Dərslik az ərbaycan Milli Konservatoriyasının

 
98 
Az
ərbaycanda Opera və balet teatrı, Dövlət Milli Dram teatrı, 
Rus  dram  teatrı,  Gənc  tamaşaçilar  teatrı,  Tədris  teatrı,  Musiqili 
komediya teatrı, Pantomima və Kukla teatrları, İbrus və Üns teatrları 
mövcüddur. Bu teatrlarda S
əməd  Vurğunun,  Süleyman  Rüstəmin, 
İlyas  Əfəndiyevin,  Anarın,  Sabit  Rəhmanın,  Rüstəm  İbrahimbəyo-
vun, Uzeir Hacib
əyovun, Vasif  Adıgözəlovun, Süleyman Ələsgəro-
vun, Vaqif S
əmədoğlunun,  Nəriman Həsənzadənin  və  b.  əsərləri 
tamaşaya qoyulur. 
 
 
 
Kukla teat
rları Gənc tamaşaçilar teatrı 
  
XÜLASƏ: 
Az
ərbaycanda  teatr.  M.F.Axundov,  Ə.Haqverdiyev,  İ.Əfən-
diyev,  Opera v
ə  balet  teatrı,  Dövlət  Milli  Dram  teatrı,  Rus dram 
teatrı, Gənc tamaşaçilar teatrı, Tədris teatrı, Musiqili komediya teatrı, 
Pantomima v
ə Kukla teatrları, İbrus və Üns teatrları. 

---

 
99 
ƏLAVƏ 
 
DÜNYA ƏDƏBİYYATININ TARİXİ. 
ANTİK VƏ İNTİBAH DÖVRÜNÜN ƏDƏBİYYATI.  
ORTA ƏSRLƏR ŞƏRQ ƏDƏBİYYATI. 
 
İncəsənətin bütün növlərini özündə birləşdirən rəqs və mahnı 
q
ədim mərasim  tamaşalarından  inkişaf  etmişdir.  Mahnı  isə  söz və 
musiqinin birl
əşməsindən  yaranmışdır. Mərasim  tamaşalarından 
bilavasit
ə teatr tamaşaları yaranmağa başladı. Qədim Yunan, Hind və 
Uzaq Şərq dramları əvvəldən ibadət xarakteri daşıyırdı. 
Əfsanə  və  mərasimlər bir-birini tamamlayaraq və  birləşərək, 
mür
əkkəb vəhdət yaradırdı. Qəhrəman eposunun (dastanın) mənbəyi 
-  m
ədəni qəhrəmanlar  əfsanəsindən  götürülmüşdür. (Misal  üçün, 
Homerin  poyemaları,  Hindistanın  “Maxabxarata”,  “Ramayana”sı, 
Finl
ərin  “Kalevalası,  Azərbaycanın  “Dədə  Qorqudu” buna numu-
n
ədir. 
Q
ədim mədəniyyətlər (Hind, Çin, Yahudi, İran) bizim günlərə 
q
ədər dini mahiyətli  topluları  gətirmişlər.  (İncil  (Bibliya),  Avesta, 
Vedalar). 
Q
ədim Şərq ədəbiyyati çoxlu şah əsərləri yaratmış; Qilqameş 
haqqında dastan, Zərduşdun haminləri, Lao-dzının kəlamları dünya 
ədəbiyyatının əsasını təşkil etmişlər. 
Roma 
ədəbiyyatı,  antik  Yunan  ədəbiyyatı  kimi  əfsanə  ilə 
bağlıdır.  Bu  əsərlərə  Herakıin qəhrəmanlığı  haqqında  hekayələr, 
Odisseyin s
ərgüzəştləri  haqqında,  Krit  adasında  olan  labirintdən 
d
əhşətli insan-öküz Minotavr haqqında əfsanələr daxildir. 
Filosoflar,  şairlər, mütəffəkirlər  əfsanələrin  yaradıcılarından-
dırlar. Platon isə bu janrı xüsusilə bəsləyirdi. Qədim Yunan teatrında 
Esxilin, Sofoklun, Evripidin  faci
ələri  və  Aristofanın  komediyaları 
tamaşaya  qoyulurdu.  Lirika(Safo-şairə),  xor  və  solo  lirikası  da 
inkişaf edirdi. 

---

 
100 
Tarixçil
ərdən - Herodot, Fukidid, Ksenofont - tarixi yazmışlar: 
bu dövrd
ə natiqliq sənəti də inkişafda idi. 
Orta 
əsr  Şərq-müsəlman mədəniyyəti  Qurani-Kərimə 
əsaslanır, burada Ərəb dili mühüm yer tutur. Qurani Kərim Məkkə və 
M
ədinə dialektinə əsaslanmışdır. Məkkə surələri erkən yaranmış və 
lirik dild
ə - sac qafiyəsi ilə yazılmışdır. Mədinə surələri ciddi və sərt 
dild
ə  yazılmış,  burada  qafiyəyə  çox az rast gəlinir, onlar daha çox 
n
əsrə yaxındırlar 
Quran-K
ərim ərəb dilinin ədəbi norması bu günlərə qədər öz 
qüvv
əsində  qalmışdır.  Quranı-Kərim  -  Ərəb, Fars, Türk,  Hind 
ədəbiyyatlarının ilham mənbəyinə çevrilmişdir. 
Ərəb  ədəbiyyatının  məşhur  şairləri Abu Nuvas, Mütənnəbi, 
Əbul Əla əl-Maari və b. sayılırdılar. İranda - Ömər Xəyam, Firdosu, 
Rudaki, Az
ərbaycanda Nizami Gəncəvi ensiklopedik biliklərə malik 
olan  şairlərdir. Bu dövrdə  1001 gecə  silsilə  nağılları  da  yaranmağa 
başlayır. 
Avropada  İntibah  dövrü  məşhur  ədəbiyyatçıları  İtaliyadan 
Petrarka
nı,  Fransadan  Rableni,  İngiltərədən  Şekspiri dünyaya 
tanıdır.  Hümanizm  anlamı  insanı  yüksək dəyər kimi qiymətləndirir 
v
ə insansevərlik mənəviyyətini ifadə edir. 
Hümanizmin müdrik zirv
əsini  antik  dövrünün  klassik  latın 
dilind
ə  yazılmış  ədəbiyyatı  və  fəlsəfəsi  sayılırdı.  Birinci  İtalyan 
(Florensiya) hümanistl
əri XV-ci  əsrə  qədər  insan  şəxsiyyətinin 
müxt
əlif fəaliyyətini və  hər tərəfli  inkişafını  müdafiə  edirdilər. 
İntibah  dövrünün  ən  geniş  yayılmış  janrlarından  biri  -  novella  və 
sonet 
olmuşdur.  Novella-müasirliyə  yönələn  nəsr hekayətidir,  o 
qeyri-adi süjetl
əri ilə secilir (Dekameron “Bokkacco”) Sonet - sevgi 
hissinin 
əhəmiyyətini açan şərti şer formasıdır (Şekspir, Petrarka). 
 
XÜLASƏ: 
Söz inc
əsənəti. Mif və  ritual. Yunan və  Roma Antik 
ədəbiyyatı, Lirika, Komediya. Faciə. Ərəb ədəbiyyatı. Qurani-Kərim. 
Ərəb  şairləri.  (Əbu-Nüvas,  Əl-Cahid,  Əl-Mütənnabi,  Əl-Maari) 

---

 
101 
1001-gec
ə. Fars və  Azərbaycan  ədəbiyyatı.  Ömər Xəyyam, Nizami 
G
əncəvi. 
İntibah  dövrünün  ədəbiyyatı.  İtaliya  İntibah dövrü. Petrarka. 
Fransa  intibah  dövrü.  Fransua  Rable.  İngiltərə  intibah dövrü. 
U.Şekspir. 
  
 
 
XVII–XX 
ƏSR DÜNYA ƏDƏBİYYATI 
 
XVII-ci 
əsrin  I  yarısında  idealist  İntibah  dövrünün  yerinə 
müharib
ə və inqilablarla müşahidə olunan incəsənətin yeni barokko 
(qeyri  adı,  qəribə)  üslubu  yaranır.  Barokko  yaradıcıları  insan 
h
əyatının  tez  keçməsindən gözəlliyin müvəqqətiliyindən  yazırdılar. 
Yazılan  poeziyada  motivlər-  zəlzələrə,  vulkanların  püskürməsinə, 
sell
ərə, dəniz fırtınalarına həsr edilirdi. Barokko üslubunda yazıçılar: 
poeziyada- 
İspaniyalı Luis de Qonqora, Almaniyali Andreas Qrifius, 
İngiltərəli  Con Donn,  nəsrdə  -  İspaniyalı  Fransisko de  Kavedo  və 
Baltasarın  romanı  “Kritikon”  və  b. idilər.  Yazıçılar  çətinləşmiş 
tapmacalı-metoforik forma ilə  əsərlərini ifadə  edirdilər, qrotesk – 
naturalistik obrazlar is
ə  alleqoriya ilə  birləşir,  janrlar  və  üslublar 
möcüz
əli  qarışırdılar.  Barokkonun  memarlığı,  rəngarlığı  və 
ədəbiyyatı  İspaniyada,  İtaliyada,  Hollandiyada,  Almaniyada, 
Çexiyada inkişaf edirdi. Bu üslubun çərçivəsində Lope de Veqanın, 
Tirso de Malinanın, Pedro Kalderonun görkəmli İspan teatrı inkişaf 
edir
ək.səmərəsini verirdi. 
XVII 
əsrin  II  yarısında  gərgin dramatik, həmçinin harmonik 
əzəmətli üslub  -  klassisizm  yaranır.  Rasinin faciələri, Molyerin 
komediyaları,  Lafontenin  təmsilləri, Bualonun söz incəsənətindən 
düşüncələri, Antik ədəbiyyatı yaradıcılıqlarının faciələri, Aristotelin 
poetikası, Aristofanın komediyaları və Ezopun təmsili ilə müqayisə 
etm
ək olar. Klassisizmdə  forma  aydınlığa  meyl  edir,  janrın 
qanunlarına  dəqiqliklə  üstünlük verilir. XVII əsrdə  fantastik-satirik 

---