Dərslik layiHƏ 4 Mündəricat I. Həyatın yaranması
Yüklə 3,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 47. Xərçəng *
178 47. Xərçəng * İnsanların zaman-zaman müxtəlif xəstəliklərdən əziyyət çəkdikləri məlumdur. Bu xəstəliklər arasında dəhşət doğuranları, müalicəsi olmayanları da vardır. ► Sizcə, bu xəstəliklər hansılardır? Şəkilləri müqayisə edin. Suallara cavab verin: ♦ Xərçəng xəstəliyi hansı orqanlarda ola bilər? ♦ Xəstəlik nə üçün belə adlanır? ♦ Xəstəlik hansı səbəblərdən yaranır? ♦ Xərçəngin müalicəsi varmı? ♦ Xəstəliklər nəsildən-nəslə ötürülə bilərmi? Xəstəliklər içərisində insanları qorxuya salan və sağalmaz hesab olunanlardan biri də xərçəngdir. Xəstəlik nə üçün belə adlanır? Latınca xərçəng xəstəliyini “kanser” ad- landırırlar. Çünki bu xəstəlik zamanı xərçəng hüceyrələri ilk yarandığı yerdən yayılaraq di- gər yerlərə rişələr * atır, yeni toxumaları zə- dələyir. Rişələr xərçəng ayaqlarına bənzədi- yindən xəstəlik belə adlandırılıb. Xərçəng hüceyrələri üzərində aparılan təcrübə və mü- şahidələr nəticəsində onların çox sürətlə çoxaldığı müəyyən olunmuşdur. Laboratoriya şəraitində süd vəzinin nor- mal hüceyrələri 20-50 dəfə bölündüyü halda qidalı mühitdə xərçəng hüceyrələri sonsuz sayda bölünə bilir. Onlar toxumaları qalınlaş- dırır və nizamsız törəyib artırlar. M Alman alimi Herald Zur Hausen (Herild Zur Hauzin) uşaqlıq ağızı xərçənginə səbəb olan Human Papilloma Virusu- nu (HPV) kəşf etdiyi üçün 2008-ci ildə tibb sahəsində Nobel mükafatına layiq görül- müşdür. F LAYİHƏ 179 Xərçəngin toxumaları qalınlaşdırması nəticəsində bədxassəli şişlər əmələ gə- lir. Belə şişlərin yarandığı toxumaların uyğun adlarla adlandırıldığını bilirsiniz. Xərçəng şişlərinin əksəriyyəti sürətlə böyüyür. Bəziləri şüaya davamlıdır, bə- ziləri isə yox. Ancaq oxşar xüsusiyyətləri budur ki, onlar sürətlə böyüyüb artmaq- la bərabər, ətraflarındakı toxumalara daxil olaraq qan və limfa vasitəsilə öz hücey- rələrini yaymağa başlayırlar. Xərçəng hüceyrələrinin daha bir xüsusiyyəti də vaxt- lı-vaxtında müalicə olunmadıqda ilkin müalicə olunan yerlərdə yenidən inkişaf edə bilmələridir.Bildiyiniz kimi, xərçəng hüceyrələri normal hüceyrələrdən fərqli olaraq nəzarətsiz inkişaf edir, yəni normal hüceyrələrin inkişafına nəzarət edən mexanizmə tabe olmur. Xərçəng hüceyrələrinin kimyəvi tərkibinə gəldikdə isə on- ların adi hüceyrələrlə heç bir keyfiyyət fərqi yoxdur. Ancaq maddələrin miqdar fərqi vardır, yəni bəzi komponentlər çoxalıb-azala bilir. Bu, maddələr mübadiləsi- nin pozulmasına səbəb olur. Xərçəng hüceyrələri normal hüceyrələrdən daha çox şəkər istifadə edir. Karbohidrat və zülallar fərqli parçalanır, bu isə hüceyrələrin qeyri- normal inkişafına səbəb olur. Bədxassəli şişlərə səbəb olan amilləri yadınıza salın. Maddələr mübadiləsinin pozulması nəticəsində xərçəng hüceyrələrinin forma- sı və quruluşu dəyişir. Onların nüvələri ya çox böyüyür, ya da çox kiçilir. Biopsi- ya * zamanı belə hüceyrələri məhz bu xüsusiyyətlərinə görə təyin edirlər. Normal hüceyrələrin xərçəng hüceyrəsinə çevrilməsinə səbəb olan amillərdən bəziləri: ■ siqaret və alkoqoldan istifadə ■ uzun müddət Günəş altında qalma ■ hava kirliliyi ■ kimyəvi maddələr ■ fiziki amillər ■ orqanizmdə viruslar ■ benzolin boya maddələri ■ oksoaminlər ■ rentgen şüaları ■ heyvanlar ■ hormonlar ■ radioaktiv maddələr ■ ultrabənövşəyi şüalar LAYİHƏ 180 Xərçəng xəstəliyinin irsən ötürülməsi mübahisəli məsələ olmuşdur. Demək olar ki, xərçəng irsən ötürülmür. Ancaq xərçəngə meyillilik müşahidə olunur. Xərçəngin əmələ gəlməsində düzgün qidalanmama xüsusi yer tutur. Normal hüceyrələrlə xərçəng hüceyrələrinin xüsusiyyətlərini fərqləndirək: ■ nəzarətli bölünmə ■ nəzarətli inkişaf ■ nizamlı təbəqələşmə ■ ixtisaslaşmış hüceyrələr ■ normal nüvə ■ nəzarətsiz bölünmə ■ nəzarətsiz inkişaf ■ nizamsız təbəqələşmə ■ ixtisaslaşmamış hüceyrələr ■ normal olmayan nüvə Xərçəng xəstəliyinin törənməsində ehtimal olunan amillərdən biri də maddələr mübadiləsi ilə orqanizmdən zərərli məhsullarının vaxtında kənarlaşdırılmamasıdır. Nəticədə həmin maddələr hüceyrələrin xərçəng hüceyrələrinə çevrilməsinə şərait yaradır. Xərçəng xəstəliyinə səbəb olan amillərə zərərli vərdişləri də aid edirlər. Siqaret, alkoqollu içkilər, narkotiklərdən istifadə bir çox orqanlarda xərçəng xəstəliyinin yaranmasına gətirib çıxarır. Spirtli içkiləri müntəzəm qəbul edən insanlarda mədə, qida borusu, bağırsaq və qaraciyər xərçənginə daha çox təsadüf olunur. Daim siqaret çəkənlərdə pnevmoniya, plevrit, vərəm, bronxit, traxeit və s. xəs- təliklərə təsadüf olunur ki, bu da xərçəngə zəmin yaradır. Deməli, xərçəng şişləri birdən-birə yaranmır. Müxtəlif xəstəliklərə laqeyd ya- naşma onların yaranmasına imkan yaradır. Xəstəlikləri vaxtında aşkar etmək xər- çəng xəstəliyinin qarşısını ala bilər. Şəxsi gigiyena qaydalarına əməl etmək də xərçəng xəstəliklərinin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır. Düzgün qidalanmaq, dərini təmiz saxlamaq, Gü- nəş şüalarından qorunmaq, düzgün istirahət etmək, zədələnmiş orqan və toxumala- rın müalicəsi ilə vaxtında məşğul olmaq sizi bu xəstəlikdən qoruyar. Xərçəng xəstəliyinin müalicəsində kimyəvi terapiya və radioterapiya metodla- rından istifadə olunur. Bu zaman xərçəng hüceyrələrinin böyümə və çoxalma pro- sesləri ləngidilir. Süni surətdə xərçəng şişi yaratmağın mümkünlüyünü ilk dəfə yapon alimləri Yamaqiva və İçikava sübut etmişlər. Onlar siçanların və adadovşan- larının dərisinə müntəzəm daş kömür qatranı sürtüb xərçəng şişləri almışlar. Əldə olunan məlumatlara görə, hər il dünya əhalisinin 6,5-7 milyon nəfəri xərçəng xəstəliyinə tutulur. 4 milyondan çox adam bu xəstəlikdən dünyasını dəyişir. MARAQ LID IR! LAYİHƏ Yüklə 3,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|