Conference committees conference chairs c

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 

1704

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

1924-cü  ilə  Amerika  mühacirlər  üçün  sərt  qanunlar  qəbul  edən  tarixə  qədər  burada  200  minə 

yaxın erməni qeydiyyatda idi. 1965-ci ildə isə artıq bu say 400 minə çatmışdır. 

1965-ci  ildə  Liberal  mühacirət  qanunlarının  qəbul  olunması  ilə  digər  etnik  qruplar  kimi 

ermənilərin  də  bu  ölkəyə  axını  başlandı.  Yaxın  Şərq  və  Rusiya  bölgəsindən  Amerikaya  gələn 

ermənilər  burada  qüvvətli  diaspor  tərəfindən  qarşılanır,  işlə  və  evlə  təmin  olunurdu.  Bir-birlərilə  sıx 

əlaqə  quran  ermənilər  diasporun  qüvvətlənməsi  istiqamətində  işlərini  cəmləşdirdilər.  Əlaqələndirici 

rolunda  isə  erməni  kilsəsi  çıxış  edirdi.  Kilsə  burada  ümumerməni  fonduna  rəhbərlik  edir  maliyyə 

toplanmasını təşkil edir, ideoloji iş aparırdı. 

Maccarycentc  Armenian  Evangelical  Churchov  martyrs,  1889-cu  ildə  Rod-Aylender  Armenian 

EUPN  Rates  Evangelical  Church  və  s.  ilə  daim  əlaqə  saxlamaqla  lobbiçilik  fəaliyyətdə  "xeyir-dua" 

alırdılar. (2,s.91) 

Bura  məktəblərin  açılması,  kitabxanaların  qurulmasında  daxil  etmək  olar.  Kilsənin  başçılığı 

altında  fəaliyyət  göstərən  Erməni  diasporu  istənilən  məsələni  öz  xeyrlərinə  dəyişə  bilər.  Erməni 

diasporunun  gücü  isə  2003-cü  ildə  məlum  oldu.  Ədliyə  Nazirliyinin  Ermənistanı  terroru dəstəkləyən 

dövlətlər  sırasına  aid  etməsi  lobbini  hərəkətə  gətirdi.  Nəticədə  nazirlik  öz  qərarını  dəyişməli  oldu. 

Erməni  diasporu  sayəsində  hər  il  ABŞ  Ermənistan  üçün  külli  miqdarda  maliyyə  yardımı  ayırır. 

Amerikada  erməni  diaspor  təşkilatlarının  fəaliyyətini  də  xüsusi  qeyd  etmək  lazımdır.  Diaspor 

təşkilatların lobbiçilik fəaliyyətilə yanaşı, mədəni, elmi, ictimai işlərlə məşğul olurlar.  

XX  əsrin  II-ci  yarısından  sonra  çoxlu  sayda  erməni  qurumlarının  açılmasına  başlandı.  1972-ci 

ildə  Amerika  Erməni  Assambleyasının  əsası  qoyuldu.  1965-ci  ildə  Nyu-Yorkdakı  Columbiya 

Universitetində, 1969-cu ildı Los-Ancelesdəki Kaliforniya Universitetində ermənişünaslıq kafedraları 

açıldı.  1982-ci  ildə  Kembricdə  Zoryan  İnstitutu  yaradıldı.  1985-də  Miçiqan  Universitetində 

Ermənişünaslıq  tədqiqatları  İnstitutut  və  nəşrlər  mərkəzi  açıldı.  Vaşınqtonda  erməni  milli  institutu 

fəaliyyət göstərir. Hal-hazırda Dünyanın ən aparıcı universitetlərində artıq Ermənişünaslıq mərkəzləri 

fəaliyyət  göstərir.  Harvard  Universitetində  hətta  sözdə  erməni  soyqırımına  həsr  olunmuş  müzey  də 

fəaliyyət göstərir.  

Erməni Diasporunun Amerika siyasi həyatında göstərdiyi təsir və Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə 

bağlı səfərbər olunmaları qısa müddətdən sonra özünü göstərməyə başladı. Erməni disporunun təzyiqi 

altında  Amerika  senatı  1989-cu  il  noyabr  ayının  19-da  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsi  ilə  bağlı  xüsusi 

qətnamə qəbul etdi. Qətnamədə Dağlıq Qarabağ əhalisinin 80 faizinin erməni olması, Sumqayıtda baş 

verən hadisələrin düzgün qiymətləndirilməsi, Xüsusi İdarəetmə Komitəsinin fəaliyyətinin yarıtmazlığı 

əks  olunur  və  təklif  olunurdu  ki,  ikitərəfli  diskusiyyalar  zamanı  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsi  Dağlıq 

Qarabağ xalqının mənafeyinə uyğun həll olunsun.  

Başqa  sözlə,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinin  fəal  fazasının  başlanğıcında  Amerikadakı  erməni 

diaporu Amerika siyasətçilərində Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tamamilə təhrif olunmuş informasiya 

modelini  yaratmağa  müvəffəq  oldular.  Erməni  disporunun  Amerika  ictimayyəti  və  siyasi  dairələri 

arasında  apardığı  təxribatçı  informasiya  fəaliyyətinin  ciddi  nəticələrindən  biri  1992-ci  ildə  Azadlığa 

dəstək  aktına  907-ci  Düzəliş  oldu.  Azadlığa  Dəstək  aktı  keçmiş  SSRİ  respublikalarına  iqtisadi 

yardımın  göstərilməsi  ilə  bağlı  idi.  Həmin  düzəlişə  görə,  guya,  Azərbaycan  Ermənistanı  və  Dağlıq 

Qarabağ blokadaya alınmış və Ermənistana qarşı təcavüzkar siyasət aparır. Bu Düzəlişə görə Amerika 

höküməti tərəfindən Azərbaycana kömək göstərilməsinə qadağa qoyulur. (3,2-3) 

Mütəxəssislərin  fikrincə,  Azərbaycana  qarşı  belə  bir  qeyri-obyektiv  qərarın  qəbul  edilməsi  bir 

neçə  səbəbi  vardır-Amerikadakı  erməni  diasporunun  güclü  lobbiçilik  fəaliyyəti,  parlament  və 

prezident  seçkilərində  erməni  disporunun  dəstəyinin  vacibliyi,  Amerika  administrasiyasının  Cənubi 

Qafqazla bağlı aydın siyasətinin olmaması və erməni disporunun da bundan məharətlə istifadə etməsi. 

Sonrakı  illərdə  bu  düzəlişə  münasibət  dəyişməyə  başladı.  2001-ci  ildə  907-ci  Düzəliş  dondurulması 

haqqında qanun qəbul edildi.  

Amerikadakı erməni disporunun dəstıyi və maddi yardımı ilə Dağlıq Qarabağda elan olunmamış 

qondarma  qurumun  bu  ölkədə  nümayəndəliyi  açılmışdır.  Bu  nümayəndəlik  erməni  diasporu  ilə 

birlikdə  qondarma  qurumun  tanınmasında  müəyyən  işlər  görür.  Nüməyəndəliyin  nkrusa.org  saytı 

bütün gücü ilə fəaliyyətdədir.  

Erməni diasporu həm də çalışır ki, qondarma quruma maliyyə dəstəkləri alsın. Məsələn erməni 

diasporunun apardığı təbliğatdan sonra Konqress 2009-cu ildə 8 milyon, 2010-cu ildə 10 milyon ABŞ 

dolları maliyyə vəsaiti ayrılması haqqında qərar qəbul etdi.  

---

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

 

1705

 

Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

ETNİK-MİLLİ MÜXTƏLİFLİYİMİZ ZƏNGİNLİYİMİZDİR 

 

Günel BAXIŞOVA 

Azərbaycan Dövlət  Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 

AZƏRBAYCAN 

 

Qafqazın    mədəniyyət  mozaikası  hesab  olunan  Azərbaycanda  tarixən   

müxtəlif  etnik  və  dini 

qruplar    mövcud  olmuşdur.Tolerantlıq    və  harmonik  birgəyaşayış  üzərində  qurulmuş  və  həyata 

keçirilən  milli  siyasətin  nəticəsində    multimədəniyyətli,  multietnik  irs  bu  gün  də  Azərbaycanda 

qorunub  saxlanılmaqla  yanaşı  ,birarada  sülh  şəraitində  yaşama  təcrübəsinin  öyrənilməsi  nöqteyi-

nəzərindən  çoxmillətli  və  çoxkonfesiyalı    ölkə  kimi  dünya  ölkələrinin  diqqətini  özünə  cəlb 

edərək,önəm kəsb edir .  

Müstəqillik  dövründən  başlıyaraq  Azərbaycanda  milli  mənəvi  dəyərlərin    inkişafına  diqqət 

artırılmış , milli  70  azlıq və etnik qrupların hərtərəfli inkişafı üçün dövlət tərəfindən hüquqi zəmin 

formalaşdırılmışdır.  Azərbaycan  Respublikasının  Konstitusiyasının  25-ci  ,44-cü  ,  «Mədəniyyət» 

haqqında  Qanunun  11-ci  maddəsində,  «Təhsil»  haqqında  Qanunun  6-cı  maddəsi  və  «Dövlət  dili» 

haqqında Qanunu 3-cü maddəsinə əsasən ölkəmizdə yaşayan milli azlıqlar və etnik qrupların hüquq və 

azadlıqları qorunur, bütün milli azlıqların mədəni kimliyinə təminat verilir.   

Ulu öndər çıxışlarının birində demişdir: “Azərbaycanın varı,dövləti təkcə onun pambığı, yeraltı, 

yerüstü sərvətləri deyil, onun ərazisində yaşayan xalqlardır”. 

2009-cu ilin siyahıyaalınmasına görə ölkə əhalisinin 8,4 faizini  milli  azlıqlar,  azsaylı  xalqlar  

və    etnik    qrupların  nümayəndələri   təşkil   edir.    Azərbaycan   hökuməti    insan  haqları,  o cümlədən 

milli azlıqların müdafiəsi məqsədilə 50-dən  çox  beynəlxalq konvensiyaya  qoşulmuş, o cümlədən bir 

çox  nüfuzlu  beynəlxalq  təşkilatlarla  işgüzar əməkdaşlığa başlamışdır.      

 

Milli  azlıqlar  öz  milli  mərkəzlərini,  assosiasiyalarını  və  digər  qurumlarını  yaratmaq  

hüquqlarından    tam    istifadə    edir,  həmçinin  müxtəlif  milli  azlıqların  nümayəndələri  Azərbaycanın 

dövlət    qurumlarında    geniş    təmsil    olunmaqla  yanaşı,  cəmiyyətin  həyatında,  eləcə  də  ölkə 

səviyyəsində  keçirilən  birgə  tədbirlərdə  fəal  iştirak edirlər.  

Mədəniyyət  və  Turizm  Nazirliyi  yanında  Milli  Azlıqların  Əlaqələndirmə  Şurası  fəaliyyət 

göstərir,həmçinin  Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında milli azlıqların dil, mədəniyyət, tarix və 

etnoqrafiyasının  öyrənilməsi  üzrə  xüsusi  şöbə  yaradılmşdır.Bakıda  katolik  kilsələri,  sinaqoqlar 

məscidlərlə yanaşı fəaliyyət göstərir. Bu mənada Azərbaycan bütün dünyada multikulturalizm məkanı 

kimi tanındı. 

Multikulturalizm qloballaşan  çağımızda   regionda   sülh və  əməkdaşlığın  təməli  və  qarantı    kimi 

çıxış etməkdədir.Çünki çoxmədəniyyətliyin təmin edilməsi xalqların  öz milli dəyərlərini qoruması ilə 

yanaşı,  digərlərinin milli-dini   dəyərlərinə  hörmətlə  yanaşmanı  aşılayır.Multikulturalizm sülh və 

əməkdaşlıq  deməkdir.  Multikulturalizm   ideyalarının   öz   yerini tutduğu regionlarda ola  biləcək 

münaqişə ehtimalları azalır və  regional  əməkdaşlığın inkişafına zəmin yaradır. 

Azərbaycanda    yaşayan    etnik  icmaların  dilində  qəzet  və  jurnallar    nəşr    olunur.  Mütəmadi 

olaraq,telekanallarda    milli    azlıqların    etnik-mədəni  həyatından,  etnoqrafiyasından  bəhs  edən 

materiallar  hazırlanır.Eyni    zamanda    öz  ana  dillərində  təhsil  almaları  üçün  dərsliklər  çap  edilir.    

Azsaylı  xalqların  mədəni-maarif  inkişafı  tarixində  Azərbaycanın  müəyyən  qədər  təcrübəsi  var. 

Respublikamızın  13  rayonunda  yaşayan  etnik  qrupların  uşaqları  öz  milli  adət  və  ənənələrini, 

mədəniyyətini  öyrənmələri  üçün  lazımi  şərait  yaradılıb:  Quba,  Qusar,  İsmayıllı,  Xaçmaz,  Oğuz, 

Qəbələ rayonlarının 126 məktəbində 24670 şagird ləzgi, Lerik, Lənkəran, Astara, Masallı rayonlarının 

246 məktəbində 26070 şagird talış, Balakən, Qəbələ, Xaçmaz, Zaqatala, Quba, Şamux rayonlarının 32 

məktəbində 4748 şagird avar, udin, tat, şaxur, yəhudi, xınalıq, kürd dillərini əsasən ibtidai siniflərdə 

öyrənirlər.  Beləliklə,  respublikanın  407  məktəbində  azsaylı  xalqların  və  etnik  qrupların 55488  nəfər 

uşağı öz ana dillərini öyrənirlər. 

Azərbaycanda yaşayan hər bir xalq öz etnik xüsusiyyətini saxlamaqla bərabər, digər xalqların və 

etnik  qrupların  həyat  tərzindən,  məişətindən,  adət  və  ənənəsindən,  ümumilikdə  mədəniyyətindən  

təsirlənmə  ilə    qarşılıqlı  surətdə  öz  mədəniyyətlərini    inkişaf  etdirmişdir.  Etnik  qrupların 

nümayəndələri  özlərini  azərbaycanlı  saysalar  da,  hər  bir  qrup  özünəməxsusluğunu  qoruyub, 

---