.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------214------------------------------------
•
Sistemin
reallaşdırılması
üçün
adekvat
instrumentariyanın seçilməsi. Lakin burada yuxarıda qeyd
edilən bir neçə vacib mərhələ yoxdur.
Qeyd edildiyi kimi, işlərin quruluşu, intellektual
sistemlərin layihələşdirilməsi mərhələlərinin sayı, onların
icrasının ardıcıllığı bir çox obyektiv və subyektiv
amillərdən asılıdır. Lakin işlərin bir çox mərhələ və
quruluşu, demək olar ki, bütün tip intellektual sistemlər
üçün ümumi və zəruridir.
Aşağıda belə mərhələlərin və onların quruluşunun
siyahısı sadalanır:
1.Predmet oblastının təsviri: bütün təşkiletmə
prosesi üçün problemin vacibliyini göstərən predmet
oblastının təyini; biliklər bazasına ekspertizaları (bilikləri)
ötürməyi arzulayan problemli ekspertlərin təyini; inkişaf
planının hazırlanması və elan edilməsi.
2.İşçi heyəti: layihələşdirmə qruplarının və uyğun
tapşırıqların təyini; layihəyə təcrübəli rəhbərin təyini;
idarəetmənin düzgün yolunun müəyyən edilməsi və
həyata keçirilməsi.
3.Layihənin qəbulu: təşkilati iclasın keçirilməsi;
problemə yanaşmanın müzakirəsi; xüsusi inkişaf planının
hazırlanması; lazımi texniki alət və vasitələrin quraşdırıl-
masına hazırlıq.
4.Sistemin
prototipi
(ilkin modeli):
sistem
prototipinin inkişafı və yoxlanılması (testləşdirilməsi);
yoxlanışın nəticəsi olaraq predmet oblastı haqqında əlavə
informasiyanın toplanması.
5.Bitkin sistemin inkişafı: prototipin biliklər bazasının
genişlənməsi;
istifadəçi interfeysinin
quruluşunun
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------215------------------------------------
qiymətləndirilməsi; istifadəçilərin öyrədilməsi və
sənədləşmə vasitələrinin birləşdirilməsi.
6.Sistemin verifikasiyası (yoxlanışı): ekspert və
potensial istifadəçilərin yoxlanış prosesinə cəlb edilməsi;
layihə ilə uyğun sistemin işləməsinin təminatı.
7.Sistemin
inteqrasiyası:
bitkin
sistemin
planlaşdırıldığı kimi yerinə yetirilməsi; fəaliyyətdə olan
sistemlə uyğunluq və qarşılıqlı əlaqənin təminatı.
8.Sistemin
dəstəklənməsi: sistemə
dəstək
verilməsinin fasiləsizliyinin təminatı; yeni informasiyanın
qəbulu zamanı biliklər bazasının modernləşdirilməsi;
sistemə görə cavabdehliyin saxlanılması.
9.Sənədləşdirmə: sistemin tam sənədləşdirilməsinə
hazırlıq; istifadəçi üçün idarə etmənin hazırlanması;
istifadəçilərə məsləhətlərin hazırlanması.
İntellektual sistemlərin yaradılması mərhələləri dəqiq
və nizamlanmış deyildir.
İntellektual sistemlərin (və ya sistemin həyati dövrü)
mövcudluq mərhələləri instrumentari (bir ixtisasda işlənən
alətlər komplekti) ilə reallaşan sistemin hazırlıq
səviyyəsinə,
onun
funksional
bacarıqlarının
tamamlanmasına uyğundur. İntellektual sistemlərin
mövcudluğunu müəyyən edən növbəti mərhələlər isə
bunlardır: nümayiş etdirilən prototip; tədqiqat prototipi;
fəaliyyət göstərən prototip; sənaye sistemi; kommersiya
sistemi.
Nümayiş etdirilən prototip – bu, sistemin problemli
tapşırıqlarının bir hissəsini həll edən zaman hazırlanmış
vəziyyətidir. Nümayiş etdirilən prototipin hazırlanması
zamanı ziddiyətli məqamları həll etməyə səy göstərirlər:
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------216------------------------------------
bir tərəfdən nümayiş etdirilən prototip mərhələsində
sistem onun qabiliyyətlərini dolğun xarakterizə edən
tapşırıqları yerinə yetirməyə məcburdur, digər tərəfdən
isə sistem bu mərhələni mümkün qədər tez keçməyə
çalışır. Nümayiş etdirilən prototipin işi, əgər bir neçə
tapşırığın həlli üçün kifayət olan minimal qaydalar toplusu
ilə əməliyyat aparırsa, qənaətbəxş hesab edilə bilər.
Hazırlanma vaxtı iki aydan bir ilə qədər çox ola bilər.
Tədqiqat prototipi 1,5 - 2 il ərzində layihələşdirilir.
Sistemin inkişafının bu mərhələsində, sistemin biliklər
bazası predmet oblastına kifayət qədər adekvat təsvir
edən yüzlərlə qaydanı özündə saxlayır. Fəaliyyətdə olan
intellektual sistemlərin prototipi genişlənmiş qaydalar
(təxminən 1000-ə yaxın) mühitində nəticələrin keyfiyyətli
çıxarılışını yerinə yetirir. Buna görə də çətin tapşırıqların
çıxarılışı daha çox vaxt və yaddaş resursu tələb edir.
Sənaye sistemləri həll müddətinin və tələb olunan
yaddaşın əhəmiyyətli dərəcədə azalması şəraitində də
predmet oblastının probleminin həllinin yüksək səviyyəsini
təmin edir. Qaydaların miqdarı fəaliyyətdə olan
prototiplərlə müqayisədə elə də nəzərəçarpan dərəcədə
artmır. Bu mərhələdə qaydaların sayının genişləndirilməsi
və intellektual sistemlərin daha effektiv alət vasitələri ilə
təkmilləşdirilməsi hesabına fəaliyyətdə olan prototipin
şəklinin dəyişməsi baş verir. Bu təxminən 3-4 il tələb edir.
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------217------------------------------------
PREDMET OBLASTI VƏ
BİLİKLƏRİN ƏLDƏ OLUNMASI
METODLARININ TƏHLİLİ
Predmet oblastı dedikdə, seçilmiş meyarlarla təyin
edilmiş insan fəaliyyətinin təsvir sferası başa düşülür.
Təsvir olunan anlamlara onun fəaliyyətinin müxtəlif
aspektlərini əks etdirən elementlər, hadisələr, münasibət
və proseslər daxildir. Predmet oblastının təsvirində onun
element və hadisələrinə ətraf mühitin mümkün təsiri,
həmçinin də bu element və hadisələrin ətraf mühitə əks
təsiri də olmalıdır. Predmet oblastının təhlili və tədqiqi
üzrə işi: intellektual sistemlərin layihələşdirilməsi onun
işinin səmərəliliyinə həlledici təsir göstərir.
Predmet oblastının xüsusiyyəti layihələşdirilən
intellektual sistemlərin fəaliyyət xarakterinə, biliklərin
təqdim olunma metodunun seçilməsinə, biliklər haqqında
müzakirə üsullarına və s. mühüm dərəcədə təsir göstərə
bilər. Eyni zamanda belə bir misal gətirmək olar ki,
müəyyən predmet oblastında istifadə olunmağa
yönəldilmiş süni intellekt sistemi tamamilə başqa sahənin
problematikasına uyğun gəlmişdir.
Problem oblastı haqqında danışarkən predmet
oblastı, həll olunacaq tapşırıqlar, məqsədlər, mümkün
strategiya və evristikalar nəzərdə tutulur. Predmet
oblastını onun fəaliyyətinin bütün bilik və anlam
Dostları ilə paylaş: |