Dinler tariHİ BİLİm dali

 
104
önlemler aldığı ifade edilen Nestoryus, 428’lerin sonunda ya da 429’un ilk yarısının 
sonunda teotekos kelimesine karşı ilk ünlü vaazını vermiştir.  İstanbul’da ( 
Konstantinapol) büyük bir heyecana neden olduğu ve nihayetinde  Aziz Celestine’nin 
doktrini mahkum etmesiyle 430 yazında düzenlenen konsil sonucunda da suçlu bulunup 
ve mahkum edildiği bilinmektedir
538
. Rivayete göre yukarı Mısır’a sürgün edildikten 5 
yıl sonra 441 yılında ölmüştür
539
.  
Netoryus, Antakya okulunun temsilcisi olarak İsa’da hem insânî hem de 
tanrısal tabiatın karışımını reddetmiştir
540
. Ona göre yaratılan, yaratılmayan tarafından 
doğurulmaz. Yani Tanrı üç dört aylıktır diyemeyiz. Theotokos ifadesi yerine 
Christotokos kelimesini önermiş ve İsa’nın  daha çok insânî özelliklerini tercih 
etmiştir
541
. Nestoryus’un Theotokos hakkındaki açıklamaları daha önce bu ifadeyi 
kullanan pek çok ortodoks teoloğun tepkisine neden olmuştur. Onun düşüncelerinin en 
büyük düşmanı olarak da İskenderiyeli Cyrill dikkat çeker. Zira 430 Ağustos’unda Papa 
Celestin Nestoryus’u mahkum ettiğinde, Cyrill de aynı yıl 12 aforozu ilan etmiştir
542
. 
Nestoryus,  İskenderiye teologlarının  İsa’nın ilâhîliğini vurgulamalarına 
karşılık,  İsa’da sadece Allah’ın kelimesinin bulunduğu bir insandan başka bir şey 
olmadığını vurgulayarak onun insânîliğini yüceltmiştir
543
. 
Nestoryus ile Cyril’in tartışmasının merkezinde İsa’da iki tabiatın ilişkisi vardır 
ve bu iki teologun görüşleri antik kristolojinin İskenderiye ve Antakya gibi iki ana ekolü 
arasındaki ayrılıkları  temsil eder. İlki Mesih’in insânîliğine ve idiyomatik komünyonun 
(communicatio idiomatum) hiç bir gerçekliğinin olmadığına vurgu yapar ya da 
komünyonun tek bir tabiattan diğerine olduğuna vurgu yapar. Özetle Nestoryus, 
Kelâm’a ilişkin doğma ya da acı çekme gibi isnatlardan hiç hoşlanmamıştır. İkincisi ise, 
Mesih’in  asıl olarak tanrısallığına vurgu yapar
544
. Cyril’in, Nestoryus’un düşüncesini 
bir evlat edinme (adoptianism) olarak algıladığı ifade edilmektedir. Zira Baba, insan 
                                                 
538
 Chapman, a.g.md. 
539
 Griffith, H, “Nestoryus, Nestorianism, Advanced İnformation”, Elwell Evangelical Dictionary,(Online  
     Edition), http://mb-soft.com/believe/txc/nestoria.htm. (19.08.2006 çevrimiçi) 
540
 Griffith, a.g.md.  
541
 Griffith, a.g.md. 
542
 Griffith, a.g.md. 
543
 Pike, E. Royston, Dictionnaire des Religious, Fransızca’ya çev. Serge Hutin, Paris, PUF, 1954, s. 228;  
     Aydın, Mehmet, Dinler Tarihine Giriş, 2.bs., Din Bilimleri Yayınları, Konya 2002, s. 147 
544
 Griffith, a.g.md. 

---

 
105
İsa’yı evlat edinmiş ve onu oğlu yapmıştır. Öte yandan modern araştırmacıların 
Nestoryus’a ait Heracleides Kitabını keşfettikleri öne sürülmektedir ki,  bu kitapta o, 
mahkûm edildiği heretikliği inkar eder
545
.  
Nestoryus’un, Tarsuslu Diodore ve Mopsuestialı Theodore’nin kristolojisinden 
etkilendiği söylenir. Diodore, Mesih’i tanrısal ve insânî iki tabiata sahip bir varoluş 
olarak tanımlamış ve Tanrısal Logos’un Meryem’den doğan  İsa’nın bedeninde içkin 
olduğunu, dolayısıyla insan İsa Mesih’in acısının kurbanı olduğunu ileri sürmüştür.  
Böylece Logos’un tam tanrısallığı küçültücü imalardan korunmuş olacaktır
546
. 
 
Theodore,  İsa Mesih’in tanrısal ve insânî birliğinin iki şahsın karışımından 
ibaret olmadığını iddia etmeye devam etmiştir. Hayatları  boyunca ortodoks sayılan 
Diodore ve Theodore V. Yüzyılın kristolojik çekişmeleri içinde şaibe altında kalmıştır. 
Süryani babalar Süryanice bir kelime olan kyana yı İsa’nın tanrısal ve insânî tabiatını 
tanımlamak için kullanmışlardır. Süryanice Kristolojik formül “iki hakiki Kyana tek bir 
parposa da değişmeksizin ve karışmaksızın mükemmel bir şekilde birleşti” şeklindedir. 
Antakya  İsa’nın iki tabiatı olduğunu öğretirken (diyopisitism), İskenderiye  İsa’nın iki 
kişiliğe (dipositatism) sahip olması şeklinde bir öğretiyi savunmuştur
547
.  
Teotokos(tanrı-doğuran) batı kiliselerinde popüler bir terimken Antakya’da 
kullanılmamıştır. Nestoryus, bir insânîn kendinden önce olan bir şeyi doğuramayacağı 
için, Meryem’in teotokos olarak değil de kristotokos (İsa’nın annesi, Mesih’in annesi) 
olarak isimlendirilebileceğini öne sürmüş;  İsa’nın iki tabiatına işaret ederek 
diyofizitizmin bir şeklini geliştirmiştir. Ona göre kişi yani parposa tektir. Ortada iki 
Tanrı Kelâmı yoktur. Ya da iki oğul yoktur; sadece tektir. İskenderiye okulu buradan 
onun, teslisin ikinci uknumunun iki kişi, insan İsa -ki doğmuştur acı çekmiş ve 
ölmüştür- ve tanrısal Logos -ki ebedi ve başlangıçsızdır- demek istediğini anladığı 
belirtilmektedir
548
.  
Nestoryus iki doğanın birleşimini tam bir birleşim (enosin) kabul etmese de, bir 
gizem ve parçalanamaz bir birleşim(symapheian) olarak isimlendirmiştir. Ona göre iki 
                                                 
545
 Griffith, a.g.md. 
546
 
Dickens, Mark, “Nestorian Theology”, http://www.oxuscom.com/theology.htm. (24.09.2006  
     
çevrimiçi) 
547
 Dickens, a.g.md. 
548
 Aydın, Mehmet, Dinler Tarihine Giriş, s. 147; Dickens, a.g.md. 

---

 
106
tabiatın birleşimi fiziksel değil, ahlakidir. Zira Varlığın ifadesinde saf bir yanyana 
bulunuş (schetike) vardır. Kelâm’ın içkinliği insanlığı kurtarmak içindir ve tanrısal 
etkinliğin en mükemmel görüngüsüdür. Nestoryus’a göre Meryem Mesih’in annesidir 
(christotokos), tanrı doğuran değildir (theotokos). Mesih’in iki kişilik olduğunu şiddetle 
reddeden Nestoryus onu, iki varoluşun bir araya getirilmesi olarak açıklamıştır. Zira 
kişiliğin tekliği sadece manevidir. Ki bu fiziksel varlık ve varoluşların birleşmesini o,  
yetkide, itibarda, güçte ve varlık durumunda bir  yan yana koyma  olarak kabul etmiştir. 
Nestoryus ne kadar bahane sunsa da kendini heretik damgasından kurtaramamış; sürekli 
ve açıkça hipostatik birleşmeyi reddetmiştir
549
.  
Nestoryus İznik Konsili’nin çarpıtılmasında açıkça kiliseye karşı çıkmıştır. O, 
hipostatik birliği reddetmeden önce bu birleşme zamanın en büyük babaları tarafından 
öğretilmişti. Aziz Hippolytus (ö.236) : “Beden (sarx) hipostatiğe sahip olmayan 
Logos’dan ayrıdır. Bunun içindir ki onun hipostatiği Kelâm’dadır”. Epiphanius (ö.403): 
“Logos birleşmiş beden, düşünce ve ruhtur; bir bütün ve ruhsal hipostatiktir”. 
Athanasius (ö.373): “Tek karakterin acı çektiğini söyleyip diğerinin acı çekmediğini 
söyleyenler hata yaparlar. Beden tanrının kendi tabiatından olmuştur. O, Logos un 
tanrısallığı ile eşit derecede sonsuzmuş gibi aynı doğadan değildir. Fakat onun tabiatıyla 
tanrının kendi bedeni olur” şeklindeki görüşleri dikkat çekmektedir
550
. 
Antakya ve İskenderiye okullarının ikisi de İsa’nın tabiatı üzerinde 
duruyorlardı. Antakya okulunda hakim olan kanaat, İsa’nın beşeri ve insânî vasıflarının 
ayrı ayrı tabiatlar taşıması,  İskenderiye okulunda ise İsa Mesih’in tek tabiatlı olduğu 
görüşü hakimdir. Nestoryus’un fikir babalarından biri kabul edilen Theodoret’in, 
Neşideler adlı bir eserinde İsa’nın ilâhî tabiatlı olmadığını ifade ettiği söylenir
551
. Hatta 
Pavlus’un risalelerini tefsir ederken Mesih’i; Eflatun, Mani , Epiküros, Marcion gibi bir 
insan olarak değerlendirdiği iddia edilmektedir
552
. Theodoret’a göre İsa’da insan ve 
tanrı kesinlikle birleşemezdi, hatta İsa bu beşer yönüyle her türlü günahı işleyebilir, her 
insânîn etkilendiği şeylerden etkilenebilirdi
553
. 
                                                 
549
 Drum, a.g.md. 
550
 Drum, a.g.md. 
551
 Çelik, Mehmet, Süryani Kilisesi Tarihi, c. I, Yaylacık Matbaası, İstanbul 1987, s. 118 
552
 Çelik, a.g.e., s. 119 
553
 Çelik, a.g.e.,  s. 119 

---