AZƏRBAYCAN TORPAQLARININ ERMƏNİSTAN TƏRƏFİNDƏN İŞĞALI
(DAĞLIQ QARABAĞ MÜNAQİŞƏSİ)
Dr. Hatəm Cabbarlı.
Avrasiya Təhlükəsizlik və Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin Sədri
Giriş
Təxminən yüz ildir davam edən Dağlıq Qarabağ problemi qəti şəkildə həll edilmədiyi
zamana qədər Azərbaycanın ciddi problemlərindən biri olaraq qalacaqdır. Bu problemin qəti
şəkildə həll edilməsi dedikdə, Azərbaycanın ərazi bütünlüyü çərçivəsində həll olunması nəzərdə
tutulur. Ermənilər hər hansı bir şəkildə istədiklərinə nail olsalar başda Naxçıvan olmaqla,
Gəncəbasar bölgəsinin bəzi rayonlarına qarşı yenidən iddia qaldıracaqları şübhəsizdir. Son
zamanlarda qondarma erməni soyqırımı təbliğat kompaniyasının davam etdiyi nəzərə alınarsa,
qondarma DQR-in tanınması istiqamətində də soyqırımı nümunəsində olduğu kimi bir təbliğat
kompaniyasına başlaya bilər.
Azərbaycan üçün təhlükəli olan bir digər ciddi məsələ də, problemin adının qoyulmasıdır.
“Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi” ifadəsinin rəsmi sənədlərdə yazılmasıyla
Azərbaycan sanki erməni iddialarını qəbul etmiş olur. Problemə bu cür baxış Dağlıq Qarabağın
tarixən kimə aid olması faktını əhəmiyyətli dərəcədə zəiflədir.
Azərbaycan, problemi “Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğalı” kimi
dəyərləndirməli, rəsmi sənədlərdə bu cür yazılmalıdır. Çünki, məsələ Dağlıq Qarabağın
sərhədlərini çoxdan aşıb və Ermənistan rəsmən Azərbaycan torpaqlarını işğal edib. Bu
problemdə əhəmiyyətli olan məqamlardan biri də tərəflərin məsələyə müxtəlif aspektlərdən
yanaşmasıdır.
1. Problemin hüquqi aspektləri
1.1. Ermənistanın arqumentləri
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başladıqdan sonra Ermənistan problemə münasibətdə
bir müddət bölgənin Ermənistana birləşdirilməsi, daha sonra isə xalqların öz
müqəddəratını təyin etməsi (self determination) məsələsini ön plana çıxarmışdır.
Ermənistan eyni zamanda Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına hüquqi bazasını təşkil
etmək və mövqeyini möhkəmləndirmək üçün, Dağlıq Qarabağın heç vaxt müstəqil
Azərbaycanın tərkib hissəsi olmaması barədə tezisi ilə çıxış edirlər. Bu iddiaların əsasında
aşağıdakı arqumentlər dayanır:
•
Birinci
, müstəqil Azərbaycan Sovet İttifaqının tərkibinə daxil olanda Qarabağ
onun yurisdiksiyasında deyildi və bu faktı Azərbaycanın Cənubi Qafqazın
şərq hissəsinin ermənilərlə məskunlaşmış ərazilərinə, əsas etibarilə Dağlıq
Qarabağa iddia etməsi, eləcə də özününkü hesab etdiyi ərazi üzərində təsirli
dövlət nəzarətini həyata keçirə bilməməsi və sərhədlərinin legitimliyini
əsaslandırmağa qadir olmaması səbəbindən Millətlər Cəmiyyətinin
Azərbaycanı tanımaqdan imtina etməsi barədə qəbul etdiyi qərar da
təsdiqləyir.
•
İkinci,
1991-ci ildə SSRİ-nin parçalanması prosesi çərçivəsində Dağlıq
Qarabağın Azərbaycandan qanuni əsaslarla ayrılması və “Dağlıq Qarabağ
Respublikası”nın yaradılması. Bu zaman “Müttəfiq respublikanın SSRİ-dən
çıxması ilə əlaqədar məsələlərin həlli qaydası haqqında” 3 aprel 1990-cı il
tarixli SSRİ Qanunu xüsusi olaraq vurğulanır. Sonuncuya əsasən, müttəfiq
respublikalar tərəfindən Qanunla nəzərdə tutulmuş SSRİ tərkibindən çıxmaq
prosedurası həyata keçirilərkən muxtar qurumlar SSR İttifaqında və
1
tərkibindən çıxan müttəfiq respublikada qalmaq məsələsini müstəqil həll
etmək, habelə öz dövlət-hüquqi statusu məsələsini qaldırmaq hüququ əldə
edirdi.
•
Üçüncü
, Azərbaycanın sovet dövrünün hüquqi varisliyindən imtina etməsi və
bununla da, həmin dövrün sərhədlərinə iddia etmək əsasından məhrum
olması.
2. Azərbaycanın arqumentləri
2. 1. Azərbaycan və Ermənistanın Millətlər Cəmiyyətinə üzv qəbul edilməsi prosesində
Dağlıq Qarabağ məsələsi
Britaniya qoşunlarının 1918-ci ildə Bakıya daxil olmasından sonra, Müttəfiq
Dövlətləri təmsil edən general V.Tomson qonşu Zəngəzur qəzası ilə birlikdə Dağlıq
Qarabağın Azərbaycanın idarəsi altında olmasını tanıdı. O, Azərbaycan hökuməti
tərəfindən Xosrov Sultanovun bu iki regionun da daxil olduğu Garabağ general-
qubernatorluğuna qubernator təyin edilməsini də təsdiqlədi. 1919-cu ildə Dağlıq
Qarabağın erməni assambleyası rəsmi olaraq Azərbaycan hakimiyyətini tanıdı.
1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Respublikasının bir sıra ölkələrlə diplomatik
münasibətləri var idi. Onlardan bəziləri ilə qarşılıqlı münasibətlərin prinsiplərinə dair
müqavilələr imzalanmış, on altı dövlət isə Bakıda öz nümayəndəliyini açmışdı.
12 yanvar 1920-ci il tarixində Paris Sülh Konfransında Müttəfiq Dövlətlərin Ali
Şurası Azərbaycanın müstəqilliyini de-fakto tanıdı.
1 noyabr 1920-ci il tarixində Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı Millətlər
Cəmiyyətinin Baş katibinə məktubla müraciət edərək, Azərbaycan Respublikasının
Təşkilata üzv qəbul edilməsi ilə bağlı ərizəsinin Cəmiyyətin Assambleyasına təqdim
edilməsini xahiş etmişdir.
Baş katib 24 noyabr 1920-ci il tarixli Memorandumunda Paris Sülh Konfransındakı
Azərbaycan nümayəndə heyətinə mandatın Bakıda 1920-ci ilin aprel ayına kimi
hakimiyyətdə olmuş hökumət tərəfindən verildiyini qeyd etmişdir. Bununla belə,
Memorandumda Azərbaycan nümayəndə heyətinin müraciət etdiyi (1 noyabr 1920-ci il) və
Memorandumun dərc olunduğu tarixdə (24 noyabr 1920-ci il) Azərbaycan nümayəndə
heyətinə mandat vermiş Azərbaycan Respublikası hökumətinin artıq 1920-ci ilin aprel
ayından de-fakto hakimiyyətdə olmamasına xüsusi diqqət yetirilir. Daha sonra
memorandumda bu hökumətin ölkənin bütün ərazisinə nəzarət etmədiyi göstərilirdi.
Bu kontekstdə, qeyd olunan Millətlər Cəmiyyəti Baş katibinin Memorandumunun ən
mühüm hissəsi "Hüquqi mülahizələr" fəslidir. Həmin fəsildə dövlətlərin tamamilə
özünüidarə edən olması tələbi də daxil olmaqla, Təşkilata yeni üzvlərin qəbul edilməsi ilə
bağlı Millətlər Cəmiyyəti Nizamnaməsinin 1-ci maddəsində təsbit edilmiş şərtlər
xatırladılır.
Millətlər Cəmiyyətinin müvafiq sənədləri erməni tərəfinin Millətlər Cəmiyyətinin
Azərbaycanı üzvlüyə qəbul etməməsini onun Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ üzərində
hakimiyyətini tanımaması və guya ermənilərlə məskunlaşmış ərazilərə iddia etməsi ilə
əlaqələndirməsi fikrini tamamilə təkzib edir. Aydındır ki, ərazisinin mühüm bir hissəsi
ərizəsi Millətlər Cəmiyyətində baxıldığı bir dövrdə işğal altında olan, ərizəni təqdim edən
hökuməti isə devrilmiş olan bir dövlət Millətlər Cəmiyyəti Nizamnaməsinin 1-ci
maddəsinin tələblərinə əsasən, tam özünüidarəetmə qabiliyyətinə malik subyekt kimi
2
nəzərdən keçirilə bilməzdi. Məhz bu şərtlər Azərbaycanın Millətlər Cəmiyyətinə üzv qəbul
edilməsinə mane oldu.
Eyni zamanda Millətlər Cəmiyyəti aydın və tanınmış sərhədlərə, status və
konstitusiyaya, sabit hökumətə sahib olmadığı üçün Ermənistanın özünü dövlət kimi
tanımırdı. Nəticədə, 16 dekabr 1920-ci il tarixində Ermənistanın Millətlər Cəmiyyətinə
üzvlüyə qəbul edilməsi rədd edilmişdi.
2. 2. Dağlıq Qarabağ Azərbaycan SSR-nin tərkibində
Müttəfiq Dövlətlərin Dağlıq Qarabağ üzərində Azərbaycanın hakimiyyətini tanıması
ilə bağlı yuxarıda qeyd olunmuş faktlarla yanaşı, Sovet İttifaqı tərkibinə qatılarkən
Qarabağın müstəqil Azərbaycanın yurisdiksiyası altında olmaması ilə bağlı tezis həmçinin
Ermənistanın ərazi iddiaları ilə əlaqədar olaraq bu məsələyə bir neçə dəfə baxmış RK(b)P
MK Qafqaz Bürosunun qərarları ilə də təkzib edilmiş və özünün 5 iyul 1921-ci il tarixində
keçirilmiş iclasında Dağlıq Qarabağın Azərbaycan SSR tərkibində saxlanılması barədə
qərar vermişdir. Eyni zamanda Azərbaycan SSR-ə Dağlıq Qarabağa geniş muxtariyyət
vermək təklif olunmuşdur.
13 oktyabr 1921-ci il tarixində Qarsda RSFSR-in iştirakı ilə bir tərəfdən Ermənistan
SSR, Azərbaycan SSR və Gürcüstan SSR, digər tərəfdən isə Türkiyə arasında Dostluq
haqqında müqavilə imzalandı. Müqavilənin 5-ci maddəsi ilə Türkiyə, Ermənistan və
Azərbaycan hökumətləri "...Naxçıvan vilayətinin Azərbaycanın himayəsi altında muxtar
ərazi kimi yaradılması"na razı olduqlarını bildirdilər.
13 dekabr 1922-ci il tarixində Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası
(ZSFSR) yaradılmışdır. Onun Konstitusiyası Naxçıvan Respublikasının bir muxtar qurum
kimi Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olması faktını bir daha təsdiqlədi. Bu
konstitusiyaya görə, muxtar respublika və vilayətlərin (Abxaziya, Acarıstan və Cənubi
Osetiya) vəziyyəti dəyişməz olaraq qalırdı.
Nə Qars Müqaviləsində, nə də ZSFSR Konstitusiyasında Qarabağın dağlıq hissəsi
barədə hər hansı bir qeydə rast gəlinmirdi, çünki bu bölgə rəsmi olaraq Azərbaycanın
ayrılmaz hissəsi kimi tanınırdı, o cümlədən Ermənistan SSR tərəfindən.
SSRİ-nin ilk konstitusiyasının qəbul edildiyi gündən bir gün sonra, yəni 7 iyul 1923-
cü il tarixində Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi "Dağlıq Qarabağ Muxtar
Vilayətinin yaradılması haqqında" Fərman dərc etdirdi.
Dağlıq Qarabağın Azərbaycan SSR tərkibində muxtar vilayət kimi statusu 1936-cı və
1977-ci illər SSRİ Konstitusiyalarında təsbit edilmişdir.
DQMV-nin hüquqi vəziyyəti SSRİ və Azərbaycan SSR Konstitusiyalarına müvafiq
olaraq, 16 iyun 1981-ci il tarixində Azərbaycan SSR Ali Soveti tərəfindən qəbul olunmuş
"Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti haqqında" Qanunla müəyyən edilirdi.
SSRİ Konstitusiyasının 78-ci maddəsinə əsasən, müttəfiq respublikanın ərazisi onun
razılığı olmadan dəyişdirilə bilməzdi. Müttəfiq respublikalar arasındakı sərhədlər yalnız
müvafiq respublikaların qarşılıqlı razılığı əsasında və SSR İttifaqının təsdiqindən sonra
dəyişdirilə bilərdi. Bu müddəa Azərbaycan və Ermənistan Konstitusiyalarında da təsbit
edilmişdi.
Keçən əsrin 80-ci illərinin sonlarında DQMV-nin Azərbaycan SSR-dən ayrılması və
vilayətin Ermənistan SSR-ə birləşdirilməsi istiqamətində qanunazidd qərarların qəbulu ilə
3
əlaqədar olaraq, SSRİ Ali Soveti və onun Rəyasət Heyəti Dağlıq Qarabağ böhranı
nəticəsində yaranmış vəziyyəti bir neçə dəfə müzakirə etmişdir. Keçmiş SSR İttifaqı dövlət
hakimiyyətinin ali orqanı tərəfindən qəbul olunmuş qərarlarda birmənalı olaraq
sərhədlərin və Azərbaycan və Ermənistan SSR-in Konstitusiyaları ilə təsbit olunmuş milli-
ərazi bölgüsünün dəyişdirilməsinin qeyri-mümkün olduğu etiraf olunurdu.
Beləliklə, Dağlıq Qarabağın Azərbaycan SSR-dən Ermənistan SSR-in xeyrinə rəsmi
olaraq 20 fevral 1988-ci il tarixindən başlamış ayrılması prosesi SSRİ Konstitusiyasının
açıq-aşkar pozulması ilə müşayiət olunmuş və bununla da heç bir hüquqi nəticəsi
olmamışdır.
Dağlıq Qarabağın ayrılmasına qanuni don geydirmək məqsədilə erməni tərəfinin 2
sentyabr 1991-ci ildə etdiyi növbəti cəhd bu yanaşmanın doğruluğunu təsdiq edir. Əvvəlki
bütün qərarlardan fərqli olaraq, həmin gün "Dağlıq Qarabağ Respublikası"nın elan
olunması "Müttəfiq respublikanın SSRİ-dən çıxması ilə əlaqədar məsələlərin həlli qaydası
haqqında" 3 aprel 1990-cı il tarixli SSRİ Qanunu ilə əsaslandırılırdı.
Hər şeydən əvvəl qeyd olunmalıdır ki, bu Qanunun məqsədi SSRİ məkanında
qarşılıqlı münasibətləri müttəfiq respublikaların SSRİ tərkibindən çıxacağı halda riayət
etməli olduğu müəyyən proseduranın qurulması vasitəsilə tənzimləmək idi. Müttəfiq
respublikanın SSRİ tərkibindən çıxması həmin respublika əhalisinin öz iradəsini
referendum yolu ilə azad ifadə etməsi əsasında həyata keçirilə bilərdi ki, bu referendumun
da keçirilməsi barədə qərar müttəfiq respublikanın Ali Soveti tərəfindən qəbul edilirdi.
Eyni zamanda bu Qanuna əsasən, tərkibində muxtar respublikalar, muxtar vilayətlər
və muxtar mahallar olan müttəfiq respublikada referendum hər muxtariyyət üzrə ayrıca
keçirilməli idi. Bu muxtariyyətlərin xalqlarına SSR İttifaqında və ya onun tərkibindən
çıxan müttəfiq respublikada qalmaq məsələsini müstəqil həll etmək, habelə öz dövlət-
hüquqi statusu məsələsini qaldırmaq hüququ verilirdi.
Qeyd etmək lazımdır ki, müttəfiq respublika yalnız mürəkkəb və çox mərhələli
prosedura keçdikdən və nəticədə SSRİ xalq deputatları Qurultayı müvafiq qərar qəbul
edildikdən sonra SSRİ tərkibindən çıxmış hesab oluna bilərdi.
Lakin SSRİ-nin beynəlxalq hüququn subyekti kimi mövcudluğuna xitam verildiyi
ana qədər qeyd olunan qanun tətbiq olunmadı və müvafiq olaraq, heç bir hüquqi nəticəsi
də olmadı. Belə ki, heç bir müttəfiq respublika, o cümlədən Azərbaycan və Ermənistan,
Qanunda nəzərdə tutulmuş İttifaqdan çıxmaq prosedurasından istifadə etmədi.
Azərbaycan Respublikası öz müstəqilliyini tam mənada əldə edənə və beynəlxalq
ictimaiyyət tərəfindən tanınana qədər Azərbaycan SSR DQMV-nin 26 noyabr 1991-ci il
tarixinədək mövcud olduğu ərazi Azərbaycanın tərkib hissəsi olaraq qalmaqda davam
edirdi.
2.3. Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpası kontekstində ərazi və
sərhədlərə münasibətdə hüquqi varislik
SSRİ-nin dağılmasından sonra uti possidetis juris (Varis dövlət tərəfindən keçmiş
imperiyanın varlıqlarına yönəlik suverenlik haqqı və xüsusilə də torpaq tələbləri ilə bağlı
siyasi-qanundur) beynəlxalq-hüquqi doktrinası yenicə müstəqillik əldə etmiş dövlətlərin
sərhədlərinin beynəlxalq, regional və milli legitimləşdirilməsinin əsasını təşkil etdi.
4
Uti possidetis juris doktrinasına görə, Azərbaycan Respublikası öz müstəqilliyini əldə
etdiyi andan etibarən hüdudlarına DQMV-nin də daxil olduğu keçmiş Azərbaycan SSR-in
inzibati sərhədləri beynəlxalq sərhəd hesab olunur və beynəlxalq hüquq tərəfindən
qorunur. Qeyd olunan fikir BMT Təhlükəsizlik Şurasının Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə
bağlı qəbul etdiyi məlum qətnamələrdə də öz əksini tapmışdır.
1918-1920-ci illərdəki dövlət müstəqilliyinin bərpasını bəyan etməklə o dövrdə
mövcud olmuş ADR-in hüquqi varisinə çevrilməsiylə Azərbaycanın guya sovet dövründəki
sərhədlərə iddia etmək əsaslarından məhrum olması barədə erməni tərəfinin irəli sürdüyü
tezisə gəldikdə isə, burada diqqət "Müqavilələrə münasibətdə dövlətlərin hüquqi varisliyi
haqqında" Vyana Konvensiyasının 11-ci maddəsinə yönəldilməlidir. Belə ki, bu maddəyə
əsasən, "dövlətlərin hüquqi varisliyi: a) müqavilə ilə müəyyən olunmuş sərhədlərə şamil
edilmir ..." Başqa sözlə, bilavasitə SSRİ-nin onun tərəfindən bağlanmış beynəlxalq
müqavilələrlə müəyyən edilmiş sərhədlərinə aid olmasına baxmayaraq, qeyd olunan
müddəa özündə, faktiki olaraq, hüquqi varislikdən asılı olmayaraq, mövcud sərhədlərin
olduğu kimi saxlanılmasına münasibətdə konseptual beynəlxalq-hüquqi yanaşmanı ehtiva
edir. Bu isə o deməkdir ki, suverenliyin dəyişməsi daimi xarakter daşıyan sərhədləri
sarsıtmağa qadir deyildir.
1
Self determination məsələsinə gəlincə bu barədə beynəlxalq hüquqa müraciət
etməkdə fayda vardır. Self determination haqqı ilk dəfə olaraq ABŞ prezidenti Vilsonun
1918-ci ildə elan edilən 14 maddəsi tezisində istifadə edilmişdir. Belə ki, beynəlxalq hüquqa
görə self determination haqqından aşağıdakı hallarda istifadə edilə bilər:
•
Ölkə daxilində siyasi, iqtisadi, ictimai və mədəni özünü idarəetmə sistemini
seçə bilmək. Bunun ilk nümunəsi 14 iyul 1789-cu ildə baş verən Fransa
inqilabında görmək mümkündür. Buna daxili faktor deyilir.
•
Birinci və xüsusilə də ikinci Dünya Müharibəsindən sonra bu terminologiya
eyni zamanda xarici faktor adını almışdır. Buna, əsasən Vilsonun 14
maddəsinin 6-cı və 7-ci tezisləri imkan versə də, bu termin ilk dəfə beynəlxalq
sənədlərdə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 1-ci və 55-ci maddələrində ehtiva
edilmişdir. Bu ifadə eyni zamanda müstəmləkə dövlətlərin müstəqilliyi
(décoloni-sation)” mənasını vermişdir. Bu haqq sadəcə başqa bir dövlətin
müstəmləkəsi altında olan xalqlara şamil edilir. Azərbaycanda yaşayan
ermənilər heç bir zaman müstəmləkə altında yaşamadıqları üçün qətiyyən
onlara şamil edilə bilməz.
•
Mövcud müstəqil bir dövlətdən ayrılmaq. Self determination haqqının bu
müddəası adətən beynəlxalq hüquqda rəğbət görmür. Belə ki, bugün dünyada
184 dövlətdə 5 min etnik qrup yaşayır. Bu anlayışın qəbul edilməsi dünyada
sözün həqiqi mənasında xaosun yaşanmasına səbəb ola bilər. Self
determination haqqının müstəqil dövlətlərə yönəlik tətbiq edilməməsi
haqqında ümumi bir razılaşma vardır. Dövlətlərin ərazi bütünlüyü və milli
birlik prinsipləri daha əhəmiyyətli hesab edilməkdədir.
2
Yuxarıda ifadə edilənləri qısa şəkildə dəyərləndirildiyində aşağıdakı nəticəyə gəlmək
mümkündür:
1
Тофик Мусаев, Армяно-азербайджанский конфликт: попытка односторонней сецессии, законодательство и
распад СССР, Baxın: http://anarazimov.com/content/view/32/2/
2
Türk Diş Politikası, Redaktor Baskın Oran, cild 1, 1919-1980, 1-ci nəşr, İletişim nəşriyyatı, 2001, s. 594.
5
1. Azərbaycanın Millətlər Cəmiyyətinə üzvlüklə bağlı ərizəsinə baxılması məsələsinin
işıqlandırılması zamanı rəsmi Yerevanın açıq-aydın yol verdiyi təhriflərə və eyni zamanda,
Ermənistanın Millətlər Cəmiyyətinə göndərdiyi eyni məzmunlu ərizəyə sonuncunun cavabı
barədə susmasına baxmayaraq, bu təşkilatın gəldiyi nəticələr dövlətlərin sonrakı dövrdə
yaranmış ərazi çərçivələrinə yenidən baxılması üçün əsas hesab oluna bilməz. Əks
təqdirdə, əgər erməni tərəfinin dəlilləri ilə razılaşsaq, onda Ermənistanın özünün
beynəlxalq hüquq subyektivliyi şübhə altına alına bilər.
2. SSRİ Konstitusiyasına əsasən, Dağlıq Qarabağ Azərbaycan SSR tərkibində muxtar
vilayət idi. DQMV-nin hüquqi vəziyyəti SSRİ və Azərbaycan SSR Konstitusiyalarına
müvafiq olaraq, 16 iyun 1981-ci il tarixində Azərbaycan SSR Ali Soveti tərəfindən qəbul
edilmiş "Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti haqqında" Qanunla müəyyən edilirdi.
3. 2 sentyabr 1991-ci il tarixində "Dağlıq Qarabağ Respublikası"nın elan olunması
SSRİ Konstitusiyasına zidd idi. Belə ki, həmin Konstitusiyaya görə, müttəfiq respublikanın
ərazisi onun razılığı olmadan dəyişdirilə bilməzdi, müttəfiq respublikalar arasındakı
sərhədlər isə yalnız müvafiq respublikaların qarşılıqlı razılığı əsasında və SSR İttifaqının
təsdiqindən sonra dəyişdirilə bilərdi. Məsələ ilə bağlı "Müttəfiq respublikanın SSRİ-dən
çıxması ilə əlaqədar məsələlərin həlli qaydası haqqında" 3 aprel 1990-cı il tarixli SSRİ
Qanununa istinad edilməsi əsassızdır. Belə ki, SSRİ tərkibindən çıxmanın rəsmiləşdirilməsi
üçün bu qanunda nəzərdə tutulmuş məcburi mexanizm nə 2 sentyabr 1991-ci il tarixinə
qədər, nə də ondan sonra Azərbaycan tərəfindən tətbiq edilməmişdir.
4. Muxtar Vilayət 26 noyabr 1991-ci il, yəni Azərbaycan Respublikası Ali Soveti
tərəfindən onun ləğvi barədə Qanun qəbul edildiyi tarixədək mövcud olmuşdur.
5.
Uti possidetis juris
doktrinasına əsasən, Azərbaycan
Respublikası müstəqillik əldə
etdiyi andan etibarən, DQMV-nin də daxil olduğu Azərbaycan SSR-in keçmiş inzibati
sərhədləri beynəlxalq sərhədlər sayılır və beynəlxalq hüquqla qorunur. Bununla əlaqədar
qeyd etmək lazımdır ki, SSRİ-nin süqutu ilə suverenliyin dəyişdirilməsi və keçmiş müttəfiq
respublikalar tərəfindən hüquq varisliyinin elan edilməsi onların müstəqillik əldə etdikləri
ana qədər mövcud olan və daimi xarakter daşıyan sərhədlərini dəyişə bilməzdi.
6
Dostları ilə paylaş: |