7
üslublarını araşdırmaq, mədəniyyət və incəsənətə dini sosial-ictimai
v
ə iqtisadi proseslərin təsiri haqqında anlayış yaratmaqdır. İncəsə-
n
ətin tarixini ümumi bəşəriyyətin tarixi ilə sıx, qırılmaz, mürəkkəb
proses kimi
əlaqələndirmək, müxtəlif xalqların incəsənətində ümumi
tendensiyalarına aydınlıq gətirmək, incəsənət əsərlərini
təşkil etmək,
onların bədii üslublarını və məzmunlarını izah etməkdir. Fənnin
öyr
ənilməsi üçün növbəti: «Təsviri incəsənətin tarixi», «Memarlığın
tarixi», «Dünya musiqisinin tarixi», «Dünya
ədəbiyyatının tarixi» və
«M
ədəniyyatşünaslıq» elmlərə əsaslanır.
İNCƏSƏNƏT. İNCƏSƏNƏTİN NÖVLƏRİ.
İncəsənət - ictimai süur formalarından biridir. Bəşəriyyətin
m
ənəvi mədəniyyətinin tərkib hissəsidir və praktik mənəvi qavrama-
nın spesifik növüdür. Gercəkliyin bədii əksi kimi görmə obrazlarında
(t
əsviri
incəsənət, memarlıq), səs obrazlarında (musiqi), sözdə (ədə-
biyyat), h
əmçinin incəsənətin müəyyən növlərində sintez ilə (teatr,
kino) mü
əyyən olunur.
İncəsənətin növləri məqsədə uyğun şəkildə təsnifləşdirilmiş-
dir.
İncəsənətin bir necə növləri onun maddi ehtiyaclarını təmin edir
(s
ənətin bütün növləri, tibb, əkinçilik,
mədəniyyət, gimnastika).
B
ədii incəsənət isə asudə vaxt ücündür (musiqi, rəqs, poeziya).
İncəsənətin bəzi növləri isə xüsusi bədii utilitar vəzifələri ilə bağlıdır.
İncəsənət əsərlərinin yaradıcıları rəssamlar kimi tədricən üzə
çıxmışlar. Əvvəl onların fəaliyyəti müxtəlif əşyaların istehsalçıları-
nın əməyindən seçilmirdi. Məsələn: gildən hazırlanan qab vacib tə-
s
ərrüfat əşyalarından biri idi və yarandığı gündən o sənət əsərinə
dön
ərək, gözəllik təsəvvürü yaradır.
H
ər bir xalqın öz mədəniyyəti, öz ayin sistemi var. Onlar
ritual m
əbəd incəsənətinə və yaxud dünyəvi dinlər yaranandan sonra
dini inc
əsənətə çevrilirlər. İncəsənət əsərinin yaranması xüsusi
prosesdir, onun yaradıcısı estetik qanunları bilməli, bədii vasitəyə və
8
texniki
üsullara yiy
ələnməlidir. Bütün əsərlər biri-birindən seçilirlər,
çünki ya
radıcı öz fantaziyasına tabe olur. Amma incəsənət əsərinin
yaranması yaradıcılıq prosesidir, o müəyyən vaxtın qanunlarında və
t
əsəvvürlərində yaranır. Ona görə incəsənət eststik funksiyalardan
başqa tərbiyəedici, maarifləndirici, dərkedici funksiyasını daşıyır.
İncəsənət əsrlər boyu inkişaf edib və dəyişib. Antik dövrdə
inc
əsənətin üslub anlamı yaranır. Əşya ilə ətrafı əhatə olunmuş insanı
v
əhdət birləşdirir (monumental memarlıqdan və heykəldən, məişət
əşyalarına, geyimə qədər). Həmin dövrdən
incəsənət əsərlərinin yara-
dıcıları - heykəltaraşlar, rəssamlar, memarlar meydana gəlir.
Orta
əsrlərdə vəziyyət getdikcə dəyişir. Bədii üslubların
monolitliyi qalmaqla, inc
əsənət sənət istehsalatı prosesi ilə birləşir.
İncəsənət əsəri qiymətli mala cevrilir.
Yalnız İntibah dövründə yaranan incəsənət əsərləri insanın xü-
susi f
əaliyyət sahəsinə cevrilir. Poeziyada
və musiqidə olduğu kimi
memarlıqda, heykəltaraşlıqda, rəngkarlıqda onlar azad rəssam olur.
İncəsənətin xüsusiləşməsi insanın fəaliyyətində müstəqil
sah
əyə kecməsi demək idi. Bu onun növlərinin bölünməsinə gətirdi.
M
əsələn: memarlıqdan heykəltəraşlıq və rəngarlığın cıxması dəzgəh
formasının inkişafına səbəb oldu.
XIX
əsrdə incəsənətin təkamül xarakteri dəyişir, müxtəlif
istiqam
ətlər bir birini əvəz edir. M o d e r n üslubu memarlıqda,
r
əngarlıqda, ədəbiyyatda və musiqidə yaranır.
XX
əsr ücün yeni bədii formaların axtarış prosesi mövcudlaşır.
İncəsənətin yeni növləri və formaları – fotomantaj, kollaj, tərtibat
inc
əsənəti, dizayn yaranır. Ənənəvi bədii sənət kütləvi mədəniyyət
il
ə əvəz olunur.
XÜLA
SƏ:
İncəsənət anlamı. İncəsənət növünün təsnifatı. İncəsənətin
müxt
əlif növlərinin mahiyyəti və özünəxas xüsusiyyətləri.
Həyatda
inc
əsənətin yeri. Ümumdünya tarixinin incəsənət tarixi ilə qarşılıqlı
əlaqəsi.
9
QƏDİM DÜNYA VƏ ORTA ƏSR TƏSVİRİ İNCƏSƏNƏTİ.
ƏRƏB XÜLAFƏTİ DÖVRÜNDƏ İSLAM
İNCƏSƏNƏTİNİN TARİXİ.
İbtidai-icma incəsənəti insanı əhatə edən dünya haqqında ilk
t
əsəvvürü əks etdirmiş,onu qorumuş, bilikləri və adətləri nəsildən
n
əsilə ötürərək, insanların bir-biri ilə ünsiyyətini yaratmışdır
M
ənəvi mədəniyyətdə ibtidai-icma dünya incəsənətində, əmək
f
əaliyyətində olan ucu iti daş kimi mühüm, vacib rol oynayırdı
.
Az
ərbaycanda Qobustan qayalıqlarından (
Baş Qafkaz sıra
dağlarının çənub-şərq qutaracağında yerləşmişdir; bu qayalara yerli
əhali “Böyükdaş”, “Kiçikdaş”, “Şonqardaş”, “Şıxqaya”, “Daşqış-
laq” adı vermişdir) və Abşeronun Şüvəlan qəsəbəsindən, Ordubad
yay
lıqlarından və Kəlbəcər dağlarından tapılmış qaya
təsvirləri bu
rayonlarda yayılmış qədim insanların qoyub getmiş olduğu dəyərli
m
ədəniyyət və incəsənət abidələridir. Qaya təsvirlərinə
petroqlif
deyilir. Bu termin yunan dilind
ə
petros-daş,
qlif-oyma, çızma
sözl
ərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir.