Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------234------------------------------------ Biliklər bazasının intellektual redaktoru – biliklər üzrə mühəndisin dialoq rejimində biliklər bazası yaratmağa imkan verən proqram. Özündə, baza ilə işləməyi asanlaşdıran menyu sistemini, biliklərin təqdimolunma dili şablonunu, kömək rejimini (“help”) və digər xidmət vasitələrini birləşdirir. Ekspert sistemlərinin hazırlanmasını gerçəkləşdirən kollektivdə azı bu 4 nəfər olmalıdır: • Ekspert; • Biliklər üzrə mühəndis; • Proqramçı; • İstifadəçi. Sistemin hazırlanmasında əsas fiqur biliklər üzrə mühəndisdir. Ekspert sistemlərinin hazırlanması mərhələləri digər proqram məhsullarından əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Ekspert sistemlərinin yaradılması təcrübəsi göstərdi ki, onların hazırlanmasında ənənəvi proqramlaşdırmada qəbul olunan medotologiyanın istifadə edilməsi ekspert sistemlərin hazırlanması prosesini ya həddindən artıq uzadır, ya da ümumiyyətlə, mənfi nəticələrə gətirib çıxarır. Ekspert sistemlərinin istifadəsi o zaman mümkündür ki, ekspert sistemlərinin hazırlanması mümkünlüyü və biliklər mühəndisliyi metodlarının həll edilən məsələyə uyğunluğu təsdiq olunsun. Ekspert sisteminin hazırlanmasının mümkünlüyü üçün ən azından həll ediləcək məsələ eyni vaxtda aşağıdakı bir neçə tələbə cavab verməlidir: . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------235------------------------------------ • Predmet oblastında məsələləri yeni mütəxəssislərdən daha yaxşı həll edən ekspertlər vardır; • Ekspertlər təqdim olunan məsələnin qiymətləndirilməsində eyni fikirdədirlərsə, məsələyə ekspert sisteminin qiymət verməsindən başqa bir yol qalmır; • Ekspertlər istifadə etdikləri metodları adi dillə deyə və izah etmə qabiliyyətinə malikdirlər, əks halda, ekspert biliklərini “çıxarmaq” və onları ekspert sistemlərinə daxil etmək çətin olur; • Məsələnin həlli hərəkət deyil, yalnız mühakimə və fikir tələb edir; • Qarşıya qoyulan məsələ çox çətin olmamalıdır (yəni, ekspertin bu məsələni həll etməsi imkanı həftələrlə deyil, bir neçə saat və ya gün olmalıdır); • Məsələlərin rəsmi şəkildə ifadə olunması zərurəti olmasa da, bu sahədə çalışanlar üçün (heç olmazsa, ekspert üçün) aydın olan ümumi anlayış və məfhumlarla ifadə olunmalıdır. Verilən məsələdə ekspert sistemlərinin istifadəsi mümkün ola bilər, lakin təsdiq olunmaya bilər. Ekspert sistemlərin tətbiqi aşağıdakı faktorlarla təsdiqlənə bilir: • Məsələnin həlli əhəmiyyətli dərəcədə səmərə (məsələn, iqtisadi səmərə) verir; • İnsan-ekspertin istifadə olunmaması ya ekspertlərin sayının azlığından, ya da ekspertizanın eyni zamanda müxtəlif yerlərdə yerinə yetirilməsinin vacibliyindən asılıdır; . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------236------------------------------------ • Ekspert sistemlərinin istifadəsi o zaman məqsədəuyğundur ki, informasiyanın ötürülməsi anında ekspert informasiya və ya vaxt itirir. Əgər həll edilən məsələ aşağıdakı xarakteristikaların məcmusuna malikdirsə, onda məsələ ekspert sistemlərinin metodlarına uyğundur: • Məsələ riyazi metodlar və ənənəvi proqramlaşdırmada qəbul olunan rəqəmlərlə manipulyasiya etməklə deyil, təbii yol olan simvollar (yəni, simvolik mühakimələrin köməyilə) vasitəsilə manipulyasiya etməklə həll edilə bilər; • Qoyulan məsələ alqoritmik yox, evristik təbiətə malik olmalıdır, yəni onun həlli evristik qaydaların tətbiqini tələb etməlidir. • Qoyulan məsələ ekspert sistemlərinin hazırlanmasına çəkilən xərcləri ödəmək üçün kifayət qədər çətin olmalıdır. Lakin məsələnin çətinliyi elə olmalıdır ki, ekspert sistemi onu həll edə bilsin. Ekspert sistemlərinin yaradılması prosesində aşağıdakı 6 mərhələni özündə birləşdirən texnologiyalar verilmişdir: • İdentifikasiya, • Konseptuallaşdırma, • Formalaşdırma, • İcra, • Yoxlama, • Təcrübi istismar. İdentifikasiya mərhələsində həllə lazım olan məsələlər, işin məqsədi, ekspert və istifadəçi tipləri müəyyən edilir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------237------------------------------------ Konseptuallaşdırma mərhələsində alət vasitələri seçilir və bütün növ biliklərin təqdim olunma üsulları müəyyən edilir, əsas anlayışlar formalaşdırılır, biliklərin təsvir üsulları müəyyənləşdirilir, sistemin işi modelləşdirilir, fiksə olunmuş anlayış, systemlərin məqsədinin adekvatlılığının, həll metodlarının, biliklərin təqdimi və manipulyasiyası vasitələrinin qiymətləndirilməsi həyata keçirilir. İcra mərhələsində biliklər bazasının ekspert tərəfindən doldurulması həyata keçirilir. Nəzərə alsaq ki, ekspert sistemlərin əsasını biliklər təşkil edir, onda biz bu mərhələni ən vacib və ən çox zəhmət tələb edən mərhələ adlandıra bilərik. Biliklərin əldə olunması prosesi biliklər üzrə mühəndis tərəfindən real məsələnin həlli üzrə ekspert fəaliyyətinin əsasında həyata keçirilir. Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|