Dinler tariHİ BİLİm dali

 
107
Theodoret’a göre Kelâm olan Allah birdir, ancak İsa Mesih Kelâm değildir. 
Mesih önceleri bir bedenin taşıdığı bütün şehevi arzulara sahipti. Daha sonra bu 
arzulardan arınmıştır ve Allah’tan amelleri sayesinde günahlardan arınmış insan payesi 
almış ve de saf bir insan olarak Baba ve Kutsal Ruh adına vaftiz olmuştur. Ona kılınan 
secde kendine değil, içindeki Kelâm’adır. Kıyam ettikten sonra da tertemiz ve 
kâmildir
554
.  
 
c.  Monofizitizm  (Monophysitism) 
Yunanca  “bir ve tek” anlamındaki  monos  ve tabiat anlamındaki  physis 
kelimelerinin birleşiminden meydana gelen monofizit teriminden türeyen monofizitizm 
akımı, İsa’da insânî ve ilâhî tabiatın birleşerek tek tabiat olduğunu savunan görüştür
555
. 
Monofizitizm’in öncüsünün Laodicie
556
 piskoposu  Apollinaire (ö.392) olduğu ifade 
edilirken
557
, sistematize edenin İstanbul’daki bir manastırın dini reisi olan Eutyches (ö. 
452?) olduğu kabul edilir
558
.  
Nestoryus’un mahkumiyeti iki tabiatın tek şahısta birleştiği anlayışını 
görünürde korumuş, ancak dogmatik tartışmaları sonlandırmamıştı. 446’da 
İskenderiyeli Cyril, Antakyalı Yuhanna ve İstanbullu Proclus ölmüş ve onların yerine 
Yuhanna’nın yeğeni Domnus, Cyril’in yandaşı Dioscorus ve Proclus’un halefi olarak da 
Flavian muhtemel piskoposlukları almışlardı. Flavian, II. Theodosius’un haremağası ve 
sarayda etkin bir role sahip olan Chrysaphius’la iyi geçinemiyordu. Öte yandan 
Chrysaphius’un vaftiz babası Eutyches da, gerek ailesi gerek Chrysaphius sayesinde 
İstanbul’da etkili bir manastır reisiydi
559
.  
Chrysaphius, Eutyches ve Dioscorus’un, Cyril’in On İki Aforoz’unu yeniden 
gündeme getirmesiyle hareketlenen ortam, Eutyches’ın 448 Kasımında  İstanbul’da, 
İsa’da birleşmeden sonra iki tabiat olduğun kabul eden ortodokslara meydan 
                                                 
554
 Çelik, a.g.e.,  s. 119 
555
 Tümer, Günay- Küçük, Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ocak Yayınları,3.bs., Ankara 1997, s. 303 
556
 Denizli yakınlarında bir şehir. Bkz. Aydın, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, s. 515-516 
557
 Aydın, Ansiklopedik Dinler Sözlüğü, s. 515-516 
558
 Zissis, Theodore, “Eutyches”, ER, c.V, s. 189; Wolfson, Harry Austryn, The Philosophy Of The 
Church Fathers, Vol. I, Harvard University Press, London 1956; Chadwick, a.g.e., s. 202; Davies, J.G., 
The Early Christian Church, Weidenfeld amd Nicolson, London 1965, s. 240 
559
 Çelik, a.g.e., s. 143; Chadwick, a.g.e., s. 200; Zissis, a.g.md., s. 189 

---

 
108
okumasıyla daha da gerilir
560
. Durumu erken fark eden Antakyalı Theodoret, 
Eranistes
561
 benzetmesini yazar. Flavian’ın da kendisini aforoz etmesi üzerine Eutyches, 
yüksek mahkemeye başvurur.  
Bütün bu gelişmeler üzerine huzur ortamı oluşturmak isteyen imparator II. 
Theodosius Efes’te yeni bir konsilin toplanmasını ister
562
. 449’da Efes’te toplanan 
konsile Roma piskoposu Leo da davet edilmesine rağmen katılmaz, yerine üç tane 
temsilciyle birlikte bir metin (tome
563
) gönderir
564
. 449’da Dioscorus’un başkanlığında 
toplanan konsil Nestoryanizm’i ve o dönemdeki liderlerini yeniden azletmiş
565
; ancak 
Haziran 450’de imparator II. Theodosius’un ölümü üzerine, onun kız kardeşi Pulcheria 
ile evlenen Marcianus’un kontrolü ele almasıyla, Chrysaphius idam edilmiş ve Eutyches 
de sürgüne gönderilmiştir.  İktidarın da görüş değiştirmesiyle tartışmalar yeniden 
alevlenmiş ve 451’de Kadıköy’de yeni bir konsilin toplanmasına karar verilir. Dördüncü 
ökümenik toplantı olan Kadıköy konsili, Efes’teki bütün kararları sistematik bir şekilde 
tersine çevirmiş; Dioscorus azledilmiş ve sürgünde ölmüştür. Theodoret ve Urfalı 
İbas’ın görüşleri ise yeniden kabul görmüştür
566
.  
Monofizitlik bazı kaynaklarda Apollinarizm’in “uluhiyet ve ceset bir tek 
tabiatı oluşturan iki kısım olduğu”  şeklindeki düşüncesine dayandırılmakla birlikte, 
Apollinaris, İsa Mesih’te beşeri bir tabiatın varlığını reddeder ve zayıf üyeyi sadece bir 
nitelik olarak tanımlar. Yani insânîlik tabiat değil, sadece bir niteliktir
567
. Apollinaire’e 
göre birleşmeden sonra insanlıktan tanrısallığa doğru bir değişim vardır ve asıl olan 
tanrısallıktır. Kitab-ı Mukaddes’in “Söz insan olup aramızda yaşadı”
568
 ifadesinin de 
gösterdiği gibi, Tanrı Kelâmı insan bedenine dönüşmüştür.  
                                                 
560
 Chadwick, a.g.e., s. 201 
561
 Eranistes yamalardan yapılmış giysi anlamında bir kelimedir. Theodoret, monofizitleri 
       heretiklerin yamasına benzetir ve yamalardan yapılan bir kumaş gibi olduklarını ileri sürer.  
      Bkz.Chadwick, a.g.e., s. 201 (dipnot 2); Grant, Michael, Roma’dan Bizans’a, çev. Z. Zühre İlkgelen,  
      Homer Kitabevi, İstanbul 2000, s. 58-59, 87, 184-185 (dipnot 23) 
562
 Chadwick, a.g.e., s. 202; Kelly, J.N.D., 
Early Christian Doctrines, Harper & Row Publishers, New  
     York 1960, s. 333 
563
 Tome, I. Leo’nun sekreteri tarafından kaleme alındığı ifade edilen ve Augustine ile Brescialı  
      Gaudentius’a ait söylemleri de içeren bir mektuptur. Genel olarak İsa’daki iki tabiatı açıkça  
      savunduğu dile getirilir. Bkz.Çelik, a.g.e., s. 151 
564
 Chadwick, a.g.e., s. 202; Kelly, a.g.e., s. 334 
565
 Chadwick, a.g.e., s. 203 
566
 Chadwick, a.g.e., s. 204 
567
 Aydın, Dinler Tarihine Giriş, s. 148; Wolfson, a.g.e., s. 444 
568
 Yuhanna, 1:14 

---