanmış  və  gərginlikdən  azad 
edilmiş  iş  yerlərini  göstərmək,  qurğunun  baxılan  hissəsinin 
gərginliyə  qoşulmasını  qadağan  edən  mühafizə  tədbirlərinin 
yada salınmasından ibarətdir. 
Plakatlar  iş  yerlərində  daimi  bərkidilmiş  və  səyyar  (bir 

---