Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------202------------------------------------ • Problem oblastının (obyektin, tapşırığın, məqsədin) tədqiqi, yəni “Biliklər bazası nəyi ifadə edir” və “nəyə görə ifadə edir”; • Tədqiq olunan problem oblastı kontekstində “bilik” anlayışının təyini; • Biliklərin mənbəyini aydınlaşdırmaq, onlarla fəal və ciddi cəhdlə işləmək; • Tapşırıqların həlli üçün biliklərin tipinin müəyyən edilməsi; • Biliklərin quruluşunun müəyyən edilməsi üsulu, yəni “bilikləri necə təqdim etməli”; • Biliklərin təqdimatı üsulunun seçilməsi; • Biliklər bazası quruluşunun müəyyən edilməsi; • Biliklər bazasının quruluş bölmələri arasındakı qarşılıqlı xarakterin müəyyən edilməsi; • Biliklər bazasının doldurulması prosesinə hazırlıq. Aydındır ki, intellektual sistemlərin yaradılmasının ilkin mərhələsində bu məsələlərin sayı, tərkibi və ardıcıllığı dəyişə bilər. Bu, bir çox amildən asılıdır. Belə ki: obyektin və problem oblastının xarakteri və çətinliyindən; sistemi işləyib hazırlayanın layihələşdirilmiş sistemə və özünə qarşı qoyduğu məqsəddən; biliklərin müəyyənlik və quruluş pillələrindən; biliklərin uğurlu toplanması üçün şərtlərdən, həmçinin ekspertlərlə qarşılıqlı əlaqədən və s. Əsas məsələ biliklər bazasının hazırlanmasından, onun quruluşunun seçilməsindən, biliklərin təqdim olunma üsulundan, intellektual sistemlərin layihələşdirilməsində ekspertlərlə görülən işin çətinliyindən və vacibliyindən ibarətdir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------203------------------------------------ B İLİKLƏR BAZASININ QURULUŞU V Ə ONUN İNTELLEKTUAL S İSTEMLƏRİN DİGƏR KOMPONENTL ƏRİ İLƏ QARŞILIQLI ƏLAQƏSİ Biliklər bazasının təşkili zamanı, ilk növbədə, onun saxlamalı olduğu informasiyanın xarakteri ön plana çəkilir. Biliklər bazasının məzmunu, əsasən, tezdəyişən və azdəyişən fakt və biliklərdən və həmin biliklərin və qaydaların modellərindən ibarətdir. Qaydalar obyektlər haqqında vacib məlumat saxlayıcıları olan fəal elementlərdir ki, bunlar da biliklər bazasında olan məlumatlar əsasında yeni fakt və fərziyyələr yarada bilirlər. Biliklər bazasınin quruluşu qarşılıqlı əlaqəli iki hissədən formalaşdırılır: • Qaydalar bazası (QB); • Verilənlər bazası (VB). Verilənlər bazasında qeyd olunan predmet oblastına aid həll olunacaq məsələ və verilənlər haqqında faktoqrafik informasiya saxlanılır. Qaydalar bazası predmet oblastı haqqında biliklərin təqdim olunması modeli və həmçinin bu biliklərin aktivləşdirilməsi əsasında verilənlər bazasında saxlanılan verilənlərin elementləri arasında münasibətləri müəyyən edir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------204------------------------------------ Biliklərdən əlavə, biliklər bazasında predmet oblastı haqqında digər tip biliklər də saxlanılır: saxlama mühitinin modeli, istifadəçi haqqında biliklər, məqsədlər və s. Bu biliklər əsasən təqdim olunmaların ikinci səviyyəsində bloklar və qaydalar bazasının quruluş hissəsi şəklində saxlanılır. Adı çəkilən bir neçə bilik tipinin həm də birinci səviyyədə (Verilənlər bazasında) saxlanması mümkündür. Bilik və qaydaların həcmi böyük olduqda informasiyanın emalına sərf olunan vaxt artır. Bu zaman həll seçimi oblastının kiçildilməsi zərurəti meydana çıxır. İntellektual sistemlər, onların qarşısına qoyulan məsələlərin həllində hərəkətlərin məqsədyönlülüyünə, biliklərlə iş zamanı müəyyən mərhələdə (pillədə) “dərk edilmiş” və konstruktiv mövqeyə malik olmalıdırlar. Buna görə də real vaxt rejimində işləyən bir çox intellektual sistemlərdə yeni, biliklərin təqdim olunmasının üçüncü səviyyəsi – biliklər bazasında əməliyyat proseslərinin səmərələşdirilməsini təmin etmək üçün vacib olan metabiliklər səviyyəsi reallaşdırılır. Metabiliklər – sistemin özü haqqında, yəni öz bilikləri, onların quruluşu və öz fəaliyyəti barədə biliklər məcmusudur. Beləliklə, biliklər bazasında biliklərin strukturlaşdırılması lazımi informasiya axtarışı problemi ilə sıx əlaqədardır. Ən yaxşı axtarış strategiyası məsələnin həllinin bütün mərhələlərində biliklər bazasında olan bütün informasiyanın deyil, ona uyğun olan hissəsinin istifadə olunmasıdır. Biliklər bazasının düzgün strukturlaşdırılması zamanı verilən məsələnin həlli üçün axtarış və lazımi biliklərin seçilməsi problemi asanlaşır. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------205------------------------------------ Rasional obrazda həllərin çıxış mexanizmini reallaşdıran qaydalar interpretatoru funksiyalarını biliklər bazasının yüksək pilləsi olan metabiliklər bloku yerinə yetirir. Biliklər bazasının təşkili və onun intellektual sistemlərin digər komponentləri ilə qarşılıqlı əlaqəsinin müxtəlif variantlar vardır. Məsələnin həlli, qayda və verilənlərlə iş, xüsusi blok olan işçi sahəsində həyata keçirilir. İşçi sahəsində sorğunun təsviri və ya həll olunan məsələnin, biliklər bazasının qayda və verilənləri, çıxış mexanizminin prosedur və ya strategiyası təqdim olunur. Predmet oblastı haqqında faktlar və evristikalar məhsuldar qaydalar şəklində saxlanılan zaman, biliklər bazası bir çox hallarda “qaydalar bazası”, çıxış mexanizmi isə “qaydalar interpretatoru” kimi təqdim olunur. Biliklər bazasında predmet oblastının fakt və təsvirləri, həmçinin problemlə bağlı olan evristikalar saxlanılır. Qaydaların çıxış və interpretasiyası mexanizmini reallaşdıran idarəedici quruluş problemin həllində biliklər bazasından istifadə edir. İşçi yaddaşında (və ya qlobal verilənlər bazasında) konkret məsələyə daxil olan verilənlər, problem və ya məsələnin vəziyyəti haqqında informasiya saxlanılır. Layihələşdirilən intellektual sistemin biliklər bazasının hazırlanması zamanı, qeyd edildiyi kimi, sərəncamda olan bilikləri, yəni məlum olan fakt və informasiyaları təyin və tədqiq etmək vacibdir. Bunlar, ölçülər haqqında istehsal informasiyaları, dəyişənlər arasında əlaqələr, tənzimləmənin avadanlıq və əməliyyatları, prosesin idarə edilməsi zamanı müxtəlif vəziyyətlər ola bilər. Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|