Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------210------------------------------------ Biliklərin təqdim olunma modeli ümumi formada şərti olaraq konseptual və empirik hissələrə bölünür. Konseptual model problemin həlli üçün evristik metod təqdim edir. Konseptual təsvir metodu uyğun praktiki vəziyyətlərdə modelin tətbiqinə təminat vermirsə, həmin metod evristik sayılır. Konseptual model problemi müəyyən edir, onun qabaqcadan təhlili üçün sərf olunan vaxta qənaət edilmiəsinə imkan verir. Konseptual modelin praktiki istifadəsi onun empirik modelə dəyişdirilməsinin zəruriliyini yaradır. Biliklər, bir qayda olaraq, təsviredici xarakter daşıyan empirik modellər şəklində yığıla bilir. Bu modellər sadə qaydalar toplusundan tutmuş, qərar qəbul edən şəxsin məsələnin həll etməsinin tam təsvirinə qədər şəklini dəyişə bilir. Biliklərin təqdim olunmasını şərti olaraq deklarativ və prosedur modellərə bölmək mümkündür. Biliklərin təqdim olunmasının deklarativ modeli hər hansı predmet oblastının probleminin təsviri bu biliklərin necə istifadə olunmasından asılı olmayaraq təxminlərə əsaslanaraq həll olunur. Buna görə də model iki hissədən ibarətdir: • Biliklərin quruluşunun statik təsvirləri; • Bu quruluşlarla əməliyyat aparan və praktiki olaraq onların məzmunca dolmasından asılı olmayaraq çıxış mexanizmi. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------211------------------------------------ İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏRİN LAYİHƏLƏŞDİRİLMƏSİ MƏRHƏLƏLƏRİ İntellektual sistemlərin layihələşdirilməsi dedikdə, predmet oblastında biliklərə sahibolmaya və sistemin yaradılmasına kömək etməyə hazır olan ekspertin, həmçinin süni intellekt sahəsində çalışan biliklər mühəndisinin, analitiklərin və proqramçıların iterativ və təkamül proseslərində iştirakı başa düşülür. Görüləcək işlərin həcmi və əməktutumundan asılı olaraq qrup 3-6 nəfərdən ibarət ola bilər. Predmet oblastının təhlilindən və bu sahəyə intellektual sistemlərin məqsədəuyğun tətbiqinin müəyyənləşdirilməsindən sonra bilavasitə sistemin layihələşdirilməsinə keçilir. İntellektual sistemlərin layihələşdirilməsi mərhələlərinin sayına müxtəlif baxışlar mövcuddur. Bu, bir çox amildən, əsasən də yaradılacaq intellektual sistemin funksiyalarından, onun istifadə olunacağı sahədən, inkişaf etmiş alət vasitələrinin mövcudluğundan və s. asılıdır. Süni intellekt sisteminin hazırlanması prosesi beş mərhələyə ayrılır: 1.Verilən məsələlərin və onların xarakteristikalarının müəyyənləşdirilməsinin identifikasiyası. Bu mərhələdə həll olunacaq məsələlərin xarakteristikaları və xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilir. Layihələşdirilən sistemə texniki . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------212------------------------------------ tapşırıqlar hazırlanır. Daha sonra sistemin istifadəçilərinin əhatə dairəsi müəyyənləşdirilir. Bu məlumatlar gələcəkdə ekspertlərin bilik sahəsini, sistemin funksiyalarını və nəticə olaraq lazım olan biliklərin səviyyəsini müəyyən etməyə imkan verir. Nəticədə müəyyən tələblər yaranır. 2.Predmet oblastının ekspertlərinin biliklərinin dairəsini əks etdirən əsas konsepsiyalarının müəyyənləşdirilməsi. Bu, qərar qəbulu prosesində ekspertin işlədiyi biliklərin tipini təhlil etməyə imkan verir. Biliklər mühəndisi qərarın çıxarılışında ekspertin fikirlərinə uyğun olan biliklərin təqdim olunmasının və qərar qəbuletmə prosedurunun rəsmi vasitələrini müəyyənləşdirir. Beləliklə, bu mərhələnin yerinə yetiril- məsi nəticəsində predmet oblastı haqqında ekspert biliklərinin təqdimatı sxeminin xarakterinin seçimini müəyyən edən anlayış meydana gəlir və formalaşır. 3.Biliklərin təqdimatı və qərarların çıxarışı mexanizminin müəyyənləşdirilməsinin rəsmiləşdirilməsi üsulunun seçilməsi. Sistemin layihələşdirilməsində qoyulan məsələnin həllinə modelləşdirmə komponentləri əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Biliklərin təqdim olunması üçün hazırlanan quruluş növbəti mərhələnin – biliklər bazası sisteminin yaranması mərhələsinin reallaşdırılmasının bilavasitə əsasını təşkil edir. 4.Biliklərin təsviri dilinin (BTD-nin) seçilməsi və ya hazırlanması. Seçilmiş təqdimolunma dilində qaydaların hazırlanması və təqdim olunmasından sonra onlar, yəni qaydalar, biliklər mühəndisi tərəfindən biliklər bazasına yerləşdirilir. 5.Sistemin yoxlanması və ya testdən keçirilməsi. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------213------------------------------------ Sistemin iş qabiliyyəti konkret yoxlanmış məsələlərin həlli yolu ilə müəyyənləşdirilir. Müxtəlif çatışmazlıqların meydana gəlməsi zamanı həmin çatışmazlıqların xarakterindən asılı olaraq sazlamanın bu və ya digər mərhələsinə müraciət baş verir. Süni intellekt sistemində hər hansı biliklərin olmaması və ya onların çatışmayan müəyyənlikləri təyin edildikdə IV mərhələyə qayıdılır və imkanları daxilində düzəlişlər edilir. Əgər ekspert tərəfindən seçilmiş biliklərin təqdim olunması modeli çərçivəsində hər hansı biliklər təqdim oluna bilmirsə, onda III mərhələyə qayıdılır və alternativ model və ya biliklərin təqdim olunma sxemi seçilir. Geri qayıtmanın səbəbi kimi məntiqi çıxarışın adekvat baza mexanizminin çatışmazlığı ola bilər. Qoyulan məsələnin çıxış vəziyyəti düzgün olmadığı zaman problemin yenidən formalaşdırılmasına tələbatda hansısa bir hadisə baş verə bilər. İşlərin ardıcıllıq sxemi bizim nöqteyi-nəzərimizdən, süni intellektin layihələşdirilməsi prosesini kifayət qədər dolu və ətraflı izah edir, lakin bir çox süni intellekt sisteminin bir sıra funksional modullarının yaradılması ilə əlaqəli olan vacib mərhələlərə baxılmır. İntellektual sistemlərin layihələşdirilməsi zamanı işlərin daha ətraflı siyahısı aşağıda verilən ardıcıllıqladır: • Biliklərin ekspertdən sistemə ötürülməsi; • Biliklərin sistemə təqdim olunma üsulunun seçilməsi; • Çıxış (idarəetmə) strategiyasının seçilməsi; • İzahetmə altsisteminin seçilməsi; • İstifadəçi ilə qarşılıqlı əlaqə altsisteminin seçilməsi; Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|