CümhuriYYƏTİn təHLÜKƏSİZLİk orqanlari
Yüklə 3,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Təhti komandanızda olan cəsur türk əsgərlərimiz tərəfindən Azərbaycanın paytaxtı Bakının düşməndən xilas edildiyi münasibəti ilə millətin Zati-aliyi
- “Azərbaycan qoşunları heç bir təcavüzkar məqsəd güdmür. O, yalnız dövlət sərhədinin müdafiəsi, dövlət daxilində qanun-qaydanın qorunması
- Fətəli xan Xoyski
- “Gözlər var ki, dünənə qədər əsir olan bir milləti bu gün sərbəst görmək istəmir, qulaqlar var ki, lal edilmiş bir dilin söz söyləməsini eşitmək istəmir, qəlblər var ki
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun zabitləri. Gəncə, 1918-ci il
CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920) 45 Bakının azad edilməsində türk ordusunun göstərdiyi xidmətləri yüksək qiymətləndirən Fətəli xan Xoyski Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşaya yazırdı: “Təhti komandanızda olan cəsur türk əsgərlərimiz tərəfindən Azərbaycanın paytaxtı Bakının düşməndən xilas edildiyi münasibəti ilə millətin Zati-aliyi- həmiyyət pərvəranələrizə və dünyanın ən nəcib əsgəri olan türk oğullarına minnətdar olduğumuzu ərz etməklə iftixar edirəm, Əfəndim”. 36 Hökumətin ən zəruri addımlarından biri də milli ordunun yaradılması oldu. 1918-ci il oktyabrın 23-də yeni əsasda Hərbi Nazirlik təsis edildi. Nazirlər Şurasının sədri Fətəli xan Xoyski hərbi nazir, tam artilleriya generalı S.Mehmandarov isə hərbi nazirin müavini təyin edildi. Nazir müavini S.Mehmandarov 1918-ci il noyabrın 15-də verdiyi əmrində ordu quruculuğuna xüsusi diqqət yetirir və “ bütün səviyyədə olan rəisləri əsas diqqətini qoşunlarda təlim və tərbiyəyə, onlarda möhkəm intizam aşılanmasına, işə məsuliyyət və məhəbbət hisslərinin, xidməti mülkiyyətə marağın oyadılmasına, qanun-qaydaya riayət edilməsinə və nəhayət, tabeçilikdə olanlara qayğıkeş və mehriban münasibət göstərilməsinə çağırırdı”. 37 Başqa bir əmrində isə o, Azərbaycan ordusunun yaradılması və formalaşdırılmasında əsas məqsədin nədən ibarət olduğunu açıqlayırdı: “Azərbaycan qoşunları heç bir təcavüzkar məqsəd güdmür. O, yalnız dövlət sərhədinin müdafiəsi, dövlət daxilində qanun-qaydanın qorunması, mümkün ola biləcək anarxiyanın aradan qaldırılması, bandaların soyğunçu basqınlarına son qoyulması məqsədi ilə yaradılmış və yaradılmaqdadır” 38 . Ordu quruculuğuna bu tələblərlə yanaşan 36 “Azərbaycan” qəzeti, 3 oktyabr 1918-ci il 37 “Azərbaycan” qəzeti (rus dilində), 18 noyabr 1918-ci il 38 Azərbaycan Respublikası MAİ, f. 2898, siy. 2, iş 49, v. 23. Fətəli xan Xoyski CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920) 46 S.Mehmandarovun rəhbərliyi altında Bakıda qısa müddətdə Hərbi Nazirliyin aparatı yaradıldı. Bakı azad edildikdən sonra dinc dövlət quruculuğu dövrü uzun sürmədi. Osmanlı müharibədə məğlub olub Mudros barışığı ilə ordu hissələrini Bakıdan çıxardıqdan sonra general Tomson başda olmaqla müttəfiq qoşunları gəldi. Müdaxiləçilərin istiqlalımıza düşmən münasibət bəsləmələrinə baxmayaraq, beş aylıq fasilədən sonra Milli Şura çətinliklə toplaşaraq 1918-ci il noyabrın 19-da parlament yaratmaq haqqında qanun qəbul etdi. Bu qanunla yaranmış fövqəladə vəziyyətlə əlaqədar olaraq Müəssislər Məclisinin çağırılması mümkün olmadığı üçün Milli Şuranın ümumdövlət qanunvericilik orqanına – Azərbaycan parlamentinə çevrilməsi qərara alındı. Qanuna müvafiq olaraq birpalatalı parlament 120 nəfərdən ibarət olmalı idi. Bu qanunu düşmənçiliklə qarşılayan qeyri-millət nümayəndələri siyasi vəziyyəti daha da gərginləşdirdilər. Yalnız Azərbaycan hökumətinin düzgün və çevik siyasəti, general Tomsonu inandıra bildi ki, Azərbaycan hökuməti Bakıda ciddi siyasi qüvvədir və onunla dialoq zəruridir. Bütün danışıqlar nəticəsində Tomson parlamentin açılışına mane olmayacağını bildirdi. Azərbaycan parlamentinin açılışı ərəfəsində Üzeyir Hacıbəyov yazırdı: “Gözlər var ki, dünənə qədər əsir olan bir milləti bu gün sərbəst görmək istəmir, qulaqlar var ki, lal edilmiş bir dilin söz söyləməsini eşitmək istəmir, qəlblər var ki, bir əsrdən məhkum qalan millətin bu gün hakim deyil, yalnız müstəqil və azad olmasını qəbul etmək istəmir” 39 . Böyük çətinliklərə baxmayaraq, 1918-ci il dekabrın 7-də parlamentin açılışı ölkənin istər daxili, istərsə də beynəlxalq həyatında çox mühüm hadisə oldu. Fətəli xan Xoyski hakimiyyəti parlamentə təhvil verdi. Qısa müddətdə parlament Azərbaycanın siyasi, iqtisadi və mədəni həyatı ilə bağlı xeyli tədbirlər həyata keçirdi. 1918-ci il dekabrın 15-də isə türk qoşunları Azərbaycandan çıxarıldı. Həmin ilin sonundan başlayaraq Hərbi Nazirliyin rəhbərliyində və strukturunda müəyyən dəyişikliklər edildi. Nazirlər Şurasının 25 dekabr 1918-ci il tarixli qərarı ilə artilleriya generalı Səməd bəy Mehmandarov hərbi nazir, 29 dekabr tarixli qərarı ilə general Əliağa 39 “Azərbaycan” qəzeti, 5 dekabr 1918-ci il. CÜMHURİYYƏTİN TƏHLÜKƏSİZLİK ORQANLARI (1918-1920) 47 Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun zabitləri. Gəncə, 1918-ci il Şıxlinski nazir müavini təyin edildi. Yüksək hərbi biliyə və təcrübəyə malik olan generallar Azərbaycanın müstəqilliyini, dövlətçiliyini möhkəmləndirmək və ərazi bütövlüyünü təmin etmək məqsədi ilə ordunun formalaşdırılması istiqamətində mühüm və təxirəsalınmaz işlər görməyə başladılar. Bütün bunlarla ya- naşı, 1919-cu il yanvar ayının 22-də müttəfiq qoşunların baş koman- danı general C.Milton Bakıya gəldi. Ertəsi gün o, Azərbaycanın Na- zirlər Şurasının sədri F.Xoyski ilə görüşdə bildirdi ki, ingilis hö- kuməti Azərbaycan hökumətini yeganə qa- nuni hakimiyyət kimi tanıyır, müttəfiq qoşunların komandanlığı ona yardım göstərərək, “yeni yaranmış dövlətin daxili işlərinə heç zaman qarışmayacaq”. C.Miltonun bəyanatı 1919-cu ilin yanvarında L.Biçe- raxov tərəfindən Azərbaycanda hakimiyyəti zorla ələ keçirmək məqsə- di güdən “Qafqaz-Xəzər hökuməti” adlı qanunsuz hökumətin taleyini həll etmiş oldu. Artıq fevral ayının 28-də Azərbaycan hökuməti müt- təfiqlərin komandanlığına nota verib L.Biçeraxov dəstələrinin 24 saat müddətində Bakıdan çıxarılmasını və erməni silahlı qüvvələrinin bu- raxılmasını tələb etdi. Azərbaycan hökumətinin bu tələbinə ingilislər müsbət cavab verdilər. Aydındır ki, Azərbaycan parlamentinin ilk tədbirlərindən biri 1919- cu il yanvar ayının 8-də Fransaya - Paris Sülh Konfransına səlahiyyətli nümayəndələrin göndərilməsi oldu. Digər tədbir isə aprel ayının 25- də Tiflisdə respublikalar arasında siyasi, iqtisadi, maliyyə məsələlərini nizama salmaq və həmçinin sərhədlər məsələsindəki münaqişələri həll etmək üçün Qafqaz Konfransının çağrılması oldu. Lakin Denikinin Dağıstana basqını və Ermənistanın digər iki Qafqaz respublikasından fərqli olaraq ərazi münaqişələrini həll etməyə çalışmaması konfransa öz işini başa çatdırmağa imkan vermədi. Yüklə 3,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|