Ci Mövzu. Konfliktologiyanın predmeti vo mahiyyəti
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
rəidir. Qarşıdakı addımların, marşların addımlarını ölçüb- biçmək, bəşəriyyət üçün ağır nəticələnəcək konfliktlərin girdabına düşməkdən çox-çox asandır. Bu və ya digər dövlətin beynəlxalq təhlükəsizliyi pozmağa vadar edən amillər çox qatlı və hərtərəflidir. Bir qayda olaraq, onlar bir gün və bir saatda yaranmırlar. Onlar illərlə əmələ gəlir və formalaşır. Və onları müəyyən etmək üçün, bu və ya digər regionda hüquq qaydalarının pozuntularına, sonucda beynəlxalq təhlükəsizliyin qlobal pozuntusuna və qanlı müharibələrə gətiriİD çıxaran, konfliktin səbəbkarları və təşəbbüskarları olan dövlətin bütün daxili siyasətini tədqiq etmək lazımdır. Sülhün və beynəlxalq təhlükəsizliyin qorunması BMT-nin hər bir üzvünün milli suverenliyini və ərazi bütövlüyünü təsdiq edən, BMT-nin nizamnaməsində öz əksini tapmış, hərtərəfli beynəlxalq hüquq rejiminin yaradılmasına kömək edərdi. Bu Cenevrə Aktının son bəyanatında öz əksini tapmışdır. Beynəlxalq hüquq normalarının universal xarakterli olması, onların bütün ölkələr üçün və həmçinin ikitərəfli əlaqələrdə zərurəti göstərir ki, müasir beynəlxalq hüququn hər bir lokal normaları, ölkələr arasında əlaqələrin qəbul edilmiş və uyğun prinsiplərinə cavab verməlidir. Onların birtərəfli şərhi onlara e’tina- sızlığa və sonucda bu və ya digər dövlət tərəfindən pozulmasına bərabərdir. Bu isə hər hansı bir regionda gec və ya tez dünya konfliktinə çevriləcək konkret vəziyyətin yaranmasını göstərir. Belə vəziyyətdə müvafiq beynəlxalq təşkilatların gərginlik ocağını söndürmək və ya dayandırmaq üçün qabaqlayıcı metodlarla hərəkət etməsi, dünya yanğının var gücüylə alovlanmasından xeyli əvvəl reaksiya göstərməsi vacibdir. Məlumdur ki, dünya konfliktləri uzun müddət yaranır və formalaşır. Onları əvvəldən müəyyən etmək olar. Əks halda, bahalı və nüfuzlu beynəkalq təşkilatların olmasının mənası yoxdur. Deyilənləri müharibəyə keçməzdən əvvəl bütün dünyanın gözü önündə yaranan və şiddətlənən çeçen müharibəsinin nümunəsində analiz etmək olar. Digər tərəfdən bu konflikt bir dövlətin çərçivəsində yaranması cəhətindən nadir - Çeçen müharibəsinin teoretik konturlarını müharibənin başlanmasından bir neçə il əvvəl müəyyən etmək olardı. Əlbət ki, iri dövlətlərin maraqları var və qalmaqdadır, lakin onlar diktat yolu, silah gücünə, təzyiq metodları, gizli təhdid 241 forması, elan edilməmiş blokada və sair ilə deyil, bu və ya digər dövlətlərin milli mənafelərini və şərəfini nəzərə alaraq öz həllərini tapacaqlar. Toxunulan problemin incəliyi ondadır ki, o Qafqazda yaşayan bir çox xalqların və ölkələrin maraqlarına toxunur. Burada uğurlar və müvəffəqiyyətsizliklər olacaqdır. Əsas odur ki, bütün bu çeşidliliyə baxmayaraq, heç kimə və heç yerdə Ümumi Qafqaz evini silkələməyə irnkan verilməsin. Qafqaz xalqları əsrlərlə qonşuluq etmişlər və onlar burada yaranmış bütün problemləri sülh yolu ilə həll etmək qüvvəsindədirlər. Ədəbiyyat: 1. Г.Киссинджер. Дипломатия. M., 1997. 2. К.Клаузевиц. О войне. M., 1934, т.2. 3. Кингстон-Макклори. Глобальная стратегия. М., 1959. 4. E.Xobsvon. The Age of Extemes. A History of the World. 1914-1991. N.Y., 1994. 242 11- ci MÖVZU ERMƏNİSTAN-AZƏRBAYCAN, DAĞLIQ QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİNİN GEOSİYASİ NƏTİCƏLƏRİ Suallar: 1. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin əsas inkişaf mərhələləri. 2. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla nizamlanmasının perspektivləri. 3. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin beynəlxalq nəticələri. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ silahlı münaqişəsi öz başlanğıcını 1987-ci ilin sonlarından götürür. 1988-ci ilin fevralında - DQMV Vilayət Sovetinin sessiyası vilayətin Azərbaycan SSR-in tərkibindən çıxarılıb Ermənistana birləşdirilməsi haqqında qərar qəbul etməsi bu günədək davam edən gərginlik ocağının yaranmasına gətirib çıxardı. Qeyd etmək lazımdır ki, miqyası lokal qarşıdurmanın sərhədlərini çoxdan keçmiş bu münaqişə uzun sürən və qanlı hərbi münaqişəyə çevrilmişdir. Münaqişənin əsasında konfessional yox, etniki faktorlar durur. Onun qaynaqları Ermənistanın siyasi müstəmləkəçiliyi və ərazi işğalları ilə bağlı olub, başlıca məqsədi hərbi güc tətbiq edilməsi yolu ilə digər müttəfiq respublikanın - Azərbaycanın ərazisinin bir hissəsinin ələ keçirilməsinə yönəlmişdir. Ermənistanın bu qara niyyətləri faktiki olaraq keçmiş SSRİ rəhbərliyi tərəfindən dəstəklənirdi. Məhz həmin rəhbərliyin ermənipərəst mövqeyi və dəstəyindən istifadə edən DQMV icra strukturları antikonsti- tusiya xarakterli aktlar qəbul etmişdilər ki, bunlar Ermənistanın Azərbaycana qarşı genişmiqyaslı hərbi aksiyalara başlamasının proloqu və başlıca səbəbləri olmuşdur. Azərbaycan Ali Soveti 1991-ci il avqustun 31-də 1918- 1920-ci illərdə mövcud olmuş müstəqil Azərbaycan Respublikasının bərpa olunması haqqında Bəyannamə qəbul etmişdi. Sentyabrın 2-də isə DQMV Vilayət Soveti və erməni əhalisinin məs 243 kunlaşdığı Azərbaycan Respublikası Şaumyan rayon Sovetinin birgə iclasında Dağlıq Qarabağ Respublikasının yaradıldığı elan olundu. Az sonra keçirilmiş referendum əsasında «DQR» öz müstəqilliyini elan etmiş və Azərbaycanın tərkibindən çıxmağa qərar vermişdi. Həmin dövrdən etibarən Ermənistan hərbi birləşmələri mütəmadi olaraq Azərbaycanın ərazisinə daxil olmağa başlamış, burada hərbi meydan yaratmaq üçün böyük miqdarda silah və sursat göndərilməyə başlarmşdı. Bunlarla eyni vaxtda Azərbaycanın ərazisindəki ermənilər silahlandırılır, azərbaycanlı əhaliyə qarşı terror aktları törədilir, onların evləri yandırılır, özləri, ailələri, qoca və uşaqlar fiziki cəhətdən məhv edilir, Ermənistanla sərhəddə olan Azərbaycan kəndləri, qəsəbə və rayonları müntəzəm olaraq Ermənistanın ərazisindən atəşə məruz qalırdı, Erməni-Azərbaycan hərbi münaqişəsinin qızışdırılmasma sovet dövlətinin imperiya siyasəti də meydan açırdı. Belə ki, Azərbaycanda genişlənməkdə olan milli-azadlıq hərəkatına divan tutmaq üçün «qayda-qanun yaratmaq» adı altında 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə azğınlaşmış sovet qoşun hissələri Bakıya və Azərbaycanın digər rayonlarına yeridildi, hərbi cinayətlər görünməmiş miqyas aldı. «Qorbaçov» hərbi hissələrinin respublikamıza yeridilməsi nəticəsində müxtəlif millətlərə və dillərə mənsub olan yüzlərlə Azərbaycan vətəndaşı güllələndi, tankların tırtılları altında əzildi. Azərbaycanın dinc sakinlərinə qanlı divan tutulması «respublikada hakimiyyəti ələ keçirməyə çalışan islam fundamentalistlərinə qarşı mübarizə» elan olundu, imperiya rəhbəri M.Qorbaçov sovet xalqına müraciətdə göstərdi ki, Azərbaycanda islam quruluşu yaradılmağa cəhd göstərildiyinə görə, Bakıya hərbi qüvvələr yeridilməsinə şəxsən göstəriş vermişdir. Məhz, bunun nəticəsində günahsız adamlar məhv edilmiş, respublikamızın istiqlahyyətinə böyük ziyan dəymişdi. Faktlar şahidlik edir ki, erməni-Azərbaycan münaqişə zonasında iri miqyaslı hərbi əməliyyatlar 1991-ci ilin sonlarına təsadüf edir. Məhz həmin dövrdən etibarən müasir silahlarla silahlanmış Ermənistan hərbi qüvvələri və erməni hərbi birləşmələri bütün Ermənistan-Azərbaycan sərhəddi boyu və Dağlıq Qarabağda Azərbaycana qarşı hərbi əməliyyatlara başlamışdılar. Ermənistan silahlı qüvvələrinə həlledici dəstəyi rus ordusunun 244 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|