Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------206------------------------------------ İstehsal informasiyalarının əsasını biliklərin iki tipi – əsas (dərin) və ekspert bilikləri təşkil edir. Əsas biliklər fundamental prinsiplərə əsaslanan iqtisadi proseslər və onun funksiyalarının hissəvi anlayışını əks etdirir. Mühəndislər riyazi əməllər vasitəsi ilə istiliyin ötürülməsi, maye axını, kimyəvi reaksiyalar, qarışıqların parçalanması və s. prosesləri təsvir edə bilirlər. Riyazi həllərin bərabərlik və qaydaları biliklər üçün ardıcıllıq və ya təşkilat quruluşunu müəyyən edir. Dolğun və hərtərəfli istismar prosesləri prosedur məsələləri üçün əsas biliklərlə eyni qiymətləndirilir. Ekspert bilikləri təcrübə və ya müşahidələrdən alınır. Prosesin ölçülmə şərtləri keyfiyyət terminlərində asan verilir və asan da təsvir olunur. Prosesin gedişi çoxlu müxtəlif vəziyyətlərdə özünü biruzə verir. O, keyfiyyət xarakteristikalarının istifadəsi ilə müşahidə və proqnoz oluna bilər. Lakin proses fundamental prinsiplər terminində heç də hər zaman başa düşülən olmur. Bir çox göstəricilərin keyfiyyət təbiəti, bərabərliklərin məntiqi formada ifadəsi riyazi əməllərin köməyi ilə birlikdə təsvir olunan mütəmadi olmayan münasibətlər və nəticələri şərtləndirir. İntellektual sistemlərin biliklər bazası təcrübədə adətən ekspert və əsas biliklərin kombinasiyasını birləşdirir. Biliklərin bir hissəsi tamamilə keyfiyyət, digər hissəsi isə kəmiyyət xarakteri daşıya bilir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------207------------------------------------ BİLİKLƏRİN TƏQDİMATI VƏ MODELLƏŞDİRİLMƏSİ Süni intellekt nəzəriyyəsində biliklərin təqdimatı mühüm əhəmiyyət daşıyır. Biliklər nəyi ifadə edir və onların verilənlərdən fərqi nədir? Biliklər, mühit (konkret predmet oblastı, obyekt və ya obyektlər qrupu) haqqında, obyektlərin xüsusiyyətləri barədə informasiyaları, hadisə və proseslərin qanuna- uyğunluqlarını, qərar qəbulu üçün informasiyadan istifadə qaydalarını özündə birləşdirən məlumatlar çoxluğunu ifadə edir. İlk hesablayıcı maşınlar verilənlərin emalına yönləndirilmişdi. Bu, texniki və proqram təminatlarının inkişaf səviyyəsi və həm də həll edilən məsələlərin xüsusiyyətləri ilə əlaqədar idi. Sonrakı inkişaf mərhələlərində həll edilən məsələlərin mürəkkəbləşməsi, onların intellektuallaşdırılması, hesablayıcı texnikanın inkişafı bilikləri emal edən maşının yaradılması zəruriliyini doğurdu. Biliklərin verilənlərdən ən böyük fərqi, şübhəsiz ki, biliklərin interpretasiyalı (izahlı) olmasıdır. Verilənlərin izahı (interpretasiyası) üçün proqramın olması vacibdir və verilənlərin özləri dolğun informasiya daşımırlar, lakin biliklər həmişə dolğun informasiya daşıyırlar. Biliklərin digər fərqləndirici xüsusiyyəti . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------208------------------------------------ münasibətlərin mövcudluğu, məsələn, “tip-yarımtip”, “element-çoxluq” və s. formada olmasıdır. Biliklər, ayrı-ayrı hadisə və faktların birgə vəziyyətə uyğun əlaqələrinin mövcudluğu ilə xarakterizə olunur. Süni intellekt sistemlərində təqdim edilən biliklərin aşağıdakı tipləri fərqləndirilir: • Obyektin quruluşunu, formasını, xüsusiyyətlərini, funksiyalarını, imkanlarını, vəziyyətini təsvir edən biliklər; • Obyektlər arasındakı əlaqələri və bu obyektlərin iştirakı mümkün olan əlaqələri və hadisələri təsvir edən biliklər; • Fiziki qanunları təsvir edən biliklər; • İş və fəaliyyətin mümkün effektlərini, hadisə və vəziyyətlərin yaranmasının səbəb və şərtlərini təsvir edən biliklər; • Məqsəd, plan, razılaşma, mümkün niyyət və s. təsvir edən biliklər. Feygenbaum isə aşağıdakı biliklər tipini ayırır: • Ətraf mühitin obyekt və kateqoriyaları haqqında olan biliklər; • Müvəqqəti ardıcıllıq və səbəb-nəticə əlaqələrini müəyyən edən hadisələr haqqında olan biliklər; • Fəaliyyəti, yəni hər hansı bir işi yerinə yetirmək qabiliyyəti haqqında olan biliklər; • Metabiliklər. Bütün sistemlər üçün ümumiliyi olan biliklərin təqdim edilməsi dili (BTD) vardır. Növbəti aspektlər bütün biliklərin təqdim edilməsi dilinə xasdır: bütün biliklərin . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------209------------------------------------ təqdim edilməsi dili iki mühitlə, təqdim edilən və təqdim edənlə bağlıdır. Əgər aşağıdakı məsələlər həll edilərsə, birlikdə biliklərin təqdim edilməsi dili təqdimatın əsasını təşkil edər: -təqdim edilən mühit nədir? -təqdim edən mühit nədir? -təqdim edilən mühitin hansı aspektləri modelləşdirilib? -bu mühitlər arasında hansı uyğunluq var? Biliklərin təqdim edilməsi dili üçün ümumi olan bir sıra problemlər vardır. Bu problemlərə aşağıdakıları aid etmək olar: • Yeni biliklərin əldə olunması və onların əvvəlki biliklərlə qarşılıqlı münasibəti; • Assosiativ əlaqələrin təşkili; • Təqdim olunan elementlərin həcminə görə diapazonun seçilməsi “Obyekt və hadisələr nə dərəcədə ətraflı təsvir edilə və daxili mühitin hansı hissəsi konkret süni intellekt sistemində təqdim oluna bilər?”- sualı ilə əlaqədardır; • Semantik primitivlərin birmənalı olmaması və seçimi; • Modulluq və başa düşülənlik; • Biliklərin aşkarlığı və əlverişliyi; • Təqdim olunanların deklarativ və prosedur əlaqələrinin seçilməsi, sistemin səmərəliliyinə, tamlığına, şifrələmənin asanlığına və başa düşülmə səviyyəsinə nə təsir edir. Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|