Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r
|
İlk ifadələrin təsiri insanlarda yaranmış ilkin təəssüratı möh kəmləndirir, yaxud dəqiqləşdirir. İlk ifadələrdə maraqlı, orijinal ünsürlərə malik, eşidildiyi anda diqqəti özünə cəlb edən bilən in formasiya toplanmalıdır. Əsaslandırm a təsiri. Nitq əsaslandırılmış, inandırıcı, məntiqli olmalı, eyni zamanda, informasiya üzərində düşünmək və onu dərk etmək istəyi yaratmalıdır. İnform asiyanın hissə - hissə təqdim edilm əsi təsiri dinləyici lərin diqqətini cəlb edib saxlamağın səmərəli ritorik üsullarından biridir. Bu təsir yeni, maraqlı informasiyanın və dəlillərin bütün nitq boyu səpələnməsinə və əvvəlcə söylənilənlərin interpreta siya edilməsinə (həmin fikirlərin başqa sözlərlə çatdırılmasına) əsaslanır. Beləliklə, çıxış edən «təzə» informasiyanı hissə-hissə ortaya ataraq dinləyicilərin diqqətini fəallaşdırır. B ədii ifadəlilik təsiri - bu, cümlələrin savadlı qurulması, vur ğudan duzgun istifadə, metafora, hiperbolalann işlədilməsi və sa irdir. Volter demişkən, əgər ən gözəl fikir də pis ifadə olunarsa, dəyərini itirər. Relaksasiya (rahatlatm a) təsiri. Vaxtında zarafat etməyi, ma raqlı bir söz söyləməyi bacaranın işi bunu etməyi bacarmayandan daha yaxşı olur. Yumor insanların azca dincəlməsi üçün təbii şərait yaradır, onları yaxınlaşdırır və xeyirxah münasibət yaradır. Lakin zarafatdan istifadə edərkən, vaxtilə Cəfər Cabbarlının dediyi müd rik sözləri unutmaq olmaz: «Nə zaman ki, gülüş, zarafatcıllıq və yumor vasitə rolunu oynayır, hər şey öz qaydasında olur. Onlar məqsədə çevrildikdə isə əqli pozğunluq başlayır » Ritorikanın ilk anlayışı natiqdir. Onun sözlərinin ünvanlandı ğı insanlar natiqin auditoriyasını (latın dilində audire - eşitmək) təşkil edir. Çıxış prosesində natiq və auditoryia bir-biri ilə qarşılıq lı əlaqədədirlər. Natiq auditoriya qarşısında danışarkən, bir qayda olaraq, iki ar zusu olur: öz fikirlərini bölüşmək və bu zaman hiss etdiyi duyğulan çatdırmaq. Fikir və hisslərin, nitqin əqli və hissi ünsürlərinin uzlaşma sı natiqlik sənətinin mahiyyətini təşkil edir. Burada ziddiyyət yoxdur. Bu ünsürlərin hər ikisinin natiqin nitqindəki mövcudluğu hüquqidir. 352 Məsələ bundadır ki, insan təfəkkürü iki formada fəaliyyət göstərir: məntiqi və obrazlı; onlara da dərketmənin iki m üxtəlif növü - elm və incəsənət xasdır ki, burada onlar qarşılıqlı surətdə bir-birini tamamlayır. Bununla əlaqədar olaraq, natiqin nitqi emosional - intellektual yaradıcılığın canlı sözdə təzahür edən özünəməxsus növünü təşkil edir: o, eyni zamanda həm insanın hisslərinə, həm də şüuruna təsir göstərir. Camaat qarşısında çıxış ustalığı da insan təfəkkürünün bu iki formasından bacarıqla istifadə etməkdən ibarətdir. Sadalananlar aşağıdakı nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, na tiqin nitqi özündə təkcə insanların düşüncəsinə yox, həm də duy ğularına təsir göstərir, bu səbəbdən də emosionallıq camaat qarşı sında çıxışın tamamilə təbii, eyni zamanda, zəruri keyfiyyəti olub, onun məzmununun qavranılaraq mənimsənilməsinə kömək edir. Yekunda natiqlik sənəti üzrə öncə söylədiklərimizin qısa xülasəsi kimi daha ümumi məsləhətlərimizi verək: 1. Yalnız söyləməyə sözünüz varsa və nitqinizin mühüm, yaxud faydalı olacağına əminsinizsə, çıxış edin. 2. Sizə söz verilən kimi çıxışa başlamayın. Bir qədər gözləyin. Dinləyicilərə sizə 15-20 saniyə baxmaq imkanı verin. Sonra audi toriyaya baxın, gülümsəyin və «salam» - söyləyin. 3. Əgər nitqinizi kağızdan oxumaq qərarına gəlmisinizsə, bunu sanki qarşımzdakı insanla söhbət edirmiş kimi edin. Əgər «ka- ğızsız» çıxış edirsinizsə də, fərqi yoxdur, arabir qısa məlumat və rəqəmləri kağızdan oxuyun, əgər hətta bu məlumatları əzbər bilsəniz də, onları oxumağınız dinləyicilərdə həmin məlumatların səhihliyinə aid şübhələri aradan qaldırar. 4. Nitq müzakirə edilən məsələ ilə məhdudlaşmalı, ciddi şəkildə yoxlanmış və seçilmiş faktlara əsaslanmalıdır. 5. Nəzərlərinizi ayn-ayn şəxslərin üzərində saxlamayın. Yadda saxlayın ki, uzunmüddətli diqqətli baxış xoşagəlməz hiss oyadır. Bu səbəbdən, nəzərlərinizi ayn-ayn dinləyicilərin üzərindən sürüşdürün. Bu, dinləyicilərin diqqətini cəlb edir və onlarda hüsn-rəğbət oyadır. 6. İfadəli danışın, çünki ifadəli nitq fikrin ən m üxtəlif çalarlannın böyük çoxluğunu çatdırmaq imkanına malikdir. 353 7. Şəxsi söz ehtiyatınızdan bütünlükdə istifadə edin. Nitqinizdən dəftərxana ifadələri və vulqarizmləri kənarlaşdırmağa səy göstərin. Həmçinin kitab üslubundan da qaçın. 8. Dinləyicilərin diqqətini qıcıqlandırın. Yadda saxlayın ki, gözləmək gözlənilməzlikdən daha çox maraq və emosiya oya dır. Nitqinizin əvvəlində əsas məsələlərin qarşıda olacağına işarə edin və sonra da bir neçə dəfə bunu xatırladın. Elə ilk sözlərdən dinləyiciləri maraq «qarmağına», «sürpriz» intizarına «ilişdirmək» lazımdır. 9. Fasilə etməyi öyrənin. Bu, diqqətinizi ən mühüm fikirlərdə cəmləməyə, nəticələrin gözlənilməzliyni qabartmağa, şərh olunan ları ümumiləşdirməyə kömək edər. 10. Sözlərinizi jestlərlə birləşdirin. Çox zaman ifadəli bir jest sözsüz də anlaşılır. Jestlər çox kiçik, dəqiq və ifadəli olmalıdır. M imikalar mülayim və xeyirxah olmalıdır. 11. Nitqin sürətini dəyişdirin. Bu, nitqə ifadəlilik verər. Nit qin sürətinin dəyişdirilməsi qavramanın da sürətini dəyişdirir və dinləyicinin fikrinin yayınmasına imkan vermir. Səsinizin intona siyasını da dəyişin - o gah yüksəlməli, gah da alçalmalıdır. Səsin tonunun qəflətən dəyişməsi sözü, yaxud ifadəni ümumi fondan çı xarıb fərqləndirir. 12. Ucadan, aydın, ifadəli danışın, lakin zəruri ehtiyac olmadıq- da, səsinizi yüksəltməyin. 13. Təlimatverici tondan, səsinizdə nəsihətamiz-öyrədici notla rın olmasından çəkinməyə çalışın. 14. Ehtiyatda çətin anda köməyinizə çata biləcək yumoristik əhvalatlar, zarafatlar, söhbət və lətifələr saxlayın. 15. Həmişə çıxışınızı nə isə qeyri-adi şəkildə başlamağa, sonunu isə parlaq və dolğun etməyə çalışın, çünki həmişə çıxışın əvvəli və sonu daha yaxşı yadda qalır. Əgər hər halda nitqin əsas tezisləri şərhin məntiqinə görə mətnin ortasına düşürsə, o zaman çıxışın so nunda onları xülasə etmək lazımdır. 354 Yüklə Dostları ilə paylaş:
|